Znaczenie markera nowotworowego CEA

Antygen karcynoembrionalny (CEA) został zidentyfikowany przez Golda i Freedmana w 1965 roku.4 Choć jego stężenie w surowicy krwi może być podwyższone (>5 ug/l) w przebiegu wielu stanów patologicznych (Tabela 1), znajduje zastosowanie głównie jako marker raka jelita grubego. 1,3,4,5,6







Tabela 1 Przyczyny podwyższonego stężenia CEA w surowicy krwi. 3,5,10,,11,12

Biologia:
Antygen karcynoembrionalny jest glikoproteiną należącą do nadrodziny immunoglobulin, o masie cząsteczkowej 180 kDa. 3,5 W warunkach fizjologicznych jego silną ekspresję stwierdzono w komórkach płodowych jelita, trzustki i wątroby a słabą ekspresję w dojrzałych komórkach nabłonka przewodu pokarmowego, w szczególności jelita grubego. 5 Postuluje się, że antygen ten odgrywa rolę w adhezji komórkowej, odpowiedzi immunologicznej oraz apoptozie komórkowej. Istnieją sugestie, że CEA bierze udział w tworzeniu przerzutów nowotworowych. 3,4,5

Kliniczna wartość CEA w raku jelita grubego (Tabela 2):
Badania przesiewowe:
Rak jelita grubego ze względu na wysoką częstość występowania, skryty przebieg i obecność zmian przednowotworowych spełnia wiele kryteriów bedących podstawą wprowadzenia badań przesiewowych. Obecnie stosowane metody badania krwi utajonej w kale i badanie kolonoskopowe cechuje niska czułość bądź niski stopień akceptacji przez pacjenta. Antygen karcynoembrionalny, będący jednym z kandydatów do badań skriningowych, ze względu na niską czułość i niską swoistość we wczesnych stadiach raka jelita grubego, został zdyskwalifikowany przez Europejską Grupę do spraw Markerów Nowotworowych (EGTM) jako marker używany w badaniach przesiewowych. 4
Rokowanie:
Obecnie złotym standardem oceny rokowania u pacjentów z rakiem jelita grubego są systemy TNM (T=tumor, N=node, M=metastase) lub Dukes'a. W licznych badaniach wykazano jednak, że przedoperacyjny poziom CEA jest niezależnym markerem prognostycznym u pacjentów z rakiem jelita grubego. 4,5,9 Ponadto, w grupie pacjentów z drugim stopniem zaawansowania raka jelita grubego (Dukes' B), pomiar CEA w surowicy krwi może dostarczyć niezależnej od wieku, lokalizacji i wielkości guza informacji na temat rokowania. 4
W związku z tym, istnieją sugestie, że poziom CEA u pacjentów z rakiem jelita grubego w drugim stopniu zaawansowania, pozwoli wydzielić grupę, która odniesie korzyści z chemioterapii adjuwantowej. Powstała również nieformalna propozycja, aby stężenie CEA zostało dołączone do systemu oceny stopnia zaawansowania TNM jako cecha C. (CX:CEA nieznane, C0: CEA nie podwyższone (<5 ug/l), C1: CEA podwyższone (>5 ug/l)). 2,4
Ze względu na dużą wartość prognostyczną i możliwość wpływu na przebieg leczenia Europejska Grupa do spraw Markerów Nowotworowych (EGTM) zaleca przedoperacyjne oznaczanie stężenia CEA w surowicy krwi pacjentów z rozpoznanym rakiem jelita grubego.
Monitorowanie pooperacyjnego przebiegu raka jelita grubego:
Liczne badania wskazują, że podwyższone stężenie CEA powinno powrócić do normy (<5ug/l) w ciągu 6 tygodni po kompletnej resekcji raka jelita grubego. Brak pooperacyjnej normalizacji tego markera sugeruje obecność choroby resztkowej lub przerzutów odległych.
Seryjne oznaczenia poziomu CEA w surowicy krwi pacjentów poddanych leczeniu operacyjnemu pozwalają na wykrycie choroby nawrotowej lub przerzutowej (z 80% czułością i 70% swoistością) z pięciomiesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do badań obrazowych.
W związku z tym, Europejska Grupa do spraw Markerów Nowotworowych (EGTM) zaleca stosowanie seryjnych oznaczeń CEA co 2-3 miesiące w ciągu pierwszych 3 lat od diagnozy a następnie co 6 miesięcy, w celu monitorowania przebiegu raka jelita grubego. Uważa się, że wzrost poziomu CEA o 25-30% w stosunku do poprzedniego pomiaru powinien skłonić do przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań.
Monitorowanie przebiegu zaawansowanego raka jelita grubego:
Pomimo braku szeroko zakrojonych badań, Europejska Grupa do spraw Markerów Nowotworowych (EGTM) oraz Amerykańskie Towarzystwo Onkologów Klinicznych (ASCO) zalecają oznaczanie stężenia CEA przed wdrożeniem leczenia chemicznego i co 2-3 miesiące w trakcie leczenia w celu wykluczenia progresji choroby.
Monitorowanie stężenia CEA jest również rekomendowane u pacjentów poddawanych metastazektomii.

