FILOZOFIA ARABSKA

GENEZA

Powstała ona pod wpływem filozofii greckiej, zwłaszcza neoplatonizmu i arystotelizmu. Gdy w Grecji zabrakło warunków do rozwoju nauk , nauka grecka znalazła przytułek w Persji (na dwór perski schronili się m.in. akademicy platońscy po zamknięciu Akademii w Atenach). Rozwojowi nauki i myśli filozoficznej bardziej sprzyjające warunki utworzyły się w Syrii. Wielu późniejszych wybitnych filozofów greckich było pochodzenia syryjskiego, np. Jamblich, czy Porfiriusz. Syryjczycy posiadali dodatkowo tłumaczenia arcydzieł filozofii greckiej i pism neoplatońskich.

W początki IX wieku pisma Arystotelesa zostały przełożone z języka syryjskiego na arabski. W X wieku utworzono instytut przekładów, gdzie przetłumaczono szereg dzieł naukowych prawdopodobnie bezpośrednio z tekstów greckich. Mowa tu m.in. o dziełach takich jak: „Państwo”, „Prawo”, „Fedon”- Platona, licznych dziełach Arystotelesa, a także dziełach astronomów i matematyków.

Wielu filozofów znanych jako „filozofowie arabscy” nie było pochodzenia arabskiego, pisali oni w tym języku, głównie dlatego, że język arabski odgrywał wówczas tę samą rolę, co łacina na Zachodzie.

KULTURA UMYSŁOWA ARABÓW

Okres od VIII do XII wieku był okresem rozkwitu a Arabów, najpierw na Wschodzie, potem na Zachodzie. Przez te lata stolicą naukową świata był początkowo Bagdad, a potem Kordowa.

Rozkwit ten w początkowej fazie był rozkwitem nauki pozytywnej- na wiek IX przypadają początki trygonometrii, algebry i logarytmu. W XI wieku powstał traktat optyki Alhazena, wybudowano obserwatoria w Damaszku i Bagdadzie. W roku 1079 Arabowie przeprowadzili reformę kalendarza, prowadzono także badania chemiczne, zoologiczne, botaniczne i medyczne, powstawały liczne szkoły i akademie.

Niejednokrotnie jednak nad badaniami czysto naukowymi brały górę ogólne religijno-filozoficzne teorie- u Arabów bowiem elementy religijne zajmowały naczelne miejsce w ich kulturze. Wszelkiego typu dyskusje teologiczne zostały zapoczątkowane jeszcze przed zapoznaniem z naukami i greckimi i dotyczyły natury Boga: czy posiada własności charakteru zmysłowego i ludzkiego, a także stosunku człowieka do Boga: czy czyny dobre i złe pochodzą z przeznaczenia czy z wolności?

PRĄDY W FILOZOFII ARABSKIEJ

W filozofii arabskiej można wyróżnić 3 prądy:

Koncepcja arystotelesowsko-neoplatońska- Arabowie tworząc własną filozofię na kanwie filozofii greckiej, za swojego mistrza wybrali Arystotelesa, jednak filozofia propagowana przez mistrza i jego uczniów była zniekształcona przez niewierne przekłady i dowolne komentarze. Filozofowie arabscy oprócz powoływania się na Arystotelesa posiłkowali się także neoplatończykami. Odbywało się to z dwóch powodów: filozoficzne źródła Arabowie otrzymali od Syryjczyków , wśród których panował neoplatonizm, a po drugie wśród Arabów silnie były rozwinięte zainteresowania teologiczne, które najsilniej zaspokajał właśnie system neoplatoński.

Teologowie ortodoksalni, mottekalemini koncepcji arystotelesowsko-neoplatońskiej przeciwstawiali własną koncepcję świata opartą na zasadach filozoficznych bardziej w ich mniemaniu odpowiadających Koranowi.

Trzeci prąd pojawił się w XII wieku pod przywództwem filozofa Algazela i szerzył on koncepcję antyfilozoficzną, czysto religijną. Prąd ten opanował sektę aszarytów, czyli najważniejszy z odłamów sunnickiego kalamu. Aszaryci rozpoczęli kampanię przeciw filozofii, co doprowadziło filozofię arabską do zagłady.

POGLĄDY FILOZOFÓW ARABSKICH

W tej części przedstawimy przedstawicieli filozofii arabskiej i ich poglądy zgodnie z wcześniejszym podziałem na 3 prądy w filozofii arabskiej.

PERYPATETYCY ARABSCY- czyli zwolennicy arystotelizmu.

Inicjatorem tego kierunku był Alkendi- tłumacz i komentator Arystotelesa, jednocześnie odbiegający nieco ku neoplatonizmowi. W X wieku ważną postacią był Alfarabi- przyjął arystotelesowski dowód istnienia Boga, według jego koncepcji wszelki byt wyłania się z Boga, ale nie może się z nim połączyć. Po Alfarabim wytworzyła się sekta mistyczna i religijna, której fundament stanowił perypatetyzm i neoplatonizm, a idea stanowiło pogodzenie filozofii greckiej z Koranem.

