Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna

Wykł. I i II

Podstawowe pojęcia

Uwarunkowania zdrowia

Program przedmiotu:

• Podstawowe pojęcia: zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, profilaktyka zdrowotna

• Historia promocji zdrowia

• Cele i obszary działań promocji zdrowia

• Promocja zdrowia w placówkach opieki zdrowotnej

• Zasady opracowywania, wdrażania i ewaluacji programów promocji zdrowia.

• Etapy działania w procesie edukacji zdrowotnej.

• Zachowania zdrowotne.

• Źródła i zasady finansowania oraz pozyskiwania środków na promocję zdrowia.

Promocja zdrowia:

- nie jest „czystą” gałęzią medycyny, ale jest dziedziną nauki ściśle współdziałającą z medycyną.

• Za prekursora promocji zdrowia można uznać higienę.

• Krajem, który należy uznać za prekursora działań z zakresu promocji zdrowia jest Kanada.

Historia:

• W Kanadzie w 1974 r. Marc Lalond przedłożył parlamentowi dokument „Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków”, wskazujący na możliwość poprawy stanu zdrowia obywateli metodą prostszą i tańszą niż poprzez działania medycyny naprawczej. Idea ta rozpowszechniła się w tym kraju bardzo szybko i przyniosła doniosłe rezultaty.

Ałma Ata - 1977 r.:

Po raz pierwszy pojawiło się oficjalnie określenie - „promocja zdrowia”, w dokumencie Zgromadzenia WHO:

„Zdrowie dla wszystkich”:

-      zdrowie nie powinno być przywilejem lecz prawem dla wszystkich ludzi naszego globu, a rządy poszczególnych krajów powinny stworzyć do tego warunki

• - dotychczasowe wysiłki, metody i nakłady na ochronę zdrowia nie dają oczekiwanych wyników

• - wskazano na potrzebę przywiązywania większej wagi do zachowania zdrowia poprzez jego promowanie przy równoległym rozwijaniu podstawowej opieki zdrowotnej (rozwój kosztownych technologii medycznych)

Karta Ottawska - 1986 r.:

• I Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie - określono pięć celów strategicznych promocji zdrowia:

1)      budowanie polityki zdrowia publicznego

2)      tworzenie środowisk wspierających

3)      rozwój umiejętności indywidualnych

4)      wzmacnianie działań społecznych

5)      reorientacja systemu opieki zdrowotnej

Polska - 1992 r.:

• Pierwsza Krajowa Konferencja Promocji Zdrowia

Europa:

• W Europie dopiero w 1984 r. Regionalne Biuro Światowej Organizacji Zdrowia w Kopenhadze opublikowało „Dokument dyskusyjny” na temat promocji zdrowia wraz z propozycją jej definicji. Wpłynął on m.in. na powstanie koncepcji tzw. nowego zdrowia publicznego.

 

Definicja europejska:

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, w sensie jego poprawy i utrzymania

Definicja amerykańska:

Promocja zdrowia jest połączeniem działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia: środowiskowego, społecznego, politycznego, ekonomicznego i prawnego, sprzyjających zdrowiu.

• Celem promocji zdrowia jest pomnażanie rezerw i potencjału zdrowotnego ludzi.

Promocja zdrowia (PZ):

- zwracając uwagę na znaczenie i potrzebę kształtowania nowej polityki zdrowia publicznego potwierdziła konieczność uwzględniania:

• jej tła ekologicznego,

• zasięgu wielosektorowego i

• strategii współpracy

Głównym celem PZ:

- jest poprawa zdrowia społeczeństw lokalnych przez organizowanie działań opartych na:

• obronie środowisk wspierających zdrowie i zdrowotną politykę społeczną

• umożliwianiu społeczeństwom lokalnym i jednostkom uzyskania ich pełnego potencjału zdrowotnego

• mediacji na rzecz zdrowia w środowisku zróżnicowanych interesów

Promocja zdrowia:

- stała się pierwszym z 4 głównych kierunków Europejskiej Strategii Zdrowia przyjęto, że:

• promocja zdrowia, jako proces mający na celu umożliwienie jednostkom i społeczeństwu zwiększenie kontroli nad czynnikami warunkującymi zdrowie, ma stworzyć zunifikowaną koncepcję sposobów i warunków życia w celu zachowania zdrowia.

