Prawo Traktatów
Umowa międzynarodowa: KW 69r. o prawie traktatów (art. 2) określa traktat m/n jako " Dla celów niniejszej Konwencji wyrażenie <traktat> oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególna nazwę."ew: wspólne oświadczenie podmiotów PM, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. czego nie ma w definicji w konwencji?- mowy o oświadczeniu woli, ale implikuje to przepis o „międzynarodowym porozumieniu”- zamiaru wykonania skutków prawnych - ale implikuje to przepis „regulowane przez PM => umowa międzynarodowa jest wynikiem wyraźnego wyrażenia woli i jest aktem dwu- lub wielostronnym Kontrahentami umów międzynarodowych obok państw mogą być także inne podmioty PM: strona wojująca w wojnie domowej, ruchy narodowowyzwoleńcze, międzynarodowe organizacje rządowe, Stolica Apostolska, z tym zastrzeżeniem, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do takich umów. Cechy umów międzynarodowych: 1) źródła właściwe tylko dla prawa międzynarodowego2) główne źródła prawa międzynarodowego,3) bardziej precyzyjne i jasne niż zwyczaj, 4) postanowienia umów m/n wskazują najdokładniej zakres zobowiązań,5) w konsekwencji normy traktatowe są w stosowaniu i wywołują mniej sporów6) umowy wiążą tylko jej strony (partykularyzm).
Klasyfikacja umów międzynarodowych
1) Ze względu na liczbę kontrahentów:- bilateralne (dwustronne)- multilateralne (wielostronne).
2) Ze względu na odmienny tryb przystępowania państw trzecich dzielimy umowy wielostronne na:
- otwarte (uniwersalne) - półotwarte- zamknięte- najczęściej dwustrone
3) Ze względu na tryb zawarcia:- w trybie prostym- nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia- w trybie złożonym- wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia- w trybie mieszanym- w jednym państwie prosty, w drugim złożony.
Forma umów międzynarodowych* ogólną zasadą jest, że forma umowy nie ma wpływu na jej wazność
[a) Inwokacja należy do rzadkości b) tytuł- oznaczenie nazwy umowy, wskazanie stron c) Wstęp umowy= preambuła (zastąpił arengę)- czasem pomijany, szczególnie w nieratyfikowalnych. Tradycyjnie nie jest dzielony na numerowane paragrafy, jest jednym zdaniem oddzielanym przecinkami. d) Dyspozycja- część merytoryczn- zawiera zasadnicze postanowienia umowy, w których państwa formułuja swe prawa i obowiązki wynikające z umowy. -Zwykle podzielona na artykuły, paragrafy, punkty. e) Postanowienia końcowe- regulują różne zagadnienia formalne związane z trybem zawarcia umowy i jej wejściem w życie; poza tym często określają czas obowiązywania umowy, możliwości wypowiedzenia, dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń. Mogą przewidywać tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie. => podstawą prawną obowiązywania postanowień końcowych, które przecież obowiązują zanim jeszcze umowa wejdzie w życie, jest KW 69, która mówi, że mają one zastosowanie od momentu podpisania. f) Zakończenie (testimonium)- miejsce i data podpisania, liczba egzemplarzy, języki, w jakich została sporządzona g) podpisy i pieczęcie
Umowę dwustronną sporządza się w 2 egzemplarzach, a w każdym na pierwszym miejscu wymienia się państwo i zamieszcza się tekst w języku, dla którego dany egzemplarz jest przeznaczony; (reguła alternatu) Również to państwo składa swój podpis po lewej stronie (tzw. prawica heraldyczna). W ten sposób czyni się zadość zasadzie równości państw oraz kurtuazji. W umowach wielostronnych państwa wymieniane są alfabetycznie. Podpisy w umowach dwuustronnych zgodnie z regułą alternatu, czyli pierwszy podpis tego, czyj egzemplarz; w umowach wielostronnych- składane w porządku alfabetycznym lub według reguły pele-mele
