OBRÓBKA CIEPLNO-CHEMICZNA STALI (rys9-1, T9-2, 3, 4)D
Jest to dziedzina obróbki cieplnej polegająca na nasycaniu warstw powierzchniowych obrabianych cieplnie przedmiotów określonymi składnikami. Poprzez zmianę składu chemicznego i struktury warstwy powierzchniowej stopu uzyskuje się zmianę własności użytkowych obrabianych przedmiotów. Podwyższenie powierzchniowej twardości, odporności na ścieranie czy zwiększenie odporności na korozję. Poddaje się jej głównie stopy żelaza, głównie stale ale również elementy wykonane w technologii elementów z metali nieżelaznych (np. wolframu, tytanu, molibdenu). W czasie obróbki cieplno-chemicznej zachodzą następujące poniższe procesy:
powstawanie wolnych aktywnych atomów, w ośrodku otaczającym obrabiany metal,
adsorbcja aktywnych atomów na powierzchni obrabianego metalu,
dyfuzja zaadsorbowanego pierwiastka w głąb metalu.
Aby zaszedł proces adsorbcji muszą być spełnione dwa warunki:
adsorbcja jest możliwa tylko w momencie tworzenia się aktywnych pierwiastków,
pierwiastek nasycający musi się rozpuszczać w metalu podstawowym.
Efektem końcowym obróbki cieplno-chemicznej jest powstanie warstwy dyfuzyjnej na powierzchni obrabianego metalu o odmiennym składzie chemicznym niż rdzeń.
Do zabiegów obróbki cieplno-chemicznej należy nawęglanie, azotowanie, cyjanowanie, nasiarczanie i nasycanie innymi pierwiastkami metalicznymi lub niemetalicznymi.
Nawęglanie:
Jest to najstarszy i do dzisiaj najbardziej rozpowszechniony zabieg obróbki cieplno-chemicznej. Polega on na nasycaniu warstwy powierzchniowej stali węglem podczas wygrzewania obrabianego przedmiotu w ciągu określonego czasu w ośrodku zawierającym węgiel atomowy. Celem nawęglania jest otrzymanie twardej, odpornej na ścieranie warstwy powierzchniowej przy zachowaniu ciągliwego, odpornego na dynamiczne obciążenia rdzenia. Grubość warstwy nawęglonej wynosi zwykle od 0,5÷2 mm i zależy od czasu nawęglania.
Powierzchniowa twardość nawęglonych elementów jest niska oraz następuje obniżenie ich własności mechanicznych na skutek dość znacznego rozrostu ziarna, dlatego po procesie nawęglania przedmioty w celu poprawienia własności poddaje się jeszcze obróbce cieplnej polegającej na hartowaniu i odpuszczaniu.
Do nawęglania stosuje się stale węglowe i stopowe o zawartości węgla 0,1÷0,2 (30)% węgla.
Nawęglanie jest stosowane podczas produkcji kół zębatych, wałków zębatych, wałków rozrządu, sworzni tłokowych, pierścieni i wałków łożysk tocznych o dużych wymiarach.
Rozróżniamy następujące sposoby nawęglania:
nawęglanie w ośrodkach stałych, odbywające się w proszku węgla drzewnego,
nawęglanie w roztopionych solach, poprzez zanurzenie obrabianych przedmiotów w solach, głównie mieszaninach węglanów, chlorków lub cyjanków metali alkalicznych
nawęglanie gazowe, odbywające się w atmosferze tlenku węgla
nawęglanie w złożach fluidalnych, polegające na umieszczeniu przedmiotów w złożu fluidalnym przez które przepływa gaz nasycający,
nawęglanie próżniowe, odbywające się pod obniżonym ciśnieniem w atmosferze metanu, propanu.
nawęglanie jonizacyjne, polegające na wygrzewaniu stali w piecu próżniowym w atmosferze węglowodorów z jednoczesnym przyłożeniem napięcia stałego między obrabianym przedmiotem (katodą), a anodą. Następuje wyładowanie i wytworzenie jonów węgla w wyniku aktywacji plazmą.
Azotowanie:
Polega na nasycaniu warstwy powierzchniowej stali lub żeliwa azotem. Rozróżniamy azotowanie antykorozyjne i utwardzające. Azotowanie utwardzające ma na celu podwyższenie własności mechanicznych a szczególnie twardości, natomiast azotowanie antykorozyjne podwyższa odporność na korozję. Do azotowania stosuje się stale stopowe zawierające dodatki aluminium, wanadu tytanu i chromu ponieważ tworzą one z azotem azotki, które odznaczają się dużą twardością. Azotowaniu w przeciwieństwie do nawęglania poddaje się przedmioty już poddane obróbce cieplnej tj. hartowaniu i odpuszczaniu. Jest bowiem ostatnią operacją w procesie technologicznym. Ze względu na małą grubość warstwy azotowanej przedmioty azotowane nie mogą być poddawane szlifowaniu. Azotowaniu poddaje się elementy silników i pomp mających zastosowanie w przemyśle okrętowym, lotniczym, motoryzacyjnym, obrabiarkowym, takie jak np. wały korbowe, tuleje, koła zębate, cylindry, sworznie tłokowe, śruby pociągowe wrzecion, sprzęgła elektromagnetyczne itp. Azotowaniu poddaje się również narzędzia, np.: matryce kuźnicze, formy do tworzyw sztucznych, elementy wtryskarek, frezy, wiertła, gwintowniki i narzędzia do obróbki kół zębatych.
Rozróżniamy następujące sposoby azotowania:
azotowanie w proszkach,
azotowanie gazowe,
azotowanie jonizacyjne,
azotowanie w złożach fluidalnych.
Stosowane są również procesy technologiczne azotowania z jednoczesnym nasycaniem innymi pierwiastkami, głównie tlenem, siarką i węglem. Można tutaj wyróżnić:
węgloazotowanie (cyjanowanie), pozwalające na podwyższenie twardości i odporności na ścieranie
siarkoazotowanie, które pozwala na otrzymanie warstw o wysokiej odporności na zatarcie przy nieco zmniejszonej odporności na zużycie i wytrzymałości zmęczeniowej. Stosowane jest do produkcji elementów konstrukcyjnych i narzędzi szczególnie narażonych na zatarcie.
tlenoazotowanie.
Inne zabiegi nasycania dyfuzyjnego:
Oprócz wymienionych sposobów nasycania dyfuzyjnego stosuje się jeszcze nasycanie różnymi składnikami metalicznymi lub niemetalicznymi w ośrodkach stałych, ciekłych lub gazowych. Można tutaj wymienić np.: naglinowanie, nakrzemowanie, nachromowanie, borowanie, molibdowanie, tytanowanie. Są to jednak procesy, które przebiegają znacznie wolniej niż dyfuzja węgla i azotu, co wymusza stosowanie wysokich temperatur i długiego czasu wygrzania. Stosowane są wtedy gdy chodzi o oszczędność pierwiastków stopowych lub o otrzymanie szczególnych własności warstw powierzchniowych.
1
2
Materialoznawstwo - obróbka cieplno-chemiczna
Jan Wrona