Agnieszka Widera-Wysoczańska
Wpływ urazów chronicznych doznanych w dzieciństwie na problemy zdrowotne kobiety
Celem prezentowanych badań jest poznanie związków pomiędzy problemami zdrowotnymi kobiet występującymi w trzech etapach ich życia a typem urazu chronicznego doznanego przez nie w dzieciństwie, takiego jak przemoc emocjonalna, fizyczna, seksualna, alkoholizm matki i ojca.
Podczas badania chciałam odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, czy różne typy przemocy są związane z różnymi problemami zdrowotnymi?; Czy przemoc doznawana w dzieciństwie jest związana z różnym poziomem intensywności problemów zdrowotnych w trzech okresach życia: dzieciństwie, młodości i dorosłości? Oraz czy przemoc seksualna wpływa na występowanie większej ilości problemów zdrowotnych, niż inne typy przemocy? Literatura opisuje mechanizmy somatyzacji, czyli wpływu sytuacji stresowej na stan emocjonalny i w konsekwencji somatyczny osoby (Ferguson, Mullen, 1999; Beck, Emery, Greenberg, 1985). Mało jest danych o związku pomiędzy doznawaną przemocą a problemami zdrowotnymi (Walker, Gelfand, 1999; Cameron, 2000; Zoellner, Goodwin, Foa, 2000; Widera-Wysoczańska, 2001; Widera-ysoczańska, 2003a; Flett, Kazantzis, Long, 2002), natomiast zupełnie nie jest mi znana literatura o wpływie urazu na zdrowie w trzech okresach życia osoby.
W dalszej części artykułu najpierw przedstawię definicję urazu chronicznego, następnie opiszę grupę badanych kobiet i zastosowane metody, by w końcu przejść do prezentacji rezultatów i propozycji ich klinicznego zastosowania.
Chroniczne zdarzenia traumatyczne(typ II zdarzenia traumatycznego)
Chroniczne zdarzenie traumatyczne rozumiem jako powtarzające się doświadczenia, które mogą być przez osobę przewidywane, oczekiwane, prawie zawsze o charakterze interpersonalnym (DSM IV, APA, 1994; Joseph, Williams, Yule, 1997; Briere 1997). Zalicza się do nich powtarzające się akty przemocy emocjonalnej, fizycznej, seksualnej czy chaotyczne i gwałtowne zachowania rodzica uzależnionego na przykład od alkoholu (Terr, 1994). Dla dziecka urazem może być także zaniedbanie emocjonalne czy fizyczne, porzucenie lub odrzucenie przez rodzica, srogie kary lub obserwowanie przemocy w domu (DSM IV, APA, 1994; Rothschild, 2000). Każdy dokonuje subiektywnej interpretacji przeżytych doświadczeń urazowych (według DSM IV).
Przez uraz emocjonalny rozumiem wszelkie poniżające postawy, słowa, zachowania mające na celu obniżanie poczucia wartości u dziecka (drugiej osoby) i zaburzające sens życia. Uraz fizyczny definiowany jest jako zachowanie dorosłego skierowane na ciało dziecka (lub innej osoby), której rezultatem może być lub jest zranienie fizyczne (i oczywiście emocjonalne). Wyróżnia się formy czynne (np. bicie, potrząsanie, kopanie, przymuszanie do wykonywania poniżających czynności, rzucanie przedmiotami) i bierne przemocy fizycznej (np. zakaz mówienia, chodzenia, załatwienia fizjologicznych potrzeb). Przemoc seksualna rozumiana jest jako aktywność seksualna zawierająca postawy, zachowania, słowa, emocje, poprzez które dziecko jest wykorzystywane przez inną osobę dla zaspokojenia jej potrzeb (Widera-Wysoczańska, 2003). W badaniu wyróżniłam przemoc seksualną bezpośrednią, która zwiera różne typy kontaktu cielesnego: całowanie, pieszczenie, penetracje ciała dziecka lub przymuszanie dziecka, aby robiło to wobec sprawcy. Drugi typ to pośrednia przemoc seksualna, do której zaliczyłam przemoc związaną z nagością, ale bez dotyku (np. przymuszanie do oglądania stosunków, pornografii, robienie zdjęć pornograficznych, chodzenie nago w obecności dziecka) i emocjonalną przemoc seksualną (np. wulgarne wyzwiska, uczynienie z dziecka partnera). Przemoc związana z alkoholem zawiera szeroką gamę chaotycznych i przemocowych zachowań i postaw skoncentrowanych wokół używania alkoholu czy innych substancji psychoaktywnych lub wynikających z jego używania. Do zachowań tych należą między innymi zaburzanie systemu rodzinnego, kultury i rytuałów rodzinnych, więzi w rodzinie i regułów wychowania oraz narzucanie dzieciom dysfunkcyjnych ról.
