Geneza
W lipcu 1944 roku na Konferencji Walutowej i Finansowej Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zaczął funkcjonować od 1 marca 1947 roku. MFW jest wyspecjalizowaną agendą ONZ, organizacją międzyrządową. Siedziba MFW znajduje się w Waszyngtonie.
Była to wola 44 państw (w tym ZSRR) by radzić, jak pomóc światu podnieść się ekonomicznie z gruzów II wojny światowej. Dlatego wymyślono fundusz, który stabilizowałby międzynarodowy system walutowy kredytami krótkoterminowymi udzielanymi państwom mającym kłopoty ze zrównoważeniem bilansu płatniczego w handlu-zagranicznym.
Członkostwo
Członkiem MFW może zostać każde państwo, które wyraża gotowość i chęć takiego uczestnictwa, ratyfikuje statut funduszu i przyjmie na siebie wynikające z niego zobowiązania, które w głównej mierze sprowadzają się do wpłaty ustalonej kwoty do kapitału
zakładowego MFW. Obecnie do MFW należały 185 państw.
Cele
Cele MFW zostały określone w artykule I MFW w postaci sześciu zadań, mających stanowić wytyczne polityki i decyzji tej organizacji międzynarodowej.
Są to :
1. Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej przez stałą instytucję wyposażoną w aparat do konsultacji i współdziałanie w międzynarodowych sprawach walutowych;
2. Ułatwienie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, przyczynianie się przez to do popierania i utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodu realnego oraz rozwijania zasobów produkcyjnych wszystkich członków, jako naczelnych zadań polityki gospodarczej;
3. Przyczynianie się do utrzymania stabilnych walut, utrzymanie uporządkowanych stosunków walutowych między członkami i uniknięcie deprecjacji walut w celach konkurencyjnych;
4. Pomoc w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i w usuwaniu ograniczeń dewizowych, które hamują wzrost handlu światowego;
5. Wzmocnienie zaufania do członków przez pozostawianie do ich dyspozycji środków Funduszu, przy odpowiednim zabezpieczeniu i umożliwianiu im w ten sposób korygowania szkodliwych odchyleń ich bilansów płatniczych bez uciekania się do środków oddziałujących ujemnie na pomyślność gospodarki krajowej lub światowej;
6. Skracanie czasu trwania i obniżanie stopnia braku równowagi w bilansach płatniczych członków w obrotach światowych.
Funkcje :
1. Regulacyjna - stworzenie forum wielostronnych negocjacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych stosunków walutowych. Ustanawianie norm i wzorców działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych.
2. Kontrolna - polega na nadzorowaniu uzgodnionych programów dostosowawczych i korzystania z kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.
3. Konsultacyjna - polega na stworzeniu krajom członkowskim miejsca konsultacji, wymiany doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego.
4. Kredytowa (Operacyjna) - dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych. W ewolucji ukształtował się rozbudowany system kredytowy MFW. Fundusz udziela pomocy kredytowej krajom członkowskim z zasobów własnych oraz pożyczonych od rządów i banków centralnych.
Rodzaje pomocy kredytowej:
1. Transze kredytowe i mechanizm rozszerzony:
- promesy kredytowe
- mechanizm finansowania rozszerzony
2. Mechanizmy specjalne:
- mechanizm finansowania dodatkowych rezerw
- linie kredytów prewencyjnych
- ułatwienie finansowania kompensacyjnego
- pilna pomoc: katastrofy naturalne, kraje wychodzące z konfliktów zbrojnych
3. Ułatwienia kredytowe na rzecz krajów o niskim dochodzie:
-ułatwienie na redukcje biedy i wzrost gospodarczy
Promesy kredytowe ustanowione w 1952 r. Są to kredyty o charakterze krótkoterminowym, udzielane na 12-18 miesięcy, z możliwością przedłużenia do 3 lat. Udzielane są ratami w czasie trwania porozumienia uzdrowienia gospodarki lub stabilizacji bilansu płatniczego.
Mechanizm finansowania rozszerzony oznacza zwiększenie kwoty kredytu ponad normalne transze oraz wydłużenie standardowego czasu spłaty.
Mechanizm finansowania dodatkowych rezerw uruchomiony został w 1997 r. wobec nadzwyczajnego wzrostu popytu na krótkoterminowe fundusze, wynikającego z kryzysu azjatyckiego.
Linię kredytów prewencyjnych utworzono w 1999 r. skierowana była do krajów o zdrowej gospodarce, lecz narażonych na rozprzestrzenianie się skutków kryzysu. Kredyty te mają przeciwdziałać kryzysom wynikającym z nagłego załamania zaufania do rynku.