• Ma ona także reprezentować strategię mediacyjną pomiędzy ludźmi a ich środowiskiem.

Historia:

• Fundamentalne znaczenie dla rozwoju promocji zdrowia miała I Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 r. Spowodowała, że w ciągu kilku lat oprócz ruchu na rzecz zdrowia rozwinęła się nowa dziedzina nauki - promocja zdrowia.

• Dalsze prace doprowadziły do wniosku, że promocja zdrowia aby uzyskać oczekiwane wyniki musi:

• obejmować całą populację i

• dotyczyć jej codziennego życia.

• Kolejnymi kamieniami milowymi w skali międzynarodowej w dziedzinie promocji zdrowia były:

• Konferencja w Dżakarcie (Indonezja, 1997 r) - program działań promocji zdrowia na XXI wiek

• Konferencja w Meksyku (2000 r.) - stanowisko ministrów zdrowia m.in. w sprawie promocji zdrowia

Zakres działań PZ:

• W ostatnich trzech dekadach można dostrzec, wg Catforda i Legera, następujące grupy zagadnień jakie podejmowano w zakresie promowania zdrowia:

• 1) Pierwszy wymiar PZ (lata 70-te)

• - zajmowano się czynnikami ryzyka i choroby, którym można zapobiegać przez informację i edukację (np. palenie tytoniu, sposób odżywiania itp.)

• 2) Drugi wymiar PZ (lata 80-te)

- podkreślano znaczenie działań podejmowanych w celu wypełnienia dotychczas stosowanych strategii, np.:

• zdrowotna polityka społeczna,

• wzmacnianie indywidualnych umiejętności jednostki,

• środowiska wspierające zdrowie,

• działania społeczności lokalnych

• 3) Trzeci wymiar PZ (lata 90-te)

• zaczęto doceniać znaczenie docierania do konkretnych osób i grup poprzez siedliska i sektory w których żyją np. miasta, szkoły, zoz-y, miejsca pracy

• 4) Czwarty wymiar PZ (od 2000 r.)

- potrzeba przejścia „od słów do działań”, zareagowanie na globalny trend masowych zmian społecznych wywierających wpływ na zdrowie, wykorzystując zdobyte doświadczenia i wypróbowane „narzędzia”

Zadania PZ:

• Można wyodrębnić siedem środowisk (siedlisk) i dotyczących ich zjawisk, co do których promocja zdrowia musi pilnie podjąć odpowiednie działania:

• 1) miejsce zamieszkania - wobec istnienia niepohamowanego wzrostu urbanizacji i zmniejszenia się terenów uprawnych,

• 2) rodzina - w związku ze zmianami w jej strukturze, odpowiedzialności i zakresie pełnionych ról przez jej członków,

• 3) praca - nowe zagrożenia, nowe wzorce, konkurencja,

• 4) starzenie się - ze względu na wydłużanie się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi,

• 5) przemoc - z uwagi na rosnącą agresję, konflikty oraz w trosce o ich ofiary, uciekinierów,

• 6) rynek - biorąc pod uwagę ostry zwrot ku postawom konsumpcyjnym, prywatyzacji świadczeń,

• 7) porozumiewanie się - w warunkach rewolucyjnych zmian w przekazywaniu informacji i powstawaniu nowych technik uczenia się

Ważne dokumenty dotyczące ZP:

W ostatnich latach XX w. WHO ogłosiła dwa bardzo ważne dokumenty dotyczące promocji zdrowia:

• Światową Deklarację Zdrowia - przyjętą na XXXI Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w maju 1998 r.

