Kurkuma czyli ostryż długi, 1. ROLNICTWO, Rośliny lecznicze

0x08 graphic
   W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie leczniczymi właściwościami ostryżu długiego (Curcuma longa L., kurkuma, szafran indyjski). Substancja ta, popularnie znana jako kurkuma należąca do rodziny imbirowatych pochodzi z Indii Zachodnich. Rodzaj kurkuma reprezentowana jest przez ponad 70 gatunków. Można je spotkać na sawannach, podgórskich wyżynach, w wilgotnych lasach równikowych oraz dżunglach. Roślina rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, lekko zasadowych. Roślina ta jest coraz częściej hodowana także i w innych strefach klimatycznych. Obecnie ostryż powszechnie stosowany jako przyprawa kuchenna m.in. curry oraz żółty barwnik w przemyśle tekstylnym.

   Substancją leczniczą jest kłącze ostryżu długiego zawierające w swoim składzie m.in. kurkuminoidy, których najbardziej znanym przedstawicielem jest kurkumina. To właśnie temu związkowi najczęściej przypisuje się działanie żółciopędne, przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne substancji roślinnej.
Kurkumina jest związkiem o potencjalnie wielokierunkowych właściwościach farmakologicznych, niestety istnieją rozbieżne dane dotyczące jej stężenia w surowice krwi. Jako związek hydrofobowy słabo wchłania się z przewodu pokarmowego po podaniu doustnym. Niemniej jednak to właśnie długotrwałemu przyjmowaniu kurkumy przypisuje się zmniejszenie zachorowalności na nowotwory, szczególnie przewodu pokarmowego w krajach Azjatyckich, gdzie dzienne spożycie surowego ekstraktu z ostryżu długiego jest na poziomie 1,5 g.
   Jedną z właściwości kurkuminy jest jej działanie przeciwzapalne. Upośledzając aktywację czynnika transkrypcyjnego NF-ĸB obniża ekspresję wielu białek biorących udział w procesie zapalnym m.in. cyklooksygenazy 2 (COX-2), czy też indukowalnej izoformy syntazy tlenkoazotowej (iNOS).
Cyklooksygenaza-2 jest aktywowana pod wpływem czynników związanych ze stanem zapalnym. COX-2 jest katalizatorem reakcji syntezy prostanoidów z kwasu arachidonowego. Prostanoidy są odpowiadzialne za wywoływanie obrzęku, gorączki i bólu w procesie zapalnym, stąd też celowym wydaje się zastosowanie ostryżu jako czynnika hamującego aktywność oksygenazy w procesach zapalnych.
   Obniżenie ekspresji iNOS jest szczególnie istotne ponieważ prowadzi do obniżenia stężenia NO. Połączenie właściwości antyoksydacyjnych, czyli redukcji stężenia anionorodnika ponadtlenkowego wraz z obniżeniem poziomu tlenku azotu ogranicza powstawanie szczególnie toksycznego nadtlenoazotynu. Zastosowanie substancji wpływającej na redukcję poziomu azotu i reaktywnych form tlenu w organizmie ma też wpływ na zachowanie homeostazy wapnia i żelaza w kardiotoksyczności spowodowanej działaniem antracyklin stosowanych w leczeniu nowotworów.
   Badania ostatnich lat przeprowadzone na zwierzętach, którym przeszczepiono komórki nowotworowe raka jajnika, wykazały hamowanie przez kurkuminę wzrost guza oraz hamowanie angiogenezy. Również zastosowanie kurkuminy w zwierzęcym modelu raka trzustki wywołuje zahamowanie proliferacji komórek nowotworowych oraz tworzenie się nowych naczyń krwionośnych w otoczeniu guza. Zaobserwowano także zwiększoną wrażliwość komórek na chemioterapię.
   Kolejnym kierunkiem działań kurkuminoidów wchodzących w skład ostryżu są właściwości antyoksydacyjne. W zdrowym organizmie 5% tlenu jest przekształcane w wolne rodniki tlenowe (RTF). Rodniki te są pozbawione jednego lub wielu elektronów, które uzupełniają poprzez odebranie ich z najbliższej komórki. Działanie to powoduje uszkodzenia białek, tłuszczów i kwasów nukleinowych zdrowych komórek. Wiadomo, że powstające w naszym organizmie reaktywne formy tlenu odpowiedzialne są, za wiele chorób m.in. arterioskleroza, nowotwory, cukrzyca, czy też choroba Altzheimera.
   Nasz organizm posiada systemy obronne przeciwwolnorodnikowe niemniej jednak ważnym elementem prewencji powinno być dostarczanie antyoksydantów wraz z pożywieniem. Wykazano w badaniach in vitro działanie antyoksydacyjne wodnego wyciągu z ostryżu. Zmniejszeniu ulegała peroksydacja lipidów oraz uszkadzanie struktur DNA. Szczególnie silne właściwości w tych procesach wykazywała pochodna kurkuminy - desmetylokurkumina.

