„Małoletnie ojcostwo: problem i wezwanie”

Dorota Kornas-Biela

Spada odsetek małoletnich rodziców, jednak te statystyki jak i większość badań w tej tematyce dotyczy kobiet. Badań o małoletnich ojcach jest niewiele.

Większość małoletnich matek ma dzieci z dużo starszymi partnerami. Natomiast im starsza matka tym większe prawdopodobieństwo, że ojcem dziecka jest jej rówieśnik lub mężczyzna niewiele starszy.

Niepełnoletni ojcowie zazwyczaj maja niepełnoletnie matki ich dzieci, w takich przypadkach częściej dochodzi do aborcji.

Jednak używanie terminu „nieletni” ojciec jest niewłaściwe, bo używa siego przy czynach karalnych, a bycie ojcem nawet niepełnoletnim takim czynem nie jest. Dlatego właściwym terminem jest „ małoletni”.

1. PRZYCZYNY MAŁOLETNIEGO OJCOSTWA

Przyczyny są złożone. Tu pytanie dlaczego ktoś staje się małoletnim ojcem?

a. Zmiany psychofizyczne okresu dojrzewania:

Okres największych zmian, szczególnie w sferze płciowej. Zaczyna się zainteresowanie druga płcią.

Za podstawowa przyczynę podaje się chęć rozładowania napięcia seksualnego, jednak jest to błędna teoria. Głównie są to: relacje z innymi, rodzicami, rówieśnikami, nauczycielami, wygląd zewnętrzny. Podjęcie aktywności seksualnej jest więc forma ucieczki od napięć i problemów moralno - egzystencjalnych.

b. Kompetencje poznawcze

Jedna z przyczyn jest specyfika myślenia tego okresu. Jego niedojrzałość, nieumiejętność przewidywania konsekwencji, planowania. Cechuje ich egocentryzm myślenia, chęć natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb. Trudności poznawcze nie SA związane jedynie z ich wiekiem, ale są uwarunkowane środowiskowo.

Związek małoletnich ojców z demoralizacją: np. małoletni ojcowie w więzieniu są dumni z ojcostwa, czują, że środowisko ten fakt akceptuje, sądzą, że są i będą dobrymi ojcami. Po wyjściu są znowu ojcami. ( głupie to ale tak tam było)

c. Dojrzewanie osobowości

Utrzymanie związków seksualnych może być wyrazem „walki pokoleń”. Próbują zakwestionować autorytet rodziców, wywalczyć swoje wartości.

Współżycie seksualne staje się środkiem na poprawienie nastroju. Czasem służy do ukrywania swoich kompleksów, potwierdzenia swojej atrakcyjności, podwyższyć samoocenę.

Chłopców częściej dotyczy problem z identyfikacja płciową, więc zapłodnienie dziewczyny staje się sposobem na potwierdzenia swojej męskości.

Chłopcy też częściej rezygnują z norm moralnych stawianych przez Kościuł, na rzecz współżycia.

d. Grupa rówieśnicza

Jest bardzo czynnik zachęcający do podejmowania współżycia. Indywidualnie zróżnicowany stopień konformizmu decyduje o tym, na ile nastolatek będzie uległy wobec panującej w grupie mody na promiskuityzm.

Zdobywanie doświadczeń seksualnych wiąże się z przechwalaniem. W wielu środowiskach aktywność seksualna jest traktowana zwłaszcza przez chłopców jako forma ekspresji postawy „na luzie”, rekreacji, zabawy bez udziału uczuć.

e. Rodzina:

• Struktura rodziny: dorastający ojcowie częściej istotnie częściej wychowali się bez ojca, bez wzoru osobowego mężczyzny. Matki zajęte pracą i przeciążone obowiązkami nie mają dobrego kontaktu z dzieckiem, nie znają jego problemów. Zburzona struktura jest więc często związana z problemami w nauce, nałogami, dewiacjami seksualnymi, poczuciem bezwartościowości. Jednak badania częściej dotyczą w tym zakresie relacją córka - matka , a nie rodziców z synem.

• Sytuacja społeczno - ekonomiczna rodziny: częściej małoletni ojcowie pochodzą z rodzin o niskim statusie ekonomicznym. Przez doświadczenia seksualne chcą zaimponować rówieśnikom. Często tez tych rodzin nie stać na zapewnienie rozrywki dzieciom np. w klubach tanecznych itd., więc szukają rozrywki w aktach seksualnych. Niski poziom wykształcenia i pozycji społecznej rodziców prowadzi do przekonania, że zapłodnienie kobiety jest potwierdzeniem męskości, co przenosi się na ich dzieci.