• „Zdrowie 21” - przyjęty przez Europejski Komitet Regionalny WHO na XXI wiek

• Obecnie jednym z najistotniejszych dokumentów w zakresie promocji zdrowia w UE jest Decyzja Nr 1786/02/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 23 września 2002 r. przyjmująca program działania Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego na lata 2003 - 2008

• WHO oraz UE określają obecnie promocję zdrowia jako:

• - jednolity proces działań zmierzających do poprawy i utrzymania ludzkiego zdrowia, który składa się z trzech ściśle związanych ze sobą elementów:

• Edukacji zdrowotnej

• Zapobiegania chorobom (profilaktyki)

• Ochrony zdrowia

Elementy składowe promocji zdrowia:

Edukacja zdrowotna:

• To trwały stan uczenia się, który umożliwia ludziom indywidualnie oraz grupie społecznej, podejmowanie dobrowolnych decyzji w zakresie modyfikowania zachowania i zmiany warunków środowiskowych w sposób, który przyczynia się do wzmocnienia zdrowia.

Cechy edukacji zdrowotnej:

-   zmiana sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania

-   zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem

• Edukacja zdrowotna - jest pojęciem szerszym od pojęcia wychowanie zdrowotne, gdyż dotyczy nie tylko podmiotu wychowania (ludzi) ale również środowiska w którym oni żyją i tworzą.

• Tradycyjna edukacja zdrowotna dostarczała wiedzy, dążyła do zmiany postaw oraz zachowań.

• Nowe podejście - polega nie tylko na dostarczaniu wiedzy ale także na uczestniczeniu we wspólnym działaniu, dwukierunkowym porozumiewaniu się oraz na podkreśleniu znaczenia czynników: społecznych, ekonomicznych, fizycznych i politycznych, których podstawą jest dokonywanie wolnego wyboru.

Funkcje Edukacji Zdrowotnej:

• Edukacja zdrowotna:

• - ma dostarczać informacji i wiedzy na temat zdrowia,

• wzmacniać działania na rzecz zdrowia,

• przekonywać oraz zapewniać wpływ na tworzenie zdrowotnej polityki społecznej.

Profilaktyka zdrowotna:

• Zapobieganie chorobom (profilaktyka)

- może się odbywać na trzech poziomach i określa je jako:

• Profilaktykę pierwotną - polega na zapobieganiu powstawania chorób poprzez zmiany środowiska w jakim człowiek przebywa, zmianę zachowań z niszczących na wspierające zdrowie.

• Profilaktyka wtórna - polega na powstrzymywaniu możliwości powstawania i rozwoju choroby poprzez wczesne wykrywanie i diagnozowanie oraz natychmiastowe i skuteczne leczenie.

• Profilaktyka trzeciego stopnia - polega na zapobieganiu możliwości nawrotu choroby, minimalizacji powikłań i niepełnosprawności, jakie mogą powstać w wyniku choroby poprzez wczesną i wystarczająco długą rehabilitację oraz zapewnienie właściwej jakości życia.

Ochrona zdrowia:

- oznacza zbiór działań, w tym głównie politykę zdrowotną, która ma wpływać na:

• ułatwienie dokonywania indywidualnego wyboru tego co lepsze z punktu widzenia poprawy i zachowania zdrowia,

• dokonywanie zmian w:

- środowisku życia, nauki i pracy,

- zakresie indywidualnego ryzyka zdrowotnego,

• rozwijanie technologii nieszkodliwych dla zdrowia.

• Do przeszkód w dziedzinie ochrony zdrowia należy zaliczyć:

• Zaniedbania lub nawet całkowite pomijanie znaczenia innych elementów polityki społecznej dla spraw zdrowia

• Sprzeczność interesów - np. dochody ze sprzedaży papierosów, używek itp.

Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna

Wykład II:

Uwarunkowania zdrowia

Psychologiczne aspekty zdrowia:

• Salutogenetyczna koncepcja zdrowia wg Antonovsky'ego:

• „Nikt nie jest całkowicie zdrowy, ani całkowicie chory”

• W życiu człowieka istnieje kontinuum, jakby linia ciągła rozpięta pomiędzy zdrowiem a chorobą i każdy znajduje się w jakimś punkcie tego kontinuum.

• Zasadniczym czynnikiem, wg Antonovsky'ego, sprzyjającym zdrowiu jest poczucie koherencji (spoistości, spójności, zgodności myśli, sądów).