Metody zbierania danych
Skonstruowane metody zbierania danych odwołują się do subiektywnego i retrospektywnego spostrzegania przez osobę badaną doznanej przez nią przemocy i jej stanu zdrowia. W badaniu zastosowałam metody badające problemy zdrowotne i rodzaj doznanej w dzieciństwie przemocy.
Badanie przemocy doznanej w dzieciństwie
W celu zebrania danych demograficznych oraz informacji o typach przemocy doznanej w dzieciństwie w rodzinie i poza nią, o sprawcy, o wieku osoby badanej, gdy przemoc rozpoczęła się oraz gdy się zakończyła oraz o częstotliwości występowania przemocy skontruowałam Ankietę Przemocy w Rodzinie (APR). Zastosowałam odpowiedzi "tak" lub "nie" do zbadania faktu występowania przemocy, 4-punktową skalę Likerta do zbadania częstotliwości występowania przemocy, a także pytania z wyborem i pytania otwarte do uzyskania informacji o sprawcy i wieku ofiary (Widera-Wysoczańska, 2003a ).
Badanie problemów zdrowotnych
Aby rozpoznać problemy zdrowotne osób po różnych typach urazów z dzieciństwa skonstruowałam Kwestionariusz Dolegliwości Somatycznych, KDS (Widera-Wysoczańska, 2003a). Jego celem jest rozpoznanie kłopotów somatycznych występujących w różnych układach zdrowotnych, w trzech okresach życia osoby: w dzieciństwie (wiek od 0 do 13 r.ż.), w młodości (wiek od 14 do 20 r.ż.), w dorosłości (wiek od 21 r.ż). Kwestionariusz zawiera 92 pytania o objawy, które zgłaszane są ze względu na częstotliwość ich występowania (4-stopniowa skala Likerta). Pytania o problemy zdrowotne zostały dobrane do kwestionariusza na podstawie literatury przedmiotu, opisującej objawy somatyczne występujące u osób po różnych typach przemocy oraz problemów zdrowotnych zgłaszanych przez klientów przyjmowanych w prowadzonej przeze mnie praktyce klinicznej. Objawy umieszczone w kwestionariuszu zostały podzielone ze względu na układ zdrowotny, którego one dotyczą.
Metody analiz statystycznych
Do zaklasyfikowania osób do poszczególnch grup przemocy zastosowano statystyki opisowe. Następnie za pomocą testu niezależności Chi-kwadrat zbadano statystycznie istotne zależności pomiędzy typem przemocy, a dolegliwością somatyczną (zależność jest istotna statystycznie, gdy p<0.05). Zatem wynik testu Chi-kwadrat wskazał grupy przemocy, od których statystycznie istotnie zależy nasilenie symptomu. Następnie do wyróżnionych zależności zastosowałam miarę V Cramera (przyjmującą wartość od 0: brak korelacji do 1: pełna korelacja pomiędzy cechami), aby dla danej grupy przemocy wybrać objaw nasilniej z nią związany.
Rezultaty
Poniżej przedstawię kolejno charakterystykę przebadanej grupy, pod kątem danych demograficznych i typów przemocy doświadczanej przez osoby badane. Następnie omówię problemy somatyczne pozostające w związku z danym urazem i wiekiem osoby.