• Wykształcenie rodziców: Rodzice z wyższym wykształceniem, aspiracjami życiowymi, przekazują taki wzorzec dzieciom. Natomiast w rodzinach o niskim wykształceniu, bez ambicji kreują podobny obraz życia u synów, którym wydaje się, że wczesne ojcostwo jest sposobem na życie.

• Relacje uczuciowe miedzy rodzicami: Czułe gesty rodziców, owiane miłością i szacunkiem łatwo przenoszą się na dzieci, a one kojarzą te gesty z małżeństwem. To wprowadza naturalne kojarzenie kontaktów seksualnych uczuciami. Skrajnie pokazywanie erotycznych wzruszeń, jak i patologiczne poczucie wstydu rodziców, prowadzić może do wczesnej inicjacji seksualnej.

• Atmosfera życia rodzinnego: Tworzą go szczerość, bliskość, zaufanie itd., podtrzymywanie tradycji rodzinnych, pamiątki rodzinne. Historia rodziny uodparnia na tak duże wpływy środowiska rówieśniczego.

• Relacje rodzice - dziecko: Poniżanie syna prowadzić może do odbierania poczęcia dziecka jako „karę” za nieposłuszeństwo wobec rodziców. Jeśli rodzice nie kształtują w synu poczucia własnej wartości, to nie ma on siły na odpieranie negatywnych oddziaływań grupy rówieśniczej. Czasem współżycie staje się pretekstem do poszukiwania kogoś kto pokocha nas, zaakceptuje. Czasem małoletni ojciec pragnie znowu opieki rodziców, gdyż muszą zająć się nie tylko jego dzieckiem ale i nim.(„magnes na rodziców) Posiadanie w tak młodym wieku dziecka staje się pretekstem do przetestowania rodziców- czy nadal mnie kochają bezwarunkowo. Na podejmowanie inicjacji seksualnej duży wpływ maja postawy rodzicielskie, metody wychowawcze, rodzaj relacji między członkami rodziny. Zarówno brak, jak i nadmiar zainteresowania dzieckiem prowadzić może do wczesnej inicjacji seksualnej. Do zachowań dewiacyjnych przyczynia się zła komunikacja między rodzicami, niekonsekwencja w wychowaniu, brak jasnych granic, wzorów zachowań. Dziecko jest bombardowane tym co jest w domu, to słyszy od rówieśników, w szkole, w mass mediach, tworzy się chaos w psychice nastolatka i odrzucenie autorytetów, a konsekwencji zachowania dewiacyjne. Bezstresowe wychowanie też jest jedna z przyczyn.

• Rozmowy z rodzicami: są silnym czynnikiem „seksualnej socjalizacji”. Załamane zostało zjawisko transmisji międzypokoleniowej (w zakresie sposobu przekazywania wiedzy o życiu płciowym i prokreacji). Jedni rodzice wcale nie rozmawiają o tym z dziećmi, a drudzy robią to wcześnie, ale za pomocą kaset, gazet itd. Rodzice rzadziej rozmawiają o tych sprawach z chłopcami, komunikują tylko: „uważaj, żebyś…”. Często domyślając się rodzice udają, że nie wiedzą, co dziecko traktują jako przyzwolenie.

• Rodzicielskie wzorce kobiecości i męskości: kształtują się one pod wpływem postaw rodziców wobec płciowości. Im rodzice dostarczają dziecku pozytywnych wzorców, tym dziecko jest bardziej podatne na modele zachowań grupy rówieśniczej. W ostatnich czasach nastąpiły wyraźne trudności w identyfikacji płciowej, przyczyna jest zanikanie odmienności zachowań seksualnych, dotychczas typowych dla obu płci. Dlatego współżycie seksualne może być sposobem na określenie swojej męskości.

• Postawy rodziców wobec płciowości: Jeżeli sami rodzice rozpoczęli wcześnie współżycie seksualne, to istnieje większe prawdopodobieństwo, że ich synowie zostaną młodymi ojcami. Mamy tu do czynienia z „dziedziczeniem społecznych postaw”. Dotyczy to szczególnie wczesnej inicjacji matek małoletnich ojców. Liberalne zachowanie rodziców, jest silniejsze niż to co werbalizują. Zachowanie więcej daje niż słowa.

• Dysfunkcyjność rodziny: W rodzinach gdzie występuje małoletnie ojcostwo, częściej można odnotować zjawiska kazirodztwa, samobójstwa, przed- i pozamałżeńskie stosunki seksualne, naruszenia prawa. Alkohol, doznawanie przemocy seksualnej, staje się przyczyna do inicjacji seksualnej.