• Poczucie koherencji to poczucie pewności, że:

• A) bodźce, które docierają do człowieka w ciągu życia (ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego) są przewidywalne i dają się wyjaśnić

• B) człowiek dysponuje zasobami „obronnymi”, które pozwalają sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce

• C) wymagania stanowią wyzwanie, które warte jest zaangażowania i podjęcia działania.

• Poczucie koherencji ma trzy składowe:

• 1) Zrozumiałość - postrzeganie napływających informacji jako jasnych, zrozumiałych, uporządkowanych i spójnych

• 2) sterowalność - aspekt emocjonalno-motywacyjny; osoba o silnym poczuciu sterowalności zawsze ma ważne dla siebie dziedziny życia, w które warto się angażować; jest to najważniejszy wymiar poczucia koherencji,

• 3) sensowność - to jest to wszystko co znajduje się w granicach ważnego, mającego dla jednostki duże znaczenie, obszaru.

• Poczucie koherencji kształtuje się w ciągu całego życia jednostki, ale okres dziecięcy i dorastania ma tu szczególne znaczenie.

• Stress jako czynnik stanowiący zagrożenie dla zdrowia:

• Nie jest on szkodliwy dla zdrowia w każdej postaci, dlatego nie powinien być przedmiotem zwalczania lecz powinien być opanowywany.

Stres jako zagrożenie zdrowia:

• Model interakcyjny radzenia sobie ze stresem wyróżnia trzy kategorie:

• 1. Styl - radzenia sobie ze stresem, to trwała osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z różnymi sytuacjami stresowymi

• 2. Strategia - radzenia sobie ze stresem, to poznawcze i behawioralne wysiłki, jakie jednostka podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej.

• 3. Proces - radzenia sobie ze stresem, to ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmianami cech sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki.

• Wg CISS (Coping Inventory for Stressful Situations) można wyodrębnić trzy style radzenia sobie ze stresem:

• Skoncentrowanie na zadaniu,

• Skoncentrowanie na emocjach,

• Skoncentrowanie na unikaniu:

• - angażowanie się w czynności zastępcze,

• - poszukiwanie kontaktów towarzyskich.

Uwarunkowania zdrowia:

• Podstawowe uwarunkowania zdrowia wg WHO, to:

• 1) korzystanie z praw i swobód obywatelskich

• 2) zatrudnienie

• 3) warunki pracy

• 4) warunki mieszkaniowe

• 5) kondycja psychofizyczna stosowna do płci i wieku

• 6) wykształcenie

• 7) zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywienia

• 8) poczucie bezpieczeństwa

• 9) możliwość oszczędzania

• 10) komunikacja i łączność z innymi ludźmi

• 11) możliwość wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki

• 12) dostępność odpowiedniej odzieży

Uwarunkowania zdrowia:

Uwarunkowania zdrowia:

Uwarunkowania zdrowia:

Czynniki ryzyka zdrowotnego - model Australijski:

• I. Czynniki społeczno-środowiskowe:

• Ubóstwo

• Niski status społeczny

• Stresogenna praca

• Zanieczyszczone środowisko pracy

• Środowisko efektu cieplarnianego

• Dyskryminacja (np. rasowa, związana z płcią lub wiekiem)

• Znaczne zróżnicowanie hierarchiczne (dochody, ogólna zasobność, autorytet, status społeczny, itp.)

• Indywidualizm

II. Czynniki psycho-społeczne:

• Izolacja społeczna

• Brak wsparcia społecznego

• Niewielkie powiązanie społeczne

• Wysoki stopień samoobwiniania się

• Niski stopień percepcji samowystarczalności

• Utrata poczucia znaczenia i celowości działania

• III. Czynniki wynikające z zachowań osobniczych:

• Palenie tytoniu

• Nieprawidłowe odżywianie

• Brak aktywności fizycznej

• Nadużywanie leków, alkoholu, zażywanie narkotyków

• IV. Czynniki patofizjologiczne:

• Nadciśnienie tętnicze

• Wysoki poziom cholesterolu we krwi

• Uwalnianie hormonów stresogennych (np. adrenaliny)

