Normatywne modele przywództwa III.

Karwat - Charyzma a pseudocharyzma

Weberowski schemat charyzmy

• Charyzmat = niepowszednia właściwość pewnej jednostki, dzięki której jednostka ta uchodzi za obdarzoną nadprzyrodzonymi czy też nadludzkimi , nie każdemu dostępnymi siłami i cechami i traktowana jest albo jako zesłana od Boga, albo jako wzór dla innych = jako wódz

• „dar” przypisowany przywódcy

• Charyzmatyk to głosiciel i wykonawca zrządzeń opatrzności, wyroków historii, konieczności dziejowych

• Przeświadczenie o jego niezwykłości i gotowość do uznania nie są narzucone odgórnie, ale rodzą się wtedy, gdy przywódca odwołuje się do mas w swej rozgrywce przeciwko elitom, establishmentowi, instytucjom

• Posłuch motywowany jest uznaniem, respektem, podziwem, fascynacją, adoracją, a nie obawą przed cudzą siłą

• Wiara w kogoś skłania, by okazać mu wiarę (zaufanie) i przyznać mandat do działania

• Warunkiem wyjściowym dla powstania przywództwa jest dowód - cud; warunkiem jego utrzymania ma być to, że od wybrańca nie odwraca się fortuna

• Rodzi się w zbiorowościach o specifycznym charakterze, w szczególnych okolicznościach historycznych → gdy społeczność dopiero się krystalizuje lub musi się przegrupować i skonsolidować lub gdy we wspólnocie dotychzas zracjonalizowanej zaczynają zawodzić normy i instytucje → zapotrzebowanie na nadzwyczajnego człowieka → narasta oczekiwanie na przewodnika, proroka, zbawcę, męża opatrznościowego

• Przywódca traktowany jako ktoś bezwarunkowo wyróżniony, ktoś z innego świata, nadzwyczajny, wyłączony z reguł

Obiegowe skojarzenia

• Rozumienie pojęcia:

• Dosłowne = wybraniec opatrzności, ktoś upatrzony i wybrany przez Najwyższego, namaszczony, wyposażony przez Boga w nadzwyczajne zdolności

• Mądrość, inwencja twórcza, przenikliwość i dalekowzroczność, siła woli traktowane są jako dary boży

• Przenośne (metaforyczne) = owa wyjątkowość jest właściwością względną, uwypukloną przez porównywanie z rywalami dopuszczonymi i zauważalnymi

• Wyjątkowość tę zawdzięcza jednostka przede wszystkim wyobrażeniom społecznym, powszechnemu wrażeniu

• Cudotwórstwo jest kategorią konwencjonalno-symboliczną

Atrakcyjność charyzmy

• Odnosi się do więzi obustronnie atrakcyjnej

• Stan wygodny dla członków zbiorowości → zyskują poczucie bezpieczeństwa (mają patrona, opiekuna)

• Charyzma uchodzi za najatrakcyjniejszy dla samych polityków → zapewnia ludziom ambitnym poczucie osobistego znaczenia, wpływu i sukcesu opartego na osobistych zaletach, własnych zasługach i osiągnięciach

• Najpełniejsza samorealizacja człowieka politycznego

• Błędy traktowane są jako potwierzenie wielkości „wielki człowiek przegrywa w wielkim stylu”

Charyzmatyczny styl przywództwa

• Charakterystyczny dla romantycznego etosu polityki

• Lider wytwarza atmosferę nadzwyczajności, w czym zespołowi dane jest uczestniczyć się

• Lider jako stwórca, jako ktoś, kto daje innym szansę, aby zdziałali coś ważnego a przy tym niespotykanego

• Transagresywność w myśleniu i działaniu lidera = przyciąga innych, budzi fascynację = zdolność do wykraczania poza utrwalone schematy, granice wyobraźni, otwarcie na pomysły sprawiające wrażenie „innego świata” → komunikatywnie przedstawia otoczeniu wizję, która ludzi inspiruje

• Lider wzmacnia u współuczestników poczucie własnej wartości, motywację do starań i samodoskonalenia, wytwarza wysokie morale zespołu

Uproszczenia i nadużycia pojęcia

• Rozprawa ze stereotypem cudotwórca - wiele dezinterpretacji, nadinterpretacji i najzwyklejszych stereotypów

• Mystyczne rozumienie charyzmy: to, czego dokonuje charyzmatyk, to naprawde cuda, zjawiska nadprzyrodzone

• Ujęcie wulgarnopsychologiczne: do powstania charyzmy wystarczy przekonanie, że ktoś jest zdolny czynić cuda

• Kautsky: preciwko założeniu, że cechy struktur zależne są od tego, czy mają szczęście do swoich liderów od przypadkowego czy też niewytłumaczalnego pojawienia się na czele ludzi wybitnych lub przeciętnych , a że charyzmatyk dowolnie kształtuje swoje środowisko po prostu na swoją modłę

• Mit jest zawsze personifikacją wysiłków i osiągnięć zbiorowych, dla których przywódca zasłużył się jako inicjator, koordynator lub tylko symbol tego, co i bez niego musiałoby się dokonać

• Sama charyzma nie jest wystarczającym źródłem władzy

• Osoba uzyskuje status wyjątkowości, niepowtarzalności z powodu społecznie uwarunkowanego braku rozpowszechnienia pewnych niezbędnych umiejętności i doświadczeń zakłoceń w procesie obiektywizacji dorobku → to skutek narosłych tendencji do selekcji negatywnej

• Nacisk na mechanizm mistyfikacji

• Co człowieka czyni charyzmatykiem?