Procedura zawierania umów międzynarodowych * 2 tryby zawarcia umowy- prosty i złożony.* prosty- dojściu umowy do skutku decyduje jej podpisanie przez kompetentnych przedstawicieli państw. Od tego momentu staje się obowiązująca; bez ratyfikacji czy zatwierdzenia*Złożony:1) przygotowanie tekstu umowy, jego przyjęcie i ustalenie autentyczności 2)parafowanie3) podpisanie4) ratyfikacja lub zatwierdzenie5) Dojście umowy do skutku6) wejście w życie umowy7) rejestracja w Sekretariacie ONZ (nie jest etapem sensu stricte)
Przygotowanie tekstu umowy1) opracowania i uzgadniania tekstu umów dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub ustnie w toku rokowań między zainteresowanymi państwami; negocjacje prowadzą upełnomocnieni przedstawiciele. Tekst jest przyjmowany w wyniku zgody wszystkich państw. (KW) 2) dla zawarcia umowy wielostronnej zwoływane są konferencje z udziałem pełnomocników- ponieważ trudności z jednomyślnością, uzgadnianie tekstu umowy następuje w drodze głosowania (KW 1969 art. 9), wymagana większość 2/3 głosów obecnych, chyba, że większościa 2/3 zadecyduje się o innym trybie. (KW)3) Projekty umów wielostronnych są często przygotowywane przez OM i konferencje organizowane przez te organizacje5) negocjacje kończą się przyjęciem tekstu umowy (najpierw)- czyli ustaleniem jego ostatecznej wersji- i ustaleniem jego autentyczności- Ustalenia dokonuje się poprzez podpisanie lub parafowanie tekstu lub aktu końcowego konferencji, zawierającego tekst przyjęty.
VI Parafowanie i podpisanie umowy1) uzgodniony tekst jest przedłożony do podpisania upoważnionym do tego pełnomocnikom stron. 2) niekiedy dokonuje się parafowania umowy przed jej podpisaniem, czyli złożenia parafy przez pełnomocników pod umową; oznacza potwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy, poświadczenie autentyczności tekstu i oznacza, że nic nie można już w nim zmienić. Stosuje się parafowanie, gdy podpisaniu chce się nadać charakter bardziej uroczysty, przy braku odpowiednich pełnomocnictw lub ze względu na potrzebę przedstawienia tekstu umowy do wstępnej akceptacji odpowiednich władz. 3) W PM podpisanie umowy nadaje moc wiążącą tylko umową nie wymagającym ratyfikacji lub zatwierdzenia *Podpisanie ad referendum- podpisanie umowy prawnie wiązące przez osobę nie mającą kompentencji do zrobienia tego; wymaga potwierdzenia przez osobę kompetentną aby umowa wiązala państwo,
Zawieranie umowy w prawie polskim:- właściwy w danej sprawie minister uzgadnia projekt umowy i instrukcję negocjacyjną z MSZ i innymi zainteresowanymi ministrami- właściwy minister składa Premierowi wniosek o udzielenie zgody na rozpoczęcie negocjacji umowy- premier określa organ właściwy do prowadzenia negocjacji i określa jego upoważnienia- negocjacje- organ negocjujący konsultuje ustalony projekt z MSZ i innymi zainteresowanymi ministrami- składa wniosek Radzie Ministrów o udzielenie zgody na podpisanie i proponuje treść zastrzeżeń-RM w drodze uchwały udziela zgody na podpisanie umowy
Pełnomocnictwa. KW "dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek czynności związanej z traktatem".