Najsłynniejszym arabskim filozofem na Wschodzie był Awicenna (980-1037)- filozof i lekarz, zostawił po sobie Księgę uzdrowienia (Szifa), która w 18 tomach zawierała logikę, fizykę, matematykę i metafizykę. Awicenna pisał także komentarze do Arystotelesa oraz podręczniki medyczne. Awicenna w swojej filozofii wykorzystywał szkicowe poglądy Arystotelesa, uzupełniając je w duchu neoplatonizmu. Przykłady takiego dualizmu doskonale można zauważyć na przykładzie zagadnień metafizycznych. Metafizyka Awicenny pojmowała świat jako dzieło myśli Bożej, za stworzony z materii i za wieczny, co było zgodne z Arystotelesem. Z neoplatonizmu natomiast zaczerpnął porządek stworzenia świata- twierdził, że świat nie powstał od razu w całości. Najpierw powstał jeden najważniejszy intelekt, następnie inteligencje niższe (człowiek), a na końcu formy materialne. Teoria poznania Awicenny była odpowiednikiem jego metyfizyki. Rozum uważał za nieśmiertelny i dzielił go na bierny (wchodzący w skład indywidualnych władz człowieka) oraz czynny (istniejący poza duszami). Do poznania prawdy wg Awicenny nie wystarczał tylko rozum bierny, potrzebny był też rozum czynny jako nadludzkie źródło. Awicenna przyznawał także trojaki byt uniwersaliom. Twierdził, że istnieją one: 1) jako wzory wszechrzeczy w umyśle Bożym, 2) jako istota rzeczy, 3)jako wytwory abstrakcji.

Ostatnim wielkim filozofem Arabów był Awerroes z Kordoby (1126-1198)- teolog, prawnik, lekarz, matematyk. Był autorem komentarzy Arystotelesa, traktatów o jedności rozumu, polemiki z Algazelmem. Awerroes chciał z filozofii arabskiej usunąć wątki neoplatońskie, co jednak mu się nie udało i pozostał wierny tradycji. Stworzył pogląd o dziejowym znaczeniu, na naturę rozumu i nieśmiertelność duszy. Uważał że rozum jest jeden i bezosobowy, wszystkie dusze ludzkie posiadają jeden i ten sam rozum, który jest nieśmiertelny. Dusze indywidualne umierają wraz z ciałami, a tylko ludzkość jest nieśmiertelna. Kolejny pogląd Awerroesa, nazywany „nauką o podwójnej prawdzie” dotyczył filozofii i religii. Filozof twierdził, że religia głosi to samo, co filozofia, tylko bardziej obrazowo. Dla ludzi prostych prawda dostępna jest tylko w religijnej postaci, zaś umysły zdolne odnajdują tę prawdę w filozofii.

MOTTEKALEMINI

Trzymając się wiernie Koranu stworzyli oni oryginalny pogląd na świat.

Przedstawiali świat jako rozbity na atomy, które ze swej natury są jednorodne, niczym ze sobą nie związane, utrzymywane w łączności tylko przez Boga. Uważali, że rzeczy nie są przyczyną, tego co się dzieje, nie mają bowiem własności stałej, pozbawione są zdolności działania. Przyczyną wszystkiego może być tylko Bóg. Mottekalemini uważali, że jakiekolwiek przyczyny i skutki nie mają ze sobą związku, to Bóg wywołuje ich łączenie. Bóg może łączyć atomy dowolnie, jego wolność nie jest niczym ograniczona. Co Bóg czyni jest dobre i mądre, a nie odwrotnie. Wola ludzka nie może przeciwstawiać się boskiej, zrządzenia boskie ludzie muszą przyjąć jako nieodwracalne fatum (fatalizm).

MISTYCY SCEPTYCZNI

Wybitnym filozofem, a zarazem wrogiem filozofii był Algazel z Bagdadu. Do jego najważniejszych dzieł należą: „Dążenia filozofów” oraz „Zniszczenie filozofów”. Algazel poddał krytyce całą wiedzę jaką zastał, widząc w filozofii same błędy. Doszedł także do sceptycyzmu wobec zasady przyczynowości. Uważał (podobnie jak mottekalemini), że gdy z przyczyny wynika skutek, to tylko i wyłącznie dzięki interwencji boskiej. Za najważniejsze błędy filozofii uważał te, które były niezgodne z objawieniem i zaprzeczały stworzeniu świata przez Boga. Za sposób otrzymania objawienia uważał przezwyciężenie zmysłów, opanowanie popędów, skupienie woli i myśli na Bogu. Tego typu rozważania doprowadziły do potępienia przez Algazela filozofii i stworzenia koncepcji świata pełnej cudu i tajemniczości.

Okres od XII do XIV wieku był okresem rozkwitu antyfilozofii oraz prześladowań filozofii przez władców arabskich. Filozofia arabska znalazła schronienie wśród Żydów w Hiszpanii i południowej Francji. Żydów z filozofią arabską łączyła podobna tradycja filozoficzna oraz nauka. Dodatkowo wielu myślicieli żydowskich dążyło do filozofii, która w filozofii arabskiej nosiła nazwę koncepcji arystotelesowsko-neoplatońskiej.

WPŁYW FILOZOFII ARABSKIEJ NA CHRZEŚCIJAŃSKĄ

Filozofia arabska przez długi okres nie stykała się z filozofią łacińską, jednak w XIII wieku Arabowie i Żydzi dostarczyli scholastykom teksty Greków oraz własną interpretację. Różne idee arabsko-żydowskie stały się własnością średniowiecza, np. omówiona wcześniej koncepcja uniwersaliów Awicenny, czy dowód istnienia Boga Alfarabiego. Z kolei działanie mottekaleminów i Algazela na chrześcijańską filozofię wpłynęło dopiero w XIV wieku poprzez wytworzenie się prądu sceptycznego wśród scholastyków. Działania Algazela, które wśród Arabów przyczyniły się do walki z filozofią, dla chrześcijan były źródłem informacji o filozofii.

---