Charakterystyka grupy
Przebadano 192 kobiety w wieku między 21 a 51 r.ż. (średnia wieku 25 lat). Osiemdziesiąt procent kobiet było niezamężnych, z tego 15% z nich pozostawało w związku z chłopakiem i 0.1% to kobiety po rozwodzie. Czterdzieści pięć procent to studentki uniwersytetu lub collegu, 55% posiadało wykształcenie: wyższe (20%) bądź średnie (35%), większość pochodziła z miast (88%) i deklarowała wyznanie rzymsko-katolickie (96%). Status samotnej kobiety pozwolił z dużym prawdopodobieństwem wykluczyć doznawanie przez te kobiety przemocy w aktualnym związku małżeńskim, a co za tym idzie ewentualne połączenie objawów somatyczych z przemocą z aktualnego życia. Pochodzenie z miasta mogło zmiejszyć czynnik zaniedbania w opiece zdrowotnej, który częściej występuje w środowisku wiejskim.
Doświadczanie różnego typu przemocy w dzieciństwie zostało zgłoszone przez 71% przebadanych losowo kobiet. Przemoc emocjonalna (56%) rozpoczynała się średnio od około 6 roku życia osoby badanej i kończyła się około 16. Minimalny zgłaszany wiek rozpoczęcia przemocy emocjonalnej w rodzinie osób badanych, to wiek około 2 - 3 lat (w kwestionariuszu osoby zaznaczały "odkąd pamiętam"). Przemoc fizyczna, zgłoszona przez 36.4% kobiet badanych średnio rozpoczynała się przed 7 i miała tendencję do kończenia się średnio około 12 roku życia. Minimalny wiek jej rozpoczęcia, to 2-3 lata ("odkąd pamietm") a maksymalny wiek, do którego osoba zgłaszała doświadczanie przemocy fizycznej wynosił 21 lat. Trzydzieści i pół procenta kobiet zgłosiło alkoholizm ojca i pamiętają one, iż pił on średnio od ich 4 do 21 roku życia, a alkoholizm matki zgłoszony przez 5.2% kobiet był obserwowany średnio od 8 do 21 roku życia jej dziecka. W obu sytuacjach minimalny wiek rozpoczęcia tej przemocy to "odkąd pamiętam". Przemoc seksualna z kontaktem fizycznym (30%) doświadczana była średnio od 8 roku życia (minimalny wiek to 5 lat) do 14 roku życia (maksymalny, to 21) a przemoc seksualna pośrednia (31%) średnio od 12 (minimalny zgłaszany wiek to 2 lata) do 17 roku życia (maksymalny wiek, to 25). Uzyskane wyniki mogą być zaniżone ze względu na dysocjacje i zniekształcenia poznawcze oraz wynikające z nich dość powszechne trudności w identyfikowaniu przemocy w rodzinie, zwłaszcza emocjonalnej (o której wiedza w społeczeństwie jest znikoma) i przemocy seksualnej (od której osoba odcina się się lub którą wypiera) oraz uzależnienia rodzica, w tym głównie alkoholizmu matki (którego uświadomienie sobie może być zagrażające, ponieważ oznacza utratę najważniejszej osoby).
Problemy somatyczne, a typ przemocy
Przemoc doznana w dzieciństwie jako uraz chroniczny i złożony wpływa na funkcjonowanie we wszystkich sferach życia, wzmagając występowanie problemów w sferze: emocjonalnej, poznawczej, behawioralnej, społecznej, zawodowej, koreluje z uzależnieniami, wzmaga choroby somatyczne, wpływa na dysfunkcje i zaburzenia seksualne oraz zaburzenia tożsamości płciowej, przyczynia się do zachowań antyspołecznych, związana jest z zaburzeniami psychicznymi i osobowości, wywołuje PTSD i złożone PTSD (CPTSD), wpływa na życie rodzinne, relacje z partnerem, zdolności wychowawcze i relacje z dzieckiem. Poniżej skupię sią na problemach zdrowia somatycznego, które najbardziej są związane z poszczególnymi typami przemocy.
Opiszę statystycznie istotne związki pomiędzy typem przemocy a problemami somatycznymi wystepującymi w poszczególnych układach zdrowotnych.
