Teresa Bauman
Projekt badawczy
Należy do grupy metod nauczania, których celem jest inicjowanie samodzielnego uczenia się (tzw. metody aktywizujące). Jest odmianą → metody projektów. Jego cel dydaktyczny polega na rozbudzaniu w uczącym się umiejętności dostrzegania luk we własnej wiedzy, stawianiu pytań, poszukiwaniu na nie odpowiedzi oraz prezentacji - na forum, bądź w formie pisemnego opracowania - wyników własnych dociekań. Uczący się opracowują projekt rozwiązania dostrzeżonego przez siebie problemu ( związanego z tematyką zajęć w ramach których jest wykonywany) realizują go i opisują wyniki badań, które następnie przedstawiają innym osobom w grupie lub jedynie nauczycielowi. Zaletą prezentacji grupowej jest możliwość wzajemnego uczenia się od siebie członków grupy i nadanie nowego sensu poszukiwaniom badawczym każdego z członków grupy. Jeśli praca wykonywana jest "dla nauczyciela" jej sens badacz może upatrywać w spełnieniu wyznaczonych mu obowiązków i chęci otrzymania pozytywnej oceny. Prezentacja grupowa natomiast nadaje własnym działaniom badawczym inny wymiar - badacz ma okazję podzielić się wynikami własnych dociekań z innymi kolegami. Publiczna prezentacja własnych wyników badań może jednak stanowić poważną trudność dla uczniów/studentów mniej odważnych i stać się dla nich dodatkową barierą do pokonania, a także nie można wykluczyć pojawienia się konkurencji pomiędzy dokonującymi prezentacji, z czego powinien zdawać sobie sprawę nauczyciel, dokonujący oceny projektów.
Projekt badawczy może być albo badaniem prowadzonym w oparciu o literaturę przedmiotu (projekt teoretyczny) albo też badaniem empirycznym obudowanym refleksją teoretyczną. Uczniowie/studenci wykonujący projekt empiryczny niejednokrotnie poddają w wątpliwość sensowność snucia refleksji teoretycznej w ich projekcie, jeśli jego celem jest odkrycie czegoś nowego wyłącznie dla badacza. Warto wiec mieć świadomość, że empiryczne zbadanie jakiegoś zjawiska i interpretacja jego wyników na poziomie potocznej wiedzy ucznia/studenta pozwala jedynie zauważyć to, co na poziomie własnej wiedzy dostrzec można. Wiedza naukowa zaś stanowi dodatkowy reflektor oświetlający te strony poznawanego zjawiska, które mogą być niedostępne w jednostkowym oglądzie i przez to przyczynić się do bardziej wnikliwego poznania badanego problemu.
Projekt badawczy nie jest miniaturą pracy licencjackiej ani magisterskiej, choć jest do nich w swej formie zbliżony. Nie obowiązują w nim rygory postępowania naukowego, to znaczy nie ma w nim przymusu stosowania określonej metodologii właściwej pracy naukowej. Badacz może w nim tworzyć własne narzędzia i strategie poznawania interesującego go zjawiska, ponieważ wiedza zdobyta dzięki projektowi nie musi stanowić obiektywnego odkrycia naukowego a jej istotą jest to, że jest odkrywcza dla badacza. Projekt badawczy nie jest metodą naukowego poznawania świata, ale metodą uczenia się poprzez samodzielne jego poznawanie a przeprowadzanie badań pozwala uczącym się przyjrzeć się wnikliwie otaczającemu ich światu, zetknąć się z konkretnymi problemami, na które napotykają w swym życiu a które stanowią dla nich zagadkę, którą chcą rozwiązać.
Wykonywanie projektu badawczego może stanowić dodatkową pracę dla uczących się, wykonywaną poza godzinami zajęć przeznaczonymi na określony przedmiot ( gdy jest np. formą zaliczenia określonego przedmiotu) , lub też może stanowić podstawową metodę pracy w ramach określonego przedmiotu, wówczas zamiast "normalnych" zajęć z nauczycielem odbywają się jedynie konsultacje z pracującymi nad projektem, w oparciu o - ustalone na początkowym etapie prac nad projektem- zasady współpracy. Gdy projekt badawczy stanowi główną formę zajęć niezbędne jest precyzyjne określenie przyjętych sposobów działania, rozplanowanie poszczególnych etapów pracy nad nim i ustalenie terminów ich realizacji. Pomocne w tym może być spisanie kontraktu pomiędzy nauczycielem a uczącymi się, regulującego wszystkie działania badacza i nauczyciela, do których obydwie strony zobowiązują się. Uczeń/student ustala harmonogram własnych prac, nauczyciel natomiast określa formy pomocy (np. przy wskazaniu lektur) oraz kryteria oceny projektu (uczący się musi wiedzieć jakie są oczekiwania wobec niego).
