Pierwsza pomoc
Złamania, zwichnięcia i skręcenia
Złamania
Do złamań kości dochodzi najczęściej w wyniku poważnych urazów, ale u niektórych osób również niewielki uraz może być przyczyną złamania (np. w przypadkach osteoporozy, nowotworów czy chorób układowych). Najczęstszą lokalizacją złamań są ręce, nogi, rzadziej obojczyk, żebra.
Podstawowymi objawami złamań są:
Ból, nasilający się przy każdej próbie ruchu lub w wyniku ucisku w miejscu urazu.
Niemożność poruszania uszkodzoną kończyną lub znaczne ograniczenie prawidłowej ruchomości.
Zniekształcenie i obrzęk kończyny.
W podejrzeniu złamania należy przestrzegać następujących zasad:
Nie należy poruszać uszkodzoną kończyną ani poprawiać jej nieprawidłowego ustawienia.
Przenoszenie poszkodowanego z podejrzeniem złamania należy wykonywać bardzo ostrożnie i tylko w razie bezwzględnej potrzeby (każdy ruch nasila ból i może spowodować dodatkowe uszkodzenia, np. nerwów).
Szczególną ostrożność należy zachować przy podejrzeniu urazu kręgosłupa - w sytuacji wypadku komunikacyjnego wyciągamy poszkodowanego z pojazdu tylko wtedy, gdy występuje bezpośrednie zagrożenie jego życia - np. w razie konieczności rozpoczęcia reanimacji lub gdy pozostawanie w samochodzie zagraża jego życiu (np. niebezpieczeństwo wybuchu).
Należy unieruchomić uszkodzoną kończynę bez rozbierania poszkodowanego - ubranie zdejmujemy tylko w razie konieczności zaopatrzenia krwawienia (nie mając możliwości wycięcia otworu w ubraniu) lub kiedy ubranie jest mokre.
Zasadą jest unieruchamianie dwóch sąsiadujących z uszkodzoną kością stawów, w przypadku urazu stawu - unieruchamiamy staw i sąsiadujące z nim kości.
W razie niemożności unieruchomienia uszkodzonej kończyny za pomocą szyn, mankietów pneumatycznych lub innych, nawet prowizorycznych unieruchomień (np. z odpowiedniej długości desek), uszkodzoną nogę należy przybandażować do zdrowej, a uszkodzoną rękę do klatki piersiowej.
W celu profilaktyki przeciwobrzękowej chorą kończynę układamy nieco powyżej poziomu serca, dodatkowo można zastosować w tym celu (jeśli to możliwe) okłady z lodu.
Należy pamiętać o wezwaniu pomocy medycznej.
Jeśli zachodzi konieczność transportowania poszkodowanego na dalsze odległości, należy sprawdzić zabarwienie skóry i ruchomość palców uszkodzonej kończyny. W razie narastania obrzęku opatrunek może okazać się zbyt ciasny i mogą występować wówczas zaburzenia krążenia krwi. W tej sytuacji rozluźniamy opatrunek.
Zwichnięcia
Jeżeli zwichnięciu towarzyszy przymusowe i trwałe ustawienie kończyny lub stawu - nie wolno go zmieniać ani poruszać uszkodzoną kończyną.
Należy się ograniczyć tylko do unieruchomienia uszkodzonej kończyny.
Należy się starać unieruchomić zwichniętą kończynę unikając rozbierania poszkodowanego. Jeżeli z powodu krwawienia musimy zdjąć odzież z kończyny, należy to robić bardzo ostrożnie, aby nie nasilić bólu.
Chorą kończynę trzeba ułożyć nieco powyżej poziomu serca, można ją też obłożyć okładami z lodem.
"Skręcenia kostki"
Częsty uraz występujący po "podwinięciu" stopy - powstaje w wyniku nagłego naciągnięcia więzadeł stabilizujących "kostkę" (staw skokowy).
Objawem w chwili urazu jest nagły, ostry ból, który po kilku minutach słabnie, a następnie po kilkunastu minutach znów zaczyna narastać, utrudniając poruszanie (jest spowodowany narastającym obrzękiem), stopa wydaje się być cięższa i zdrętwiała. Należy zgłosić się do lekarza.
Zalecanym postępowaniem, z języka angielskiego RICE, jest:
R (rest) - odpoczynek (odciążenie chorej kończyny, czasami nawet z użyciem kul, zwykle do czasu ustąpienia bólu)
I (ice) - lód (zimne okłady zmniejszają obrzęk i łagodzą ból, stosowane kilka razy dziennie przez kilka dni, skutecznie łagodzą dolegliwości)
C (compression) - ucisk (owijanie kostki bandażem elastycznym przez pierwsze dni po urazie pozwala zmniejszyć obrzęk i usztywnić kostkę, opatrunek nie może być jednak założony zbyt ciasno, ponieważ może zaburzać krążenie krwi)
E (elevation) - uniesienie kończyny ma również na celu zmniejszenie obrzęku i bólu, do tego celu może służyć wałek np. ze zrolowanego koca, należy o tym pamiętać i wykorzystywać każdą sposobność w ciągu dnia
Dodatkowo, w celu zmniejszenia bólu stosuje się leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych (najczęściej diclofenac, ibuprofen, ketoprofen), można również stosować (osoby o szczególnie wrażliwym przewodzie pokarmowym) preparaty paracetamolu.
Unieruchomienie
Podstawową zasadą w unieruchamianiu kończyn jest zasada unieruchomienia obydwu stawów sąsiadujących z miejscem złamania.
Unieruchamiać można za pomocą klasycznych, tzw. szyn Kramera, nowoczesnych mankietów pneumatycznych, ale również prowizorycznego unieruchomienia wykonanego np. z odpowiedniej długości desek.