Przemoc emocjonalna
Przemoc emocjonalna łączy się z nasileniem się problemów zdrowotnych z układu nerwowego, wpływając zwłaszcza na przewlekłe zmęczenie i znużenie w młodości i dorosłości. Kobiety skarżą się na występowanie objawów z układu mięśniowego: na napięcie mięśni i bóle głowy w młodości; na problemy z układu pokarmowego: biegunkę lub zaparcia w dzieciństwie i dorosłości; bóle brzucha zwłaszcza w dorosłości; oraz z układu rozrodczego: w życiu dorosłym syndrom przedmenstruacyjny. W zakresie układu krążenia cierpią w życiu dorosłym na nagłe zmiany ciśnienia krwi. Silny związek występuje z moczeniem nocnym w dzieciństwie. Osłabienie systemu immunologicznego widoczne jest w postaci przeziebienia i kaszlu, na które kobiety chorują od dzieciństwa do dorosłości. Wyniki te różnią się od danych pochodzących z innych badań, w których częste przeziębienie i kaszel głównie związane są z alkoholizmem rodzica (Robinson, Rhoden, 1998).
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna pozostawia stosunkowo niewielkie konsekwencje w sferze somatycznej. Ofiary tej przemocy zgłaszają występowanie w dzieciństwie zmęczenia i znużenia, brudzenie kałem, chociaż ten objaw wyraźnie widoczny jest przy przemocy seksualnej; w młodości moczenie nocne i w życiu dorosłym napięcie mięśni.
Doświadczają także podobnie jak i inne grupy: w dzieciństwie i młodości płytkiego, nerwowego i czujnego snu oraz stanu ostrego niepokoju, najsilniej jednak te objawy doznawane są przez dzieci matek uzależnionych i przez osoby po przemocy seksualnej. Dziewczynki bite zgłaszają problem z nadwagą występujący przez całe życie. Jednak największe problemy z nadwagą zgłaszają osoby po przemocy seksualnej i córki alkoholiczek. Zgłoszane są także występujące w młodości ból i dyskomfort w okolicy genitaliów i kłopoty z chodzeniem spowodowane tym bólem. Pierwszy z tych objawów występuje także u osób doświadczających przemocy emocjonalnej, oba z nich najmocniej korelują z przemocą seksualną.
W literaturze nie spotkałam badań dotyczących związku pomiędzy przemocą fizyczną a problemami somatycznymi.
Alkoholizm ojca
Najsilniejsze statystycznie związki między objawami somatycznymi a alkoholizmem ojca, to swędzenie skóry, widoczne także w połączeniu z przemocą seksualną z dotykiem oraz niedowaga w życiu dorosłym. Zaobserwowano także słabe w porównaniu z innymi grupami, aczkolwiek istotne statystycznie związki z występującymi w dzieciństwie i młodości płytkim, nerwowym, czujnym snem oraz w młodości i życiu dorosłym infekcjami narządów rodnych i upławami z pochwy. Ponieważ istnieje bardzo silny związek pomiędzy tymi poblemami a przemocą seksualną, można przypuszczać, że część osób badanych doświadczało zarówno alkoholizmu ojca jak i przemocy seksualnej. Najczęściej wymieniane w literaturze objawy związane z alkoholizmem rodzica (ojca), to przeziębienia, anginy, astma i anemia oraz wieńcowa choroba serca (Robinson, Rhoden, 1998).
Alkoholizm matki
Kobiety wychowywane przez matki alkoholiczki zgłaszają w zakresie układu nerwowego występowanie w dzieciństwie, młodości i życiu dorosłym samouszkodzeń, stanów ostrego niepokoju, zaburzeń snu. W układzie pokarmowym pojawiają się problemy z oddawaniem stolca (głównie w młodości ale i w życiu dorosłym). Najsilniejsze związki między tym objawem w dzieciństwie i życiu dorosłym dotyczą przemocy seksualnej. Osoby skarżą się też na nagłe ostre bóle (dzieciństwo) i rozstrój żołądka w młodości, a zwłaszcza w dorosłości. W zakresie zaburzeń jedzenia pojawiają się w trzech okresach życia silne związki z anoreksją, a w młodości i dorosłości - utrata apetytu i wagi, w młodości występuje istotny statystycznie związek z bulimią a w życiu dorosłym koreluje z nadwagą. Kobiety skarżą się na problemy ginekologiczne: upławy z pochwy w życiu dorosłym i bolesne menstruacje w młodości oraz na dysfunkcje seksualne w postaci zamrożenia w erotycznych częściach ciała w życiu dorosłym. Występują także problemy w zakresie układu krwionośnego: w młodości nagłe zmiany w tempie i akcji serca oraz w dzieciństwie i młodości wysokie ciśnienie krwi i dzwonienie w uszach, natomiast w zakresie układu mięśniowego, w dzieciństwie napięcie mięśni, a w dzieciństwie i młodości ściśnięte szczęki.