VII Ratyfikacja lub zatwierdzenie (w OM- „akt formalnego potwierdzenia”) W trybie prostym:- podpisanie
- wymiana dokumentów stanowiących traktat - większość umów; wchodzą w życie w momencie faktycznej wymiany chyba, że ustalono inaczej. W trybie złożonym:- ratyfikacja - przyjęcie (czyli dowolny sposób akceptacji)- zatwierdzenie- przystąpienie
Funkcje depozytariusza (reguluje KW 1969- art. 76-77 1.troska o przechowywanie oryginału i pełnomocnictw 2.sporządzanie wierzytelnych odpisów 3.przyjmowanie podpisów pod umowa oraz innych dokumentów dotyczących umowy 4. Czuwanie nad wiarygodnością oryginału i innych dokumentów 5.Informowanie stron oraz uprawnionych do stania się nimi o wszelkich zmianach 6.Rejestrowanie traktatu w Sekretariacie ONZ 7.W razie wystąpienia rozbieżności co do wypełniania funkcji depozytariusz zwróci na to uwage sygnatariuszom i państwom umawiającym się lub właściwemu organowi OM. 8.Poprawia błędy w tekście, jeśli w odpowiednim terminie nikt nie wyrazi sprzeciwu
Uprawomocnienie się i wejście w życie umowy m/n następuje bądź z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (umowy dwustronne) lub z chwilą złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez określoną w umowie liczbę państwa (umowy wielostronne), bądź też z chwilą podpisania umowy, powiadomienia o jej zatwierdzeniu lub w inny sposób określony w umowie lub uzgodniony między stronami. Data dojścia umowy do skutku określa moment, od którego strony nie mogą już odejść od umowy inaczej, niż określa to PM. Data wejścia umowy w życie nie zawsze pokrywa się z datą wejścia wżycie.
Rejestracja i publikacja umów zasada jawności stosunków międzynarodowych i zaniechanie „tajnej dyplomacji”, która stała się przyczyną wojen światowych KW- obowiązek przesyłania przez strony wszystkich traktatów- w celu ich rejestracji lub wciągnięcia do ewidencji i wykazu=> rozciągniecie art. 102 KnZ na wszystkie państwa- strony. KW nie podaje sankcji- zatem jedyne sankcje to te z KNZ. Dla umów wielostronnych obowiązek rejestracji leży na depozytariuszu.
Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych 1) klauzula wzajemności - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli, osób prawnych, statków, towarów itp. drugiej strony w ten sposób, w jaki jej obywatele są traktowani przez to państwo; 2) klauzula narodowa (traitement national) - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli, nie obejmuje praw politycznych 3) klauzula największego uprzywilejowania - zobowiązanie do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek trzeciemu państwu
4) klauzule dotyczące rozstrzygania sporów- klauzula arbitrażowa (rozjemcza) koncyliacyjna, sądowa - Umieszczenie w umowie postanowień o trybie rozstrzygania sporów, dotyczących interpretacji i stosowania umowy.
Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni- zasady: a) prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art.28 KW69=> jest to możliwe i zależy od woli stron - inaczej niż w PW.Zakres mocy obowiązującej wobec państw trzecich da- art. 34- traktat wiąże strony i nie tworzy praw i obowiązków dla państwa trzeciego bez jego zgody b) niekiedy Zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich - państwo musi wyraźnie, na piśmie przyjąć ten obowiązek (nie można domniemywać)
Nieważność, wygasnięcie i zawieszenie stosowania umów art. 42- ważność traktatu może być kwestionowana tylko na podstawie KW- nie na innych podstawach- wygaśnięcie, wypowiedzenie, wycofanie się zawieszenie- tylko na podstawie postanowień samej umowy lub KW=> domniemanie ważności traktatu- domniemanie mocy obowiązującej umowy- przyjmuje się, że poszczególne strony nie wypowiedziały umowy ani nie wycofały się z niej póki nie można wyraźnie ustalić czegoś przeciwnego
Przyczyny nieważności umów:- związane z naruszeniem prawa wew- art. 46 (zła wiara 2 strony)- wady oświadczenia woli- art. 47-52- niezgodność z ius cogens- art. 53- unieważniające zgodę państwa 46-51- unieważniające traktat 52-53- nieważność względna- państwo może się powołać- nieważność bezwzględna- traktat jest nieważny niezależnie od woli państwa- art. 51-53
* tradycyjnie w doktrynie 3 podejscia:-teoria konstytucyjna- że PW wyznacza organy zdolne do wiązania i ustalenia te sa częścią PM i mogą być dowolnie przywoływane jako podstawa unieważnienia. Normy PW są tu bezwzględnie wiązące, ponieważ musi obowiązywać zasada rzeczywistej zgody państwa. Wynika to z suwerenności.