Przebieg prac nad projektem:
Postawienie problemu - czyli sformułowanie pytania, na które poszukuje się odpowiedzi. Pytania te określają zagadnienia, uznane za interesujące przez osobę opracowującą projekt. W przypadku projektu badawczego, mającego stanowić formę zaliczenia, ważne jest także, aby nauczyciel znał zagadnienie, które stanowi przedmiot projektu, np. żeby mógł służyć badaczowi pomocą np. przy wskazaniu odpowiedniej literatury. (Dotyczy to szczególnie projektów wykonywanych przez studentów np. na przestrzeni semestru, bądź całego roku akademickiego).
Określenie sposobu poszukiwania odpowiedzi na sformułowane pytanie, czyli podjęcie decyzji jak zostaną zebrane materiały, które pozwolą odpowiedzieć na postawione pytanie. Pierwsza decyzja dotyczy sposobu poszukiwana odpowiedzi na pytanie; czy będzie to badanie empiryczne (kto będzie badany, w jaki sposób, kiedy?) czy też teoretyczne (jaka literatura będzie studiowana). Następna decyzja związana jest z wyborem metody gromadzenia danych. Wybór problemu do badania, wybór metody badania oraz dobór literatury powinien odbywać się w konsultacji z osobami prowadzącymi zajęcia ( szczególnie dotyczy to sytuacji gdy wykonywanie projektu badawczego jest podstawowa formą zajęć). Korzystanie z konsultacji ma na celu ustrzec początkującego badacza przed popełnianiem zasadniczych błędów, np. wybór niewłaściwej metody do badań, pominięcie podstawowej literatury dotyczącej badanego zagadnienia, itp.
Prezentacja wyników badania - może mieć dwie formy; ustną - wystąpienia przed grupą, lub pisemną - w postaci raportu, sprawozdania, komunikatu z badań, eseju, rozprawy lub innej. Powinna zawierać: sformułowanie tematu pracy, sformułowanie głównej tezy, przedstawienie argumentów uzasadniających tezy, wnioski płynące z badań, syntezę uzyskanych wyników oraz własne refleksje, spostrzeżenia, uwagi badacza. Celem prezentacja projektu w gronie współuczestników procesu dydaktycznego jest danie okazji badaczowi do podzielenia się wynikami własnych dociekań przed kolegami, nabycie przez uczących się umiejętności publicznej prezentacji efektów własnej pracy. Prezentacja może przybrać również formę mini-konferencji, podczas której uczniowie/studenci przedstawiają komunikaty z własnych badań, dzielą się z innymi wiedzą, do której sami doszli w drodze poszukiwań.
Wykonywanie projektu badawczego jest metodą samodzielnego uczenia się, jednak inicjowanego przez nauczyciela, który decydując się na pracę z uczniami/studentami tą metodą stawia sobie określone cele. Ważne jest aby te cele były znane także badaczowi, dlatego, jak wcześniej wspomniano, od początku prac nad projektem obydwu stronom powinny być znane kryteria jego oceny.
W ocenie projektu mogą być brane pod uwagę następujące kryteria: wybór tematu ( czy dostrzeżony przez badacza problem jest oryginalny, czy też dobrze opracowany w literaturze, a więc jego rozwiązanie będzie polegało jedynie na zapoznaniu się z odkryciami innych. Zdolność do stawiania pytań oryginalnych jest sygnałem wrażliwości na problemy - cechy twórczego myślenia nazwanej przez J.P. Guilforda); jego opracowanie (styl wypowiedzi, jej struktura, czytelność stawianych tez bądź hipotez, sposób ich uzasadniania bądź weryfikacji, rodzaj wykorzystanych źródeł wiedzy, umiejętności interpretacyjne i refleksyjność autora; sposób przeprowadzenia badań (adekwatny do problemu dobór metod badania, solidność i wnikliwość w analizie zebranego materiału.
Teresa Bauman