Mechanizm finansowania kompensacyjnego. W 1963 r. ustanowiono kompensacyjne finansowanie wahań w eksporcie dla krajów, z które z przyczyn niezależnych doznały zmniejszenia wpływów z eksportu, bądź też zmuszone były do znacznego zwiększenia importu zbóż.
Pilna pomoc. Do 1962 r. kredyt ten funkcjonuje w formie zakupu bezpośredniego w wysokości 25% kwoty udziałowej i jest przyznawany krajom, których trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego wynikają z katastrof naturalnych, pod warunkiem, że współpracują Z MFW nad rozwiązaniem problemów płatniczych.
Ułatwienie na redukcje biedy i wzrost gospodarczy. W 1999 r. MFW zadecydował o większej koncentracji środków na walkę z ubóstwem. Obecnie 80 krajów o niskim dochodzie jest zakwalifikowanych do tego programu.
Organy
Organy Międzynarodowego Funduszu Walutowego:
1. Rada Gubernatorów
2. Rada Administracyjna
3. Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy
4. Komitet Rozwoju
5. Dyrektor Generalny
6. Departamenty: regionalne, funkcjonalne i usług specjalnych, informacji i kontaktów, służb pomocniczych.
Rada Gubernatorów jest najwyższą władzą decyzyjną MFW. Składa się z Gubernatorów i zastępców. Gubernatorem jest najczęściej minister finansów danego kraju członkowskiego a jego zastępcą prezes Banku Centralnego. Każdy kraj ma dwóch przedstawicieli. Spośród swojego grona Rada wybiera przewodniczącego, który kieruje jej pracami. Rada zbiera się raz w roku. Do zadań Rady należy: sprawowanie nadzoru nad działalnością MFW, przyjmowanie nowych członków, określanie wysokości kwoty udziałowej.
Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy składa się z 24 gubernatorów MFW w randze ministra. Jest ciałem doradczym Rady Gubernatorów. Komitet przygotowuje raporty dotyczące: nadzoru i dostosowania systemu monetarnego i finansowego, ewolucji płynności międzynarodowej i przepływów zasobów realnych do krajów rozwijających się; analizy propozycji poprawek do Statutu, zgłaszanych przez Radę Administracyjną. Komitet zajmuje się także kwestią reformy MFW, stabilizacją międzynarodowego systemu walutowego, postępem w zakresie realizacji Inicjatywy na Rzecz Krajów Biednych i Najbardziej Zadłużonych.
Komitet Rozwoju składa się z 24 członków- ministrów finansów lub urzędników w randze ministra. Zbiera się w tym samym czasie co Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy. Pełni funkcje doradcze dla Rady Gubernatorów BŚ i MFW w zakresie transferu zasobów na rzecz krajów rozwijających się.
Rada Administracyjna stanowi władzę wykonawczą MFW. Składa się z 24 dyrektorów (5 jest mianowanych a 19 wybieranych). Rada odpowiada za bieżąca działalność Funduszu. Decyzje podejmuje na podstawie opracowań realizowanych przez służby MFW. Rada decyduje o polityce kredytowej MFW, nadzoruje wykonywanie umów kredytowych. Zajmuje się kwestią polityki ogólnej dotyczącej perspektyw gospodarki światowej, ewolucji międzynarodowych rynków kapitałowych.
Dyrektor Generalny stoi na czele Rady Administracyjnej, jego zastępcą jest tradycyjnie przedstawiciel USA. Wybierany jest na 5-letia kadencję. Jego osobowość wpływa na politykę i inicjatywy realizowane w trakcie kadencji. Dyrektor wraz z Rada Administracyjną jest odpowiedzialny za bieżącą działalność MFW.
Departamenty regionalne składają się z 6 departamentów: Afryki, Azji i Pacyfiku, Europy I, Europy II, Środkowego Wschodu i Półkuli Zachodniej. Departamenty doradzają Radzie Gubernatorów i Radzie Administracyjnej w sprawach dotyczących ewolucji sytuacji gospodarczej regionów. Zajmują się negocjacjami, nadzorem i oceną rezultatów programów dostosowawczych.
Departamenty funkcjonalne i usług specjalnych. Zalicza się do nich departamenty: finansów publicznych, Instytut MFW, prawny, walutowy, opracowań i analizy polityki, studiów, statystyki i skarbu. Uczestniczą one w opracowywaniu polityki, procedur oraz pomocy technicznej dla krajów członkowskich.