- teoria internacjonalistyczna - że PM nie bada PW i traktatem może związać każdy, kogo uznaje za zdolnego powszechne PM, z wyjątkiem łamania prawa wewnętrznego o którym państwo wiedziało lub brak upoważnienia konstytucyjnego jest tak oczywisty, że inne państwo powinno być tego świadome Wynika to z mocno zakorzenionej zasady, że państwo nie może powoływac się na swoje prawo wewnętrzne w celu uniknięcia wykonania zobowiązań..
=> w KW kompromis (art. 7)- osoby, które mogą wiązać bez pełnomocnictw- prezydent premier, msz + inni,
d) art 49- oszustwo- jeżeli państwo zostało nakłonione (czyli- bez tego by nie podpisało) do związania się przez oszustwo innego państwa, państwo to może powołac się na oszustwo dla unieważnienia umowy lub jej części
=> państwo musi udowodnić, że gdyby nie oszustwo, to by nie zawarło traktatu. e) art. 50 Przekupstwo przedstawiciela państwa- przez inne państwo negocjujące, w sposób pośredni lub bezpośredni- może być podstawą dla unieważnienia umowy lub jej części f) art. 51- Przymus wobec przedstawiciela państwa- przez czyny lub groźby skierowane przeciw niemu (przymus bezpośredni) g) art. 52- Przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły- z pogwałceniem zasad KNZ (przymus pośredni) h) art. 53- sprzeczność z imperatywną normą powszechnego PM (ius cogens)Art. 64- z chwilą pojawienia się nowej normy ius cogens- umowy z nią sprzeczne tracą ważność i wygasają.
Postępowanie w związku nieważnością umowy, jej wygaśnięciem => procedura w KW, by uniemożliwić jednostronne posunięcia w tych kwestiach.a) notyfikowanie pozostałym stronom swojego roszczenia, wskazanie na środki jakie państwo proponuje podjąć w odniesieniu do traktatu uzasadnienie swego roszczenia. b) Jeżeli po upływie okresu co najmniej 3 miesięcy żadna ze stron nie wniesie sprzeciwu, strona dokonująca notyfikacji może podjąc proponowane przez siebie środki c) jeśli ktoś zaprotestuje- środki pokojowego rozstrzygania sporów zgodne z KNZ; d) jeśli w ciągu 12 miesięcy nie będzie rozstrzygnięcia- procedura przymusowa na wniosek tylko jednej ze stron: Wygaśnięcie umowy. * bezwzględne-wobec wszystkich stron, całej umowy. * względne- wygaśnięcie umowy tylko w stosunku do jednej ze stron 1) Wygaśnięcie umowy a unieważnienie umowy:- Wygaśnięcie u mowy to utrata jej mocy obowiązującej-Wygaśnięcie umowy pociąga za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc), natomiast stwierdzenie nieważności oznacza, że umowa od samego początku nie mogła wywoływać skutków prawnych, dlatego stwierdzenie nieważności działa wstecz (ex tunc)
Przyczyny wygaśnięcia umowy a) przyczyny przewidziane w umowie:- upływ czasu, na jaki umowa została zawarta -nastąpienie warunku rozwiązującego -wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami -inne- państwa nie mają tu ograniczeń. b) przyczyny nieprzewidziane w samej umowie * z mocy prawa powodujące bezwzględną lub względną utratę mocy prawnej:- zgodna wola wszystkich stron umowy- całkowite wykonanie umowy- zniknięcie podmiotu umowy- zniknięcie przedmiotu umowy- wypowiedzenie umowy nie przewidziane w jej postanowieniach- wygaśnięcie wskutek zawarcia późniejszej umowy- wygaśnięcie następstwie naruszenia umowy przez partnera- powstanie sytuacji trwale uniemożliwiającej wykonywanie traktatu- zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus)- niezgodność z nowopowstałą normą ius cogens
Wypowiedzenie umowy* wypowiedzenie a wycofanie się z umowy; można uznać, że wycofanie się odnosi się do wygaśnięcia względnego, a wypowiedzenie do bezwzględnego w przypadku dwustronnych i względnego w przypadku wielostronnych. a) z reguły umowy mają klauzule dotyczące trybu wypowiedzenia i czasu nabrania skuteczności; często dopiero po pewnym czasie trwania traktatu możliwe jest wypowiedzenie; b) istnieją pewne kategorie umów , które nie zawierają klauzul wypowiedzenia i swym charakterem nie dozwalają dokonać tej czynności- traktaty krótkoterminowe, traktaty określające pewien status; np. traktaty pokoju, czy umowy graniczne; umowy kodyfikujące PM; statuty OM. c) wg KW wypowiedzenie umowy (przy braku klauzuli wypowiedzenia) jest dopuszczalne tylko, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taka możliwość albo charakter umowy na to pozwala d) Klauzule dotyczące wypowiedzenia najczęściej przewidują, iż będzie ono prawnie skuteczne po upływie określonego czasu, Jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód (art.56 K.w.) e) Często stosuje się klauzule prolongacyjne f) Dokument wypowiedzenia musi być sporządzony na piśmie i skierowany do pozostałych stron umowy.