Zalecenia dotyczące zastosowania CEA w raku jelita grubego:
1. Brak zastosowania w badaniach przesiewowych 3,4,7
2. Brak zastosowania w celu monitorowania przebiegu pooperacyjnego raka jelita grubego w stopniu Dukes' A 1,4
3. Zalecany w celu monitorowania przebiegu pooperacyjnego raka jelita grubego w stopniu Dukes' B/C (wczesne wykrycie nawrotu) 1,4
4. Zalecany w celu oceny skuteczności leczenia operacyjnego raka jelita grubego 1,4,5
5. Zalecany w celu oceny skuteczności leczenia chemioterapią adjuwantową1
6. Zalecany w celu monitorowania pacjentów poddawanych zabiegowi metastazektomii w zaawansowanym raku jelita grubego1,4

Znaczenie CEA w diagnostyce wysięku opłucnowego:
Ze względu na niejednokrotnie trudną do ustalenia etiologię wysięku opłucnowego trwają poszukiwania nowych markerów użytecznych w jego diagnostyce. Antygen karcynoembrionalny okazał się wysoce precyzyjnym (85%) markerem nowotworowego charakteru wysięku opłucnowego. Niejednokrotnie pozwala on ujawnić nowotworowy charakter wysięku mimo początkowo negatywnego wyniku badania cytologicznego. 11

Znaczenie CEA w raku dróg żółciowych (cholagiocarcinoma):
Antygen karcynoembrionalny wykazuje czułość około 65% i swoistość ok. 80% w diagnostyce raka dróg żółciowych. W badaniach klinicznych wykazuje pozytywną korelację pomiędzy stężeniem w surowicy krwi a stopniem zaawansowania nowotworu.
Jednakże w porównaniu z markerem CA 19-9, antygen karcynoembrionalny, posiada niższą wartość diagnostyczną w raku dróg żółciowych i nie powinien być używany samodzielnie do jego oceny. 12

Piśmiennictwo:
1. Bidart JM, Thuillier F, Augereau C, Chalas J, Daver A, Jacob N, Labrousse F, Voitot H. Kinetics of serum tumor marker concentrations and usefulness in clinical monitoring. Clin Chem. 1999 Oct;45(10):1695-707.
2. Compton C, Fenoglio-Preiser CM, Pettigrew N, Fielding LP. American Joint Committee on Cancer Prognostic Factors Consensus Conference: Colorectal Cancer Working Group. Cancer 2000, 88, 1739-1757.
3. Duffy MJ. Carcinoembryonic Antigen as a Marker for Colorectal Cancer: Is It Clinically Useful? Clinical Chemistry 47: 624-630, 2001.
4. Duffy MJ, van Dalen A, Haglund C, Hansson L, Klapdor R, Lamerz R, Nilsson O, Sturgeon C, Topolcan O. Clinical utility of biochemical markers in colorectal cancer: European Group on Tumour Markers (EGTM) guidelines. Eur J Cancer. 2003 Apr;39(6):718-27.
5. Grotowski M. Antigens (CEA and CA 19-9) in diagnosis and prognosis colorectal cancer. Pol Merkuriusz Lek. 2002 Jan;12(67):77-80.
6. Lamerz R. Role of tumour markers, cytogenetics. Ann Oncol. 1999;10 Suppl 4:145-9.
7. Macdonald JS. Carcinoembryonic antigen screening: pros and cons. Semin Oncol. 1999 Oct;26(5):556-60.
8. McLeod HL, Murray GI. Tumour markers of prognosis in colorectal cancer. Br J Cancer. 1999 Jan;79(2):191-203
9. Mitchell EP. Role of carcinoembryonic antigen in the management of advanced colorectal cancer. Semin Oncol. 1998 Oct;25(5 Suppl 11):12-20
10. Rhodes JM. Usefulness of novel tumour markers. Ann Oncol. 1999;10 Suppl 4:118-21.
11. Shitrit D, Zingerman B, Shitrit AB, Shlomi D, Kramer MR. Diagnostic value of CYFRA 21-1, CEA, CA 19-9, CA 15-3, and CA 125 assays in pleural effusions: analysis of 116 cases and review of the literature. Oncologist. 2005 Aug;10(7):501-7.
12. Qin XL, Wang ZR, Shi JS, Lu M, Wang L, He QR. Utility of serum CA19-9 in diagnosis of cholangiocarcinoma: in comparison with CEA. World J Gastroenterol. 2004 Feb 1;10(3):427-32.

---