• Podwyższony poziom krzepliwości krwi

Metody pomiaru wyników działań na rzecz poprawy uwarunkowań zdrowia:

• Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index - HDI):

Opiera się na ocenie:

• podziału dochodów,

• pomiarze długości ludzkiego życia

• poziomie osiągnięć edukacyjnych

Wskaźnik Rozwoju Społecznego

• Do obliczenia HDI wykorzystuje się cztery czynniki:

• 1) Produkt krajowy brutto przypadający na jednego mieszkańca,

• 2) Przeciętne dalsze trwanie życia,

• 3) Ogólny wskaźnik skolaryzacji,

• 4) Wskaźnik umiejętności czytania i pisania.

Ocena działań promocji zdrowia:

• Przy ocenie bezpośrednich wyników zdrowotnych działań promocji zdrowia należy brać pod uwagę trzy grupy czynników:

• 1) styl życia - pomiar dotyczy:

• Palenia papierosów, odżywiania, aktywności fizycznej,

• Spożywania alkoholu, zażywania narkotyków

Ocena działań promocji zdrowia:

• 2) świadczeń zdrowotnych - pomiar dotyczy:

• Dostarczania świadczeń profilaktycznych, dostępu do odpowiednich świadczeń zdrowotnych

• 3) środowisko bezpieczne dla zdrowia - pomiar dotyczy:

• Środowiska fizycznego

• Właściwego zaopatrzenia w żywność,

• Ograniczenia dostępu do alkoholu i papierosów

Odczytywanie zdrowia:

Umiejętność odczytywania zdrowia (Health literacy):

• Termin „odczytywanie zdrowia” stanowi poszerzenie znaczenia terminu „rozwijanie osobniczych umiejętności”, użytego w Karcie Ottawskiej.

• Odczytywanie (pojmowanie, postrzeganie) zdrowia

• - odnosi się do umiejętności osobniczych, rozpoznawczych i społecznych, które determinują zdolność jednostki do uzyskiwania dostępu, zrozumienia i spożytkowania informacji w celu promowania i utrzymywania dobrego stanu zdrowia.

• Praktycznie, zdolność odczytywania zdrowia

• - to umiejętność odczytywania informacji przedstawianych w formie broszur, tablic i wykresów, korzystania z komputera tak, aby osoba poddana edukacji zdrowotnej mogła odnieść uzyskane informacje i wiedzę do siebie oraz zastosować się do wskazań dotyczących zmian stylu życia lub postępowania leczniczego.

• Definicja wg WHO:

• - to poznawcze i społeczne umiejętności, które warunkują motywację i zdolność jednostek do uzyskiwania dostępu do informacji oraz rozumienia i spożytkowania jej w taki sposób, który promuje i utrzymuje dobry stan zdrowia.

Uwarunkowania zdrowia kobiet:

- Zdrowie kobiet w różnych okresach życia ma charakterystyczne właściwości związane z tą płcią.

• Istnieje różnica ilościowa i jakościowa zagrożeń zdrowotnych pomiędzy kobietą i mężczyzną, związanych z wiekiem i rolą biologiczną tych płci.

• Cztery okresy w życiu kobiety związane z istnieniem charakterystycznych zagrożeń zdrowotnych:

• 1) dzieciństwo (0-9 lat):

• W wielu kulturach i społecznościach lokalnych istnieje selekcja wg płci - gorsze traktowanie, odżywianie, opieka zdrowotna nad dziewczętami, częściej dochodzi do uszkodzeń narządów płciowych (niezamierzone i zamierzone)

• 2) dorastanie (10 - 19 lat):

• Wczesna ciąża, poronienie, choroby przenoszone drogą płciową, AIDS, skutki zażywania narkotyków i niedożywienia

• 3) wiek reprodukcyjny (20 - 44 lata):

• Nieplanowana ciąża (często jako wynik przemocy), zagrożenie poronieniem, komplikacje ciążowe, choroby przenoszone drogą płciową, AIDS

• 4) wiek poreprodukcyjny (45 i więcej lat):

• Zagrożenia rozwoju nowotworów narządu rodnego i piersi, osteoporozy, choroby kości i stawów, choroby ukł. krążenia

• W ciągu całego życia kobiet:

• zagrożenie molestowania i gorszego traktowania kobiet niż mężczyzn, większa zapadalność na depresje.