   Wskazaniem do stosowania ostryżu są dolegliwości dyspeptyczne z uczuciem pełności, wzdęciami i z zaparciami na tle niedostatecznego wydzielania żółci oraz dyskinezy dróg żółciowych. Wyciągi alkoholowe z kłącza kurkumy podaje się w zapaleniu pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamicy żółciowej, zaburzeniach trawiennych wywołanych niedoborem żółci, w stanach atonicznych i skurczowych mięśni gładkich dróg żółciowych oraz w pooperacyjnym zastoju żółci.

   Dawkowanie. Według Komisji E dawkowanie kłącza ostryżu długiego winno średnio-dobowo wynosić 1,5-3g, zaś ostryżu jawajskiego 2g; przetwory odpowiednio.

   UWAGA. Pomimo, iż kurkumina należy do związków mało toksycznych, przeciwwskazaniem do stosowania tej substancji jest niedrożność dróg żółciowych, w przypadku kamicy żółciowej stosowanie należy skonsultować z lekarzem. Przy dłuższym spożywaniu ostryżu mogą wystąpić dolegliwości żołądkowe.

   Ostryż długi, kurkuma jest także cennym dodatkiem przygotowywanych potraw. Stosowana jest do przyprawiania majonezów, omletów, serów topionych sałatek rybnych. Nadaje potrawom żółtą barwę. W Polsce kurkuma jest udostępniana przez kilku producentów ziół jako dodatek do barwienia ryżu, makaronu i warzyw konserwowanych w occie. Poleca ją się także do przyprawiania sosów, potraw z drobiu, a także dań z fasoli i soczewicy oraz zup kremowych.

   Uprawa: Kurkuma coraz częściej bywa uprawiana także w naszym klimacie. Na uprawę nadają się pojemniki, misy, donice. Jako roślina pochodząca z klimatu tropikalnego najlepiej rośnie przy wyższych temperaturach i dużej wilgotności powietrza. Hodowlę rozpoczynamy najlepiej w lutym lub marcu przez wysadzenie kłączy do doniczek na głębokość 10 cm. Gleba powinna być przy tym lekka, przepuszczalna, można stosować mieszaninę torfu z piaskiem. Przez okres 6-8 tygodni należy zapewnić hodowli temperaturę otoczenia ok. 25-28oC. Temperatura podczas uprawy nie powinna spaść poniżej 16-18oC, ponieważ stymuluje to roślinę do hamowania kwitnienia i przechodzenia jej w stan spoczynku. Kurkuma wymaga także dużo wilgoci, ale woda nie może pozostawać pod doniczką. Roślina wyrasta do ok. 60 cm wysokości, kwitnienie rozpoczyna po 80-120 dniach od wysadzenia w zależności od warunków i odmiany. Kwiaty są zebrane w zwarte kłosy, krótkie i rozpierzchłe. W listopadzie cebule należy wykopać i przechowywać w temp. 14oC do wiosny. W Polsce najczęściej w sprzedaży oferowane są cebule kurkumy białej, pomarańczowej i czerwonej.

   Ostryż długi pomimo 4000 lat stosowania w medycynie tradycyjnej jest ciągle interesującym przedmiotem badań w wielu laboratoriach na całym świecie. Wraz z rozwojem wiedzy na temat homeostazy naszego organizmu wzrasta znaczenie i stosowanie medycyny naturalnej, jako leczenia komplementarnego do alopatii. Do substancji roślinnych o prewencyjnych właściwościach i wielokierunkowym działaniu z pewnością zaliczyć można kurkumę. Substancja ta wchodząc w skład suplementów diety oraz jako przyprawa powinna stanowić dodatek naszego codziennego pożywienia.