Nie odnalazłam w literaturze badań na temat związków pomiędzy alkoholizmem matki a problemami zdrowotnymi. Wiele objawów występujących w tabeli silnie koreluje z przemocą seksualną.
Przemoc seksualna z dotykiem
Osoby, które zgłosiły doznaną w dzieciństwie przemoc seksualną z dotykiem doświadczają w trzech etapach życia wielu problemów pochodzących z układu nerwowego. Skarżą się zwłaszcza na płytki nerwowy czujny sen; stany ostrego niepokoju; zaburzenia snu (budzenie się z krzykiem) oraz swędzenie i pieczenie skóry, skutkujące drapaniem się (na ten ostatni objaw skarżą się w młodości i życiu dorosłym). Ponadto w dzieciństwie i życiu dorosłym dokonują samouszkodzeń (ten związek jest silniejszy z alkoholizmem matki); przez całe życie towarzyszą im stany ostrego niepokoju i zaburzenia snu. W dzieciństwie i młodości skarżą się na wiele zaburzeń pochodzących z układu pokarmowego, z których część związana jest z problemami z oddawaniem stolca, biegunką lub zaparciem, brudzeniem kałem i krwawieniem z kiszki stolcowej; natomiast druga grupa problemów dotyczy problemów z żołądkiem: ból, rozstrój i nudności. Przez całe życie może utrzymywać się nadwaga, w dzieciństwie utrata apetytu i wagi. Istotna statystycznie zależność pojawia się także między przemocą seksualną a bulimią w życiu dorosłym. Badania Cameron (2000) wskazują, że 82% kobiet po przemocy seksualnej skarży się na zaburzenia jedzenia a 52% na kompulsywne jedzenie.
Najwięcej istotnych statystycznie związków występuje w zakresie układu rozrodczego. Kobiety te jako jedyne z różnych grup przemocy zgłaszają występowanie w młodym wieku operacji ginekologicznych oraz aborcji. Wiele problemów związanych jest z bólami i dyskomfortem w okolicy genitaliów, także bez podstaw somatycznych i te problemy nie występują w innych formach przemocy (oprócz przemocy seksualnej bez dotyku i przemocy fizycznej); kłopoty z chodzeniem lub siedzeniem z powodu bólu w okolicy genitaliów oraz niewystępujące przy innych formach przemocy (oprócz seksualnej bez dotyku) ostre i chroniczne zmiany odbytnicy. Znacznie częściej niż w innych grupach występują upławy z pochwy i infekcje narządów rodnych a także bolesne menstruacje i syndrom przedmenstruacyjny (ten w życiu dorosłym wykazuje najsilniejszy związek z przemocą emocjonalną). Częstą dysfunkcją seksualną jest zamrożenie w erotycznych częściach ciała. Występuje ono także w przypadku przemocy seksualnej bez dotyku i alkoholizmu matki. Zdecydowana większość tych problemów pojawia się w dzieciństwie i utrzymuje się przez całe życie osoby. W obrębie układu nefrologicznego, kobiety te zgłosiły moczenie nocne występujące w dzieciństwie oraz powtarzające się w różnych okresach życia zakażenia dróg moczowych i problemy z oddawaniem moczu. Częściej niż inne grupy narzekają także na problemy z układu krążenia: na nagłe zmiany ciśnienia krwi w dzieciństwie i młodości oraz choroby serca w młodości i dorosłości. W układzie mięśniowym narzekają na duże napięcie przejawiające się ściśniętymi szczękami w dzieciństwie i przez całe życie na długotrwałe, migrenowe bóle głowy. Czterdzieści siedem procent kobiet po przemocy seksualnej badanych przez Cameron (2000) skarżyło się na długotrwałe, napadowe bóle głowy, natomiast 88% mówiło o napięciu szczęki i bólach gardła, które interpretowane były jako reakcja na fellatio doznane w dzieciństwie. W dzieciństwie i młodości cierpią na astmę (układ oddechowy) a w młodości i dorosłości na anemię (immunologiczny). Oba te problemy łączą się także z alkoholizmem matki.