Uwarunkowania zdrowia mężczyzn:

• Wg badania przeprowadzonego przez Amerykańskie Stowarzyszenie Lekarzy:

• mężczyźni unikają wizyt u lekarzy z powodu obaw przed wykryciem choroby,

• czują większe skrępowanie niż kobiety,

• dążą do zaprzeczenia jakimkolwiek dolegliwościom, aby nie „utracić męskości”

• Mężczyźni umierają z powodu nowotworów w ok. 50% częściej aniżeli kobiety (1/4).

• Najczęstszą przyczyną zgonu młodych mężczyzn jest jednak uraz.

• W wieku 15 - 24 lata:

• 4/5 zgonów spowodowane jest śmiertelnymi urazami. Głównymi ich przyczynami są:

- wypadki, samobójstwa i urazy doznane w wyniku przemocy.

• W tej grupie wiekowej

• - ¾ zgonów z powodu urazów dotyczy mężczyzn.

• Wśród wszystkich grup wiekowych

• - 4/5 samobójców to mężczyźni.

• Przyczynę tej sytuacji można znaleźć w stylu życia zwłaszcza młodych mężczyzn, który nie promuje ich zdrowia.

• Do czynników odgrywających główną rolę w tym zakresie zalicza się (wg danych kanadyjskich):

1. Ryzykowne zachowania:

• prowadzenie pojazdów

• alkohol, papierosy, narkotyki

• seks

• sport

• podróże

• pracę

• bójki

• posiadanie broni.

2. Wiedza i postawy:

• Młodzi mężczyźni nie korzystają z informacji dotyczących zdrowia. Bez nich nie można określić priorytetów.

3. Wierzenia i kwestia męskości:

• Wielu mężczyzn uważa, że każdy objaw słabości powinni zachowywać w sobie. Dotyczy to także bólu i poczucia choroby a wiele zagrożeń zdrowia można uniknąć.

• Pozostałe odmienności uwarunkowań zdrowia mężczyzn:

• Okres andropauzy u mężczyzn

• - przebiega zwykle łagodniej niż menopauza u kobiet, u których spadek poziomu hormonów jest znaczniejszy.

• W większym stopniu aniżeli u kobiet, wpływ na zdrowie mężczyzn ma rodzaj wykonywanej pracy (status społeczny) oraz bezrobocie.

• Cztery okresy charakterystycznych zagrożeń zdrowotnych dla mężczyzn:

• 1) dzieciństwo (0 - 9 lat):

• wypadki drogowe, oparzenia, utonięcia

• przemoc, zatrucia, zranienia

• 2) dorastanie (10 - 19 lat):

• wypadki, urazy

• przemoc

• choroby przenoszone drogą płciową i AIDS

• zażywanie narkotyków, tytoń, alkohol

• 3) wiek reprodukcyjny (20 - 44 lata):

• nowotwory narządów płciowych

• choroby ukł. sercowo-naczyniowego,

• wypadki, urazy i zatrucia (samobójstwa)

• uzależnienia

• HIV/AIDS

• 4) wiek poreprodukcyjny (45 i więcej lat):

• chor. ukł. sercowo-naczyniowego,

• nowotwory płuc, trzustki i jelita grubego,

• chor. gruczołu krokowego,

• urazy i zatrucia, samobójstwa,

• cukrzyca

Uwarunkowania zdrowia ludzi w wieku podeszłym:

• Dzisiejsza medycyna umie utrzymać przy życiu ludzi słabych i przewlekle chorych, lecz za mało koncentruje się na profilaktyce chorób wieku podeszłego, które często prowadzą do zbyt wczesnego niedołęstwa.

• Zmianie uległ model rodziny - upadek rodziny patriarchalnej, gdzie człowiek stary miał autorytet i mógł korzystać z jej opieki i pomocy.