Informacja i kontakty. Składa się z Departamentu Stosunków Zagranicznych, Biura Regionalnego Azji i Pacyfiku, Biura Europejskiego, Biura Genewskiego, Biura przy ONZ. Pełni funkcję informacyjną i odpowiedzialny jest za utrzymywanie kontaktów z innymi instytucjami.
Służby pomocnicze świadczą na rzecz Funduszu podstawowe usługi administracyjne, lingwistyczne, informatyczne, prowadzą sekretariat MFW oraz kasę emerytalną personelu MFW.
Krytyka
Krytyka dotyczyła teorii ekonomicznych, na których opierały się programy dostosowawcze; wysokie koszty społeczne wywołane redukcją wydatków budżetowych na zdrowie, oświatę, budowę mieszkań socjalnych. Krytykowano także słabość i nieskuteczność proponowanych środków, np. nieskuteczność dewaluacji i wysokich stóp procentowych.
Podstawowe zarzuty:
stosowanie wobec wszystkich krajów takich samych środków, niezależnie od ich specyfiki;
wspieranie programów, które nie działają, hamują wzrost gospodarczy i prowadzą do eskalacji ubóstwa;
narzucanie uciążliwych i surowych warunków krajom członkowskim;
stosowanie w sposób doktrynalny liberalnej filozofii rynkowej;
ignorowanie opinii rządów państw rozwijających się;
brak wpływu na decyzje podejmowane przez rządy w krajach wysoko rozwiniętych;
arbitralność w przyznawaniu kredytów i faworyzowanie krajów prozachodnich;
rozbudowana biurokracja;
Podstawowe elementy krytyki Stiglitza(laureata Nagrody Nobla w 2001 r. w dziedzinie ekonomii):
- Wymuszanie na uzależnionych od pomocy MFW państwach liberalizacji rynków finansowych, nadmiernej dyscypliny budżetowej, nadmiernego wyczulenia na trzymanie bardzo niskiego stopnia inflacji (kosztem innych, ważniejszych - zdaniem Stiglitza - czynników ekonomicznych) doprowadziło do upadku wielu gospodarek.
- Najlepiej rozwijają się kraje, które potrafiły się przeciwstawić naciskom MFW (Malezja, Chiny, Indie), a te, które ślepo go słuchały, zapłaciły za to katastrofą gospodarczą (Indonezja, Tajlandia, Argentyna i inne).
- Nieprzejrzystość i brak procedur demokratycznych w podejmowaniu decyzji przez MFW.
- Stosowanie podwójnych standardów - słabe państwa dostają bardzo rygorystyczne warunki do spełnienia, a np. Rosja nie wywiązuje się z niczego, przejada całą pomoc w procesach korupcyjnych, i nadal tę pomoc otrzymuje.
- Niedopuszczanie do procesu decyzyjnego państw najbardziej zainteresowanych, czyli potrzebujących pomocy, a czasem wręcz monopolizacja procesu przez reprezentantów amerykańskiego Ministerstwa Skarbu.
Reforma
Do najważniejszych działań MFW w związku z jego reformą należy zaliczyć:
• wzmożenie nadzoru MFW w celu przeciwdziałania kryzysom; chodzi o nadzór nad coraz większymi przepływami kapitału prywatnego w warunkach globalizacji rynków finansowych;
• wprowadzenie w życie norm i kodeksów międzynarodowych, które powinny być zintegrowane z procedurami nadzoru MFW;
• reformę ułatwień kredytowych Funduszu niezbędną dla dostosowania struktury pożyczek do wymagań globalizacji rynków kapitałowych;
• ochronę zasobów MFW;
• polepszenie procesu decyzyjnego i odpowiedzialności MFW dostosowanej do etapu ewolucji gospodarki światowej;
• promocja uczestnictwa sektora prywatnego w prewencji i regulacji kryzysów;
• promocja zasady przejrzystości i odpowiedzialności polityki ekonomicznej.
Banco de Sur
W Ameryce Południowej powstała alternatywa dla Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Pomysłodawcą jest prezydent Wenezueli Hugo Chávez, który przedstawia swoją inicjatywę jako cios wymierzony w amerykański imperializm. W Rio de Janeiro siedem państw - Argentyna, Boliwia, Brazylia, Ekwador, Paragwaj, Urugwaj i Wenezuela - podpisało deklarację założycielską. Banco de Sur powołano do życia 3 listopada 2007 na szczycie w stolicy Wenezueli, Caracas.
Celem Banco del Sur jest finansowanie rozwoju krajów członkowskich z ostatecznym celem jakim ma być ich zjednoczenie, redukcja różnic w dochodach i promocja równości.