Wymienione problemy bardzo często zgłaszane są przez dorosłe kobiety, które są w trakcie terapii z powodu konsekwecji doznanej w dzieciństwie przemocy seksualnej. Powyższe wyniki są zgodne z badaniami opisywanymi w lietraturze tematu (Cameron, 2000; Walker, 1999).
Konsekwencje przemocy seksualnej doznanej w dzieciństwie w sferze tożsamości płciowej kobiety
Warto wspomnieć o innych konsekwencjach doznanej przemocy seksualnej widocznych w doświadczaniu tożsamości płciowej, które łączą się z wymienionymi powyżej problemami ginekologicznymi i dysfunkcjami seksualnymi. Poniższe informacje pochodzą z prowadzonych badań jakościowych na temat postaw rodzicielskich kobiety po przemocy seksualnej (Widera-Wysoczańska, 2001).
Kobiety te mogą przeżywać zaburzone poczucie własnej cielesności. Swoją wartość łączą jedynie z seksualnością, szukają ciepła i bezpieczeństwa u dopiero co poznanych partnerów lub u partnera stosującego przemoc. Mogą pojawić się problemy seksualne w postaci nadmiernego rozbudzenia, skutkujące pojawianiem się wielu partnerów; lub zahamowania seksualnego objawiającego się niechęcią do seksu; brakiem kontaktu ze swoim ciałem; lękiem związanym z seksualnością; przekonaniem że seks jest czymś złym. Mogą pojawić się także problemy z tożsamością płciową w postaci niejasnej orientacji seksualnej, biseksualizmu lub homoseksualizmu. Zaburzone poczucie tożsamości płciowej może łączyć się także z doświadczaniem niechcianego macierzyństwa. Częściej niż u innych kobiet, u kobiet po przemocy seksualnej doznanej w dzieciństwie występuje problem aborcji, posiadania niechcianych dzieci, brak instynktu macierzyńskiego, decyzja o nie posiadaniu dzieci lub oddawanie dzieci do adopcji.
Przemoc a obszary zdrowia
Największym zagrożeniem dla zdrowia jest doznawana w dzieciństwie przemoc seksualna, następnie alkoholizm matki i przemoc emocjonalna.
Typ przemocy, a okresy życia
Przemoc emocjonalna wpływa na zwiększone nasilenie problemów zdrowotnych głównie w młodości i życiu dorosłym. Przemoc fizyczna i alkoholizm ojca związane są z objawami somatycznymi, pojawiającymi się raczej przez jeden lub dwa okresy życia, występującymi głównie w dzieciństwie, a potem stopniowo zanikającymi w młodości i dorosłości. Alkoholizm matki wiąże się z występowaniem problemów długoterminowych, pojawiających się w trzech etapach życia, jednak największe nasilenie symptomów występuje w młodości i życiu dorosłym. Przemoc seksualna koreluje z nasileniem się objawów w dzieciństwie i problemy te najczęściej stają się problemami długoterminowymi, trwającymi w kolejnych dwóch etapach życia: młodości i życiu dorosłym, chociaż w raz z wiekiem widoczny jest spadek ilości statystycznie istotnych objawów.
Dyskusja
Rezultaty badań pokazały, że doznawana w dzieciństwie przemoc powiązana jest znacząco z wieloma problemami somatycznymi pochodzącymi z różnych układów zdrowotnych. Symptomy zgłaszane przez osoby badane mogą mieć różne podłoże. Niektóre z nich są medycznymi problemami, bezwzględnie wymagającymi interwencji chirurga (np. operacje ginekologiczne) lub innego specjalisty (np. zakażenia). Inne mogą mieć charakter mechaniczny, jak np. ból w okolicy genitaliów przy przemocy seksualnej czy fizycznej, częste oddawanie moczu spowodowane mechanicznym podrażnieniem cewki moczowej. Część z nich to objawy psychosomatyczne, jak na przykład bulimia, uzależnienie od jedzenia, czy ból w okolicy genitaliów przy przemocy emocjonalnej, który może wynikać z napięcia emocjonalnego. Inne, takie jak swędzenie i pieczenie skóry u kobiet po przemocy seksualnej (zwłaszcza u tych, u których doszło do penetracji w dzieciństwie), nazwę somatyzującymi objawami psychologicznymi.