• Geriatria (medycyna starości) - to gałąź medycyny ogólnej zajmująca się klinicznymi, prewencyjnymi, leczniczymi i społecznymi aspektami zdrowia ludzi w wieku podeszłym, starczym i sędziwym.

• Gerontologia - nauka zajmująca się problemami starości: warunkami życia, potrzebami ludzi starszych.

• Starzenie się można podzielić na:

• Fizjologiczne (nieuniknione),

• Socjalne - odchodzenie na emeryturę często doprowadza do degradacji społecznej (tzw. przymus emerytalny)

• Ekonomiczne - wraz z emeryturą obniżenie dochodów

• Wg klasyfikacji WHO starość dzielimy na trzy okresy:

• wiek podeszły - 60 - 75 r. ż.

• wiek starczy - 75 - 90 r. ż.

• wiek sędziwy - powyżej 90 r. ż.

Oceniając poszczególne okresy życia posługujemy się pojęciami:

• wiek kalendarzowy - to liczba przeżytych lat,

• wiek biologiczny - to ogólna sprawność i żywotność organizmu, zmniejszająca się z wiekiem.

• Podstawowe znaczenie dla zmian zdrowia ludzi w wieku podeszłym mają problemy związane z:

• menopauzą u kobiet - spadek poziomu estrogenu we krwi i

• andropauzą u mężczyzn - spadek poziomu testosteronu we krwi.

• Do objawów związanych ze spadkiem testosteronu u mężczyzn należą:

• utrata masy mięśniowej i gęstości kości,

• osłabienie czynności serca, postęp miażdżycy,

• pojawienie się warstwy tłuszczu w powłokach brzusznych,

• zmiany w psychice (myślenie o śmierci)

• impotencja (w 40 r. życia - ok. 5%, 60 r. ż - 15-25%)

• Do objawów związanych ze spadkiem estrogenu u kobiet należą:

• osłabienie działania antydepresyjnego na mózg (depresje)

• zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia choroby Alzheimera,

• odwapnienie kości (osteoporoza) - złamania patologiczne, złamania szyjki kości udowej (śmiertelność 10-30%!),

• Edukacja gerontologiczna - powinna przygotowywać do starości oraz pomagać w wyrobieniu nawyków profilaktycznych.

• Wg WHO profilaktyką geriatryczną (ludzi starszych) powinni być objęci już czterdziestolatkowie(!).

Profilaktyka geriatryczna powinna obejmować:

• 1) unikanie napięć psychicznych

• 2) utrzymywanie aktywności umysłowej

• 3) utrzymywanie aktywności fizycznej (ruchowej)

• 4) higieniczne odżywianie

• 5) niestosowanie używek

• 6) ograniczenie negatywnego wpływu środowiska zewnętrznego

• 7) czynny wypoczynek.

• Ruch fizyczny to jeden z najistotniejszych czynników zapobiegających starzeniu się.

• Hypokinezja (niedobór ruchu) prowadzi do:

• obniżenia podstawowej przemiany materii,

• zaniku mięśni

• zmian w płynach ustrojowych

• ujemnego bilansu wapniowego (osteoporozy)

• zmniejszenia odporności

• spadku sprawności fizycznej

• zmian w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym

• Profilaktyka pierwotna przedwczesnego starzenia się jest ukierunkowana na ograniczanie lub eliminowanie czynników z grupy:

1. Socjalnych:

• Staranne przygotowanie do emerytury

• Umożliwienie kontynuowanie pracy zawodowej, pełnienia istotnych ról społecznych,

• Zabezpieczenie bytu materialnego

2. Kulturowych:

• Właściwe odżywianie

• Aktywność fizyczna

• Aktywność intelektualna

3. Zdrowotnych:

• Wczesne rozpoznawanie i leczenie chorób zwłaszcza przewlekłych (cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca, ch. wieńcowa)

• Do wtórnej profilaktyki geriatrycznej należy - zapobieganie utracie sprawności po przebytych chorobach.

Ma ono przywrócić człowiekowi staremu:

• wydolność

• sprawność

• niezależność

U ludzi starszych:

Aktywność = samodzielność = niezależność

1

---