2. DOŚWIACZENIE OJCOSTWA

Problem wpływu poczęcia dziecka na proces dojrzewania jest w literaturze całkowicie pomijany. Poczęcie dziecka stawia małoletniego w sytuacji stresowej. Reakcje: szok, panika, przytłoczenie, zagubienie. Do problemów adolescencji dochodzą problemy dotyczące świata dorosłych. Niepokoje te można podzielić na:

- edukacyjno - zawodowe,

- zdrowotne (dotyczące matki i dziecka),

- relacyjne (z matka dziecka, dzieckiem),

- rodzicielskie ( związane z poczuciem niekompetencji wychowawczej).

Szczególny problem dotyczy przystosowania się do okresu ciąży. Od wielu lat badania wykazują, że objecie ojców wsparciem, dostarczanie im wiedzy dotyczącej ciąży, porodu, rozwoju i wychowania dziecka sprzyja dojrzewaniu do roli ojca. Dla młodego ojca stan w którym znalazła się jego kobieta jest czymś abstrakcyjnym.

Problemy finansowe nie raz zmuszają do podjęcia pracy, ale często jest to zależność od rodziców. Jego problemy są inne od jego rówieśników, co budzi poczucie niezrozumienia, osamotnienia. Częściej po zajściu w ciąże to matka przygotowuje małoletniego ojca do przyszłej roli.

Małoletnim ojcom trudno jest też dojrzewać do roli ojca jeśli matka dziecka nie pozwala na kontakty emocjonalne w okresie ciąży.

Samoocena małoletnich ojców jest zależna od kontekstu społecznego. W rodzinach przyzwalających na małoletnie ojcostwo samoocena nie odbiega od samooceny ich rówieśników.

3. SPOSOBY ZMAGANIA SIĘ Z PROBLEMAMI PRZEDWCZESNEGO OJCOSTWA

Kilka sposobów:

1. Konkretne działania na rzecz matki i dziecka: podjęcie pracy, udział w przygotowaniach miejsca, szkole rodzenia itd.

2. Poszukiwanie informacji: o ciąży, porodzie, jego obowiązkach.

3. Przemyśliwanie, rozważanie: przeszłości, i projektowanie przyszłości, rozważania o ojcostwie i porównywanie siebie do swojego ojca.

4. Rezygnacja z dotychczasowych destrukcyjnych form aktywności: rezygnacja ze swobody picia, spędzania czasu z rówieśnikami na rzecz mężczyzn żonatych, nabywając cech charakterystycznych dla dorosłych.

4. MAŁOLETNI OJCIEC WSPARCIEM DLA MATKI DZIECKA

Wsparcie matek przez małoletnich ojców ma dla nich ogromne znaczenie. Zwiększa satysfakcje z macierzyństwa, pozytywną samoocenę. Podtrzymywanie dobrych relacji z ojcem sprzyja korzystaniu przez matkę z usług medycznych i przestrzeganiu zdrowotnych zaleceń. Zwiększa przywiązanie do dziecka w okresie prenatalnym, a co za tym idzie po jego urodzeniu.

Na zachowania ryzykowne są bardziej narażone dziewczyny, których partnerami są starsi od nich mężczyźni. Gdy ojcem jest ich rówieśnik otrzymują one częściej opiekę od rodziny i otoczenia. Im większa pozytywna relacja ojca z matka w czasie ciąży i tuz po niej sprzyja uniknięciu komplikacji ciążowo-porodowych.

Wsparcie ojca ma pozytywny wpływ na plany zawodowe, edukacyjne matek, a także pogodzenie się z rolą matki.

5. ROLA MAŁOLETNIEGO OJCA W ZYCIU DZIECKA

Jego obecność jak już wcześniej było wspomniane daje wsparcie matce. Sprzyja to rozwojowi dziecka w okresie prenatalnym, ale także później sprzyja rozwojowi społecznemu, emocjonalnemu itd.. (nic konkretnego w tym rozdziale nie było)

6. FORMY POMOCY MAŁOLETNIM OJCOM

Wszelkie programy pomocy okazują się bardzo skuteczne, szczególnie jeżeli otrzymują oni wsparcie od mężczyzn w wieku 20 - 30 lat z tej samej grupy społecznej, etnicznej i kulturowej.

Szczególnie ważne jest zapewnienie im ukończenia szkoły i zdobycia zawodu, uzyskanie pracy, dostarczanie informacji o opiece nad dzieckiem.

Ważne jest także zapewnienie wsparcia dla ich rodzin. Potrzebne są formy wsparcia po porodzie np.. na temat naturalnego planowania rodziny.

PODSUMOWANIE

Widać wyraźne braki w literaturze na temat małoletniego ojcostwa. Trzeba pamiętać, że potrzebują oni zindywidualizowanych form pomocy. Trzeba promować czystość seksualną, promowanie wychowania prorodzinnego, zapewnianie możliwości dalszej edukacji, rozwoju zainteresowań, atrakcyjne formy spędzania wolnego czasu.

1

---