Wstęp do teorii przekładu 12.04.2010r.
Temat obcości:
- w kręgu badań kulturowych przekładu
- 1990 (zwrot kulturowy)
- Bassnett, Lefevre: Translation
-------------------------------------------
ANTOINE BERMAN (Natchnienie Venuti'ego):
Obserwacja: ogólna tendencja negacji „obcego”
strategia naturalizacji
Venuti tłumaczy/rozwija/dopowiada do/prace Bermana
2 rodzaje tłumaczeń:
a) literackie - wiele aspektów, zderzenie języków
b) nieliterackie (techniczne, naukowe, reklama) - SENS
W praktyce tłumaczeniowej A tłumaczy się jak B. nie przenosząc obcego, dokonujemy gwałtu na tekście. Konieczność etycznej refleksji - tacy tłumacze są nieetyczni.
ROZWIĄZANIE:
- systematyka deformacji tekstów, które uniemożliwiają „doświadczenie obcego”
- „Siły deformujące” działają podświadomie
- deformacje wynikają etnocentrycznych tradycji (2 tysiące lat) kultur i języków
- analityka (choć negatywna), którą tłumacz aplikuje, może spróbować zneutralizować deformacje; jest negatywna (nie należy tego popełniać), wynika z praktyki tłumaczeniowej, opracowana gł. na podstawie powieści, heterogłosja (wielogłosowość); jego analiza negatywna:
1) Racjonalizacja - przekomponowanie struktur syntaktycznych i interpunkcyjnych; układanie zdań zgodnie z porządkiem danej mowy; np. wrogość wobec powtórzeń lub długich zdań.
* addytywność
* asyndenton - użycie wielu zdań po przecinku bez spójników
2) Objaśnianie - tam gdzie oryginał porusza się nieokreśloności, przekład narzuca określoność; objaśnianie wiąż się z nierozłącznie z przekładem (trudność); dwie konsekwencje: twórcza, gdy w nowym świetle ukazuje postawione pytania i negatywna, czyni jasnym to, co w oryginale.
3) Wydłużanie - efekt racjonalizacji i objaśnień - przekłady zwykle są dłuższe od oryginałów; „nic nie dodaje, ale zwiększa masę tekstu”, „nakłada własny głos dzieła”.
4) Uszlachetnianie - polega na produkowanie zdań „eleganckich” poprzez posługiwanie się tekstem jako surowcem wyjściowym; uszlachetniający Re-writing usuwa np. oralność.
5) Zubożanie jakościowe - zastosowanie słów, zwrotów, zdań, które nie mają takiego samego bogactwa dźwiękowego i w efekcie znaczeniowego czy ikonicznego
6) zubożenie ilościowe - straty leksykalne, brak precyzji oryginału (uogólnienia), częsty efekt
* hiponim (konkretyzacja), hiperonim (generalizacja)
7) Niszczenie rytmu - powieść też ma rytm, np. wyznaczony interpunkcją.
8) Niszczenie ukrytych sieci znaczeniowych: skrywany wymiar sieci znaczeniowych; powracające słowa tworzące sieć, np. z powodu podobieństwa.
* Joy of recognition - radość z rozpoznania treści, która już wcześniej wystąpiła (gł. u dzieci)
9) Niszczenie wewnętrznego usystematyzowania tekstu - racjonalizacja, objaśnienia, wydłużanie niszczą ów system i wprowadzają doń elementy przez ten system odrzucone.
10) Niszczenie sieci elementów rodzimych lub ich egzotyzacja - dialekt, zacieranie dialektów stanowi poważne naruszenie tekstualne wobec utworów prozatorskich.
* język autochtoniczny (dialektalny)
11) Niszczenie zwrotów i wyrażeń idiomatycznych - wiele przysłów i powiedzeń ma odpowiedniki o podobnym sensie w innych językach, Ale one ich nie tłumaczą!, przekład nie polega na ekwiwalencji.
12) Zacieranie superpozycji języków - w oryginalnie może istnieć wielość języków (dialekt-standard) - heterogłosja.
Podsumowanie: tłumacz świadomy 12 przedstawionych tendencji powinien im przeciwdziałać, by dać wyraz elementom „obcości”.
VENUTTI - kluczowe pojęcia:
Hegemonia Anglo-Amerykańska w postkolonialnym świecie
Schleirmacher 1813:
- foreignization (alienacja, wyobcowanie) przeniesienie za pomocą kalki
- domestication (udomowienia, naturalizacja)
* Niewidzialność: sytuacja i działalność tłumacza we współczesnej kulturze Angli-Amerykańskiej wyraża się poprzez: pracę samych tłumaczy, którzy starają się tłumaczyć „płynnie”, tak aby TT czytał się jak ST („iluzja niewidzialności); sposób czytania TT w kulturze docelowej. Zarzut etyczny, udajemy, że przekład jest oryginałem, którym nigdy nie będzie.
- the Translator's Invisibility (1995) - główne założenia:
- im tekst bardziej płynny - tym tłumacz bardziej niewidzialny
- dowód: recenzje
- niewidzialność tłumacza jest samounicestwieniem, które umacnia marginalną pozycję przekładów w Wlk. Brytanii i Stanach Zjednoczonych (2-4%)
- znane czasopisma w notkach biograficznych czasem pomijają tłumacza
VENUTI:
- jeśli przekład nie przenosi elementów obcych, jest aktem przemocy (violence)
- forenizacja: Schleirmacher, Berman
- forenizacja: walka z hegemonią kultury anglo-amerykańskiej, z etnocentryzmem, rasizmem
- winni: Dryden, Tytler, Nida (e. formalna) - poplecznicy udomawiania
- V. nawołuje, aby: inaczej czytać, nauczać przekładu, recenzować z uwzględnieniem przekładu, dopuszczać elementy obce.
Argumentacja:
Tłumaczenie - niełatwy akt komunikacji / pokonywanie różnic językowych i kulturowych
Jest inskrybowany rodzimymi sposobami myślen9ia (już na etapie wyboru tekstu do przekładu!)
Przekład postrzegany jako inskrypcja rodzimości, słania do refleksji etycznej - poszukiwania środków zaradczych.
Etykę, która by się temu przeciwstawiła można formułować tylko w kategoriach rodzimych (język, dyskursy, style).
A zatem tłumacz zmuszony jest do: tworzenia wspólnoty z obcymi kulturami (jako dowód na to, że chce uzupełnić aspekt własnej kultury); rewizji i przekształcenia własnych wartości. Przekład partycypuje w tworzeniu literackich wspólnot międzynarodowych.
Heterogeniczne wspólnoty: - wokół tekstu przetłumaczonego powstają wspólnoty zainteresowań (publiczność)
- nie są tożsame
Dualizm przekładu:
- wymiar ideologiczny (naznaczyliśmy przekład polskością)
- wymiar utopijny (marzeniem przekładu jest tworzenie wspólnoty, która razem będzie przeżywać będzie jak największa)
Wykorzystanie Venutiego (Munday):
- porównanie ST i TT pod kątem udomowienia i forenizacji
- badania (przez wywiad) wydawców (wybór, instrukcje dla tłumaczy, nadzór)
- badania (wywiady z tłumaczami) na temat forenizacji/udomowienia
- badanie recenzji na temat przekładu oraz recepcji w porównaniu z zastosowaną techniką udomowienia/forenizacji