Najwięcej istotnych statystycznie związków stwierdzono pomiędzy problemami zdrowotnymi, a przemocą seksualną z dotykiem i alkoholizmem matki. Przemoc fizyczna i alkoholizm ojca powiązane są z mniejszą ilością statystycznie istotnych związków. W obliczu uzyskanych wyników mówiących o współwystępowaniu pewnych objawów, można pokusić się o interpretację, że przemoc fizyczna i alkoholizm rodzica (zwłaszcza matki!) i seksualna może być doznawana przez tę samą osobę. Stosowanie przez sprawcę przemocy fizycznej oraz alkoholizm świadczy o zaburzonej u niego kontroli własnego zachowania i poważnych kłopotach z granicami, a to znacznie zwiększa niebezpieczeństwo popełniania przez niego także przemocy seksualnej. Przeanalizowane dane mogą wskazywać także na to, że przemoc seksualna znacznie mocniej, w porównaniu z innymi typami przemocy oddziaływuje na stan psychiczny, i w konsekwencji somatyczny osoby. Być może dlatego, że inne typy przemocy, zwłaszcza przemoc fizyczna i alkoholizm ojca są zazwyczaj bardziej jawne, dziecko może spodziewać się, że widać, iż doznaje ono przemocy fizycznej (są siniaki), ludzie wiedzą, że ojciec pije i w związku z tym częściej uzyskuje przynajmniej słowną pomoc czy wsparcie. Jawność przemocy w rodzinie i możliwość uzyskania choćby minimalnego wsparcia zmniejsza jej konsekwencje. Zupełnie inne psychologiczne czynnki występują, gdy dziecko doznanje przemocy emocjonalnej, seksualnej i alkoholizmu matki. W tych sytuacjach zachowywana jest tajemnica, otoczenie nie wie lub nie chce wiedzieć o dziejącej się krzywdzie, dziecko jest osamotnione i ma małe szanse (jeżeli wogóle) uzyskania pomocy. Tajemnica i brak wsparcia, to stres, który kumulowany jest w ciele. Objawy psychosomatyczne u osób po przemocy seksualnej mogą być wołaniem o pomoc (otoczenie ignorujące objawy psychologiczne, reaguje na choroby somatyczne) i sposobem na odstraszenie sprawcy (np. wywoływane przez osobę objawy padaczki, nadwaga czy niedowaga).
Zastanawiające jest, jak wiele z problemów dzieci alkoholiczek przypomina konsekwencje zdrowotne występujące u osoby, która doznała przemocy seksualnej (z dotykiem). Może to wynikać z faktu bycia zaniedbywanym emocjonalnie i fizycznie przez matkę alkoholiczkę, ale może także świadczyć o równoczesnym występowaniu przemocy seksualnej wobec badanej kobiety w jej dzieciństwie ze strony matki lub innych osób: np. ojca, przygodnych mężczyzn matki. Wskazuje także na brak zainteresowania losem dziecka i wsparcia uzyskiwanego ze strony ojca. Nasuwa się wniosek, że sam fakt dużego dystansu emocjonalnego i fizycznego między matką a córką (a taki dystans na pewno występuje w przypadku matki alkoholiczki) drastycznie wpływa na stan emocjonalny i w konsekwencji somatyczny. Kobiety wychowywane przez matki alkoholiczki wykazują znacznie więcej problemów zdrowotnych niż wychowywane przez ojców uzależnionych od alkoholu. Gdy pije ojciec, dziecko otrzymuje pewne wsparcie ze strony trzeźwej matki.
Na podstawie badań zaproponowałam wyróżnienie trzech profilii problemów zdrowotnych u kobiet, które doznały przemocy w dzieciństwie.