• Rzeczywisty praktyczny uzdolnienie, talenty zgodne ze społecznym zapotrzebowaniem

• Społeczna reprezentatywność

• Praktyczne efekty

• Społeczne przypisanie zasług

• Banalizacja pojęcia w badaniach - rutynizacja to ważny aspekt instytucjonalizacji → stopniowo zanika origynalność w sposobie działania

• Aspekt rutynizacji widzocny jest w rozmaitych urzędowych kultach przywódców → wszystko co charyzmatyk uczyni, cokolwiek mu się po prostu przydarzy, staje się z definicji urzędu niejako niezwykłe

• Trywializacja pojęcia w publicistyce i w reklamie - nazwa nadużywana przekształca się

• Redukcja znaczenia słowa do: popularność, sława, podziw otoczenia

• Każdy, kto wzbudza podziw, uznanie, zdobędzie popularność

• Charyzma dla określenie zjawisk z dziedziny pop kultury, show businessu (idol, gwiazda...)

• Charyzma jako synonim uroku osobistego

• Reklamowa wulgaryzacja = „charyzmę” mają pewne kosmetyki, telewizory, samochody...

Atrybuty charyzmy

• Atrybut = trwała, nieodłączna, charakterystyczna cecha danego przedmiotu poznania

• Akcydens = przypadłość, cecha nieistotna, przypadkowa, uboczna, niepowtarzalna,

• Korelat = cecha ściśle sprzężona z danym zjawiskem

• Charyzmę tworzy powiązanie kilku właściwości i okoliczności, z których każda jest warunkiem koniecznym

• Właściwości charyzmatyka:

• Szczególny dar postrzegany jako „iskra boża” - warunek niezbędny w punkcie startu; walor, który jest traktowany jako dar boży, a który wywołuje w otoczeniu wdzięczość za samo to, że istnieje

• Nieprzeciętna kompetencja oraz metakompetencja - charyzmatyk przewyższa konkurentów kompetencją w formalnie nierozpisanym, ale faktycznie rozstrzyganym konkursie społecznym, kto pierwszy dostrzeże, zrozumie i kto lepiej rozwiąże istotne dla zbiorowości zadanie

• Metakompetencja = to zdolność efektownie posłużyć się partnerami jeszcze lepszymi od siebie

• Poczucie posłannictwa - charyzmatyk to człowiek z pewną misją, dostrzeganą i akceptowaną przez zainteresowaną zbiorowość

• Towarszyszy temu silnie przeżywane i manifestowane poczucie powinności

• Sugestywna wiara w siebie - wysoka samoocena i ambicja pretendenta do kluczowej roli społecznej → pod warunkiem, że związana jest z poczuciem misji

• Aureola mistyki - charyzmatyk jest człowiekiem „nawiedzonym” → cechuje go specyficzna samowiedza: irracjonalno-intuicyjna a zarazem racjonalno-pragmatyczna

• Może być irracjonalny w swej wizji świata; może intuicyjnie reagować na sytuację oraz wyczuwać oczekiwania mas

• Zachowuje rzeczowość, trzeźwość w działaniu

• Społeczne przekonanie o niezwykłości danego człowieka - niekonwencjonalność spososbu myślenia i zachowania

• Zdolność do autokreacji i autopromocji- to on sam siebie kreuje, sam obejmuje pewną rolę i ją określa; jest świadomym rzeczywistości; również kształtowany przez okoliczności

Niezwykłość

• czym nie jest zwykłość

• interpretacja mitologiczna - niezwykłość czynów wynika z niezwykłości osobowości

• syndrom niezwykłości

• nadzwyczajność (ponadprzeciętność i rzadkość

• wyjątkowość (originalność, niepowtarzalność, niezastępowalność)

• tajemność (zagadkowość, niepojętość)

• niesamowitość (zaskaująca i szokująca)

• majestatyczność

• nadzwyczajność - koncepcja Floriana Znanieckiego - rysopis osobnika nadnormalnego; człowieka wyróżnia swoista nadproduktywność w tym, co realizuje jako zadanie typowe, wnoszenie cennych innowacji w działaniu wykonawczym; ich siłą jest woluntaryzm

• innowacyjność i transagresywność

---