Zawieszenie stosowania umowy 1) przyczyny zawieszenia - zgodnie z postanowieniami traktatu- w każdym czasie za zgoda wszystkich stron po konsultacji z innymi umawiającymi się stronami - w drodze porozumienia tylko między niektórymi stronami - z powodów nie przewidzianych wyżej, nie przewidzianych w umowie.
Przestrzeganie umów a) Art. 26- pacta sunt servanda- każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze= obowiązek przestrzegania zawartych umów i wykonywania ich w dobrej wierze.
Interpretacja traktatów (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień- bo słowa nie zawsze oddają myśli w sposób jednoznaczny +bo mogą się zdarzyć sytuacje trudne do przewidzenia w momencie tworzenia umowy+ bo różne języki+ bo czasem celowe niejasności, dające pole dla dowolnej interpretacji. teorie interpretacyjne a) szkoła subiektywistyczna - interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu; interpretacja nie słów, ale intencji; b) szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować jaki był rzeczywisty zamiar stron; zwolennicy tej teorii krytycznie odnoszą się do korzystania z prac przygotowawczych do zawieranej umowy, takich jak protokoły z posiedzeń, oświadczenia delegatów oraz innych dokumentów poza sama umową. c) szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy jako całość, którym podporządkowują wyjaśnienie poszczególnych postanowień; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania- nie ma istotnego znaczenia zamiar stron i funkcje umowy w czasach wcześniejszych; tendencja do wykładni rozszerzającej, zwłaszcza umów powołujących do życia OM (domniemane kompetencje), traktatów pokoju i traktatów ustanawiających zasady powszechnego PM. Ze względu na podmiot dokonujący interpretacji wyróżniamy: a) interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników- nie ma skuteczności prawnej, nie wiąże stron, ale może inspirować interpretację urzędową B) Interpretację urzędową- przedsiębrana przez organy jednej lub więcej stron umowy- jest prawnie wiążąca dla różnej liczby podmiotów lub nie wiążąca wcale a) interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę w oddzielnym porozumieniu- ma największą wagę i jest prawnie wiążąca- jeśli dokonana przez wszystkie strony- to prawnie wiążąca dla wszystkich; jeśli tylko przez część stron- to prawnie wiążąca w stosunkach między nimi b) interpretacja quasi- autentyczna- wynika ze zgodnej praktyki stron c) interpretacja odpowiednich organów OM - najczęściej statuty OM powierzają interpretację swych postanowień określonym organom d) interpretacja sądowa- dokonana przez organ międzynarodowy o charakterze sądowym (trybunał arbitrażowy lub stały sąd międzynarodowy). Ma moc wiążącą, ale w ograniczonym zakresie- wiąże tylko strony będące w sporze. e) interpretacja jednostronna - dokonana przez jedno z umawiających się państw czy to w formie oświadczenia władzy wykonawczej, czy wyroków jego sądów krajowych, czy praktyki administracyjnej. Nie ma mocy wiążącej w sferze PM- bo jedno państwo nie może narzucac swojej interpretacji.