Długoterminowe problemy zdrowotne. Występują one u kobiety, które doznały przemocy seksualnej w dzieciństwie oraz u tych, które wychowywane były przez matki alkoholiczki. Występujące tu objawy długoterminowe, pojawiają się w dwóch, lub w trzech okresach życia. Kobiety z tych dwóch grup mają większe problemy zdrowotne niż kobiety, które doświadczyły innej formy przemocy. Problemy te związane są z ogólnym gorszym samopoczuciem, występują w większej ilości układów i w każdym układzie występuje większa ilość problemów.
Problemy zdrowotne z tendencją do zanikania. Występują zwłaszcza u kobiet, które doznały przemocy fizycznej i alkoholizmu ojca. Przemoc związana jest z problemami somatycznymi pojawiającymi się raczej przez krótki okres czasu, głównie w dzieciństwie, natomiast w młodości i dorosłości, wiele problemów zdrowotnych wykazuje tendencję do stopniowego zanikania.
Problemy długoterminowe i z odroczonym początkiem. Występują zwłaszcza u kobiet po doznanej przemocy emocjonalnej oraz w sytuacji wychowywania przez matkę alkoholiczkę, związane są z pojawianiem się problemów zdrowotnych po raz pierwszy oraz ich intensyfikacją w młodości, ale także w życiu dorosłym.
W celu sprawdzenia i uwiarygodnienia powyższych wyników badań, zostały one powtórzone z grupą 1000 losowo dobranych kobiet (badania zostały przeprowadzone także wśród mężczyzn) oraz z kobietami (i mężczyznami) dobieranymi celowo z populacji klinicznej, osób zgłaszających się na terapię z powodu urazów chronicznych doznawanych w dzieciństwie i pochodzących z rodzin dysfunkcjonalnych. Aby ułatwić identyfikowanie doznanej przemocy zastosowano Kwestionariusz Sytuacji Instymnych, skonstruowany przez autorkę artykułu do badania różnych typów przemocy seksualnej oraz CAST - kwestionariusz do badania alkoholizmu w rodzinie pochodzenia. Oba kwestionariusze zawierają także pytania o przemoc emocjonalną i fizyczną.Wzięto także pod uwagę pytania otwarte z KDS-u dotyczące przebiegu leczenia medycznego, choroby rodziców i wcześniactwo. Wyniki badań są w trakcie opracowywania. Jednym z wyników jest silny statystycznie związek między niską wagą urodzeniową, a chorobami oczu i nerek.
Zastosowania
Wiedza uzyskana na podstawie badań może mieć zastosowanie w psychologii i medycynie. Zwiększenie świadomości dotyczącej przyczyn i przebiegu choroby może pomóc w jej zwalczaniu. Pozwoli ona przewidzieć z pewnym prawdopodobieństwem rozwinięcie się, nasilanie lub zanikanie określonych problemów zdrowotnych w dzieciństwie, młodości i życiu dorosłym osoby, która doznała określonej formy przemocy. Możemy przewidzieć ewentualne pojawienie się konkretnych problemów somatycznych w życiu osoby, która doznała w dzieciństwie przemocy, ułatwia to planowanie działań profilaktycznych. Pozwala ona na przeprowadzenie skuteczniejszej i holistycznej diagnostyki medycznej, uwzględniającej zjawiska psychologiczne i środowiskowe leżące u podstaw jej występowania, w konsekwencji umożliwia efektywniejszą terapię medyczną, połączoną z postępowaniem psychologicznym. Wspomaga lekarzy i psychologów w bardziej cierpliwym i skuteczniejszym traktowaniu tak zwanych ?trudnych" pacjentów, którzy wielokrotnie powracają po pomoc nie czując poprawy stanu swojego zdrowia. Na podstawie występujących u osoby objawów somatycznych można uzupełnić diagnozę psychologiczną dotyczącą doznawanej przez osobę przemocy. Ułatwi ona także motywowanie kobiet z określonymi problemami somatycznymi do poszukiwania również pomocy psychologicznej. Ponadto zmotywuje kobietę, która dotychczas nieświadoma przyczyn swego złego samopoczucia lekceważy swój stan zdrowia (typowe dla kobiet, które doznały przemocy seksualnej) do wcześniejszego korzystania z pomocy medycznej i psychologicznej i być może pozwoli na zmniejszenie ilości ginekologicznych interwencji chirurgicznych u kobiet po doznanej w dzieciństwie przemocy seksualnej.