Postać MIkołaja rubakina jako

twórcy bibliopsychologii

Niniejszy referat przedstawia podstawowe informacje na temat teorii rosyjskiego badacza Mikołaja Rubakina. W pracy oparto się na fragmentach publikacji M. Walentynowicz Podstawy czytelnictwa powszechnego, artykule K. Kosteniewiczównej Mikołaj Rubakin, zamieszczonego w „Bibliotekarzu” oraz Wielkiej Encyklopedii PWN. W definicjach zaczerpniętych z Encyklopedii przytoczono tylko te fragmenty, które są istotne dla omawianego tematu.

Kim był Mikołaj Rubakin?

Nikołaj Rubakin (1862-1946), rosyjski bibliotekarz i bibliograf i bibliofil; twórca bibliopsychologii, badającej indywidualną recepcję literatury; popularyzator nauki, organizator czytelnictwa jako formy samokształcenia.

Rubakin urodził się w miejscowości Oranienbaum w Rosji. Drugą część życia spędził w Szwajcarii, gdzie w 1919 roku założył Instytut Bibliopsychologii w Lozannie, zapoczątkowując tym samym specjalistyczne badania nad czytelnictwem. Od tego momentu zaczęły rozwijać się badania nad czytelnictwem. Zastąpiły badania w tej dziedzinie jako jednej ze składowych psychologii ogólnej.

Podstawowe założenia teorii M. Rubakina

Bibliopsychologia wg Rubakina bada wpływ książki na jednostkę lub na społeczeństwo.

Według badacza, czytanie powinno „spożyciem wartości duchowych”, a następnie zaszczepieniem ich w psychice, mające prowadzić do zastosowania w dążeniach i sposobach postępowania.

Czerpanie z naukowego dorobku innych badaczy

W swoich poglądach Rubakin opiera się na dorobku G. Kerschensteinera.

Kerschensteir Georg, według Wielkiej Encyklopedii PWN to niemiecki filozof i pedagog, postrzegający człowieka jako twór kultury; podkreślał wartość pracy ręcznej, gdyż pojęcia i wiedza wynikają z doświadczenia nabieranego podczas aktywności uczącego się.

Rubakin korzysta z „aksjomatu Kerschensteinera” stwierdzającym, że dobra kulturalne, na których kształcona jest jednostka muszą całkowicie lub w części być tożsame ze strukturą stopnia rozwojowego jednostki poddawanej kształceniu.

Rubakin nawiązuje także do poglądów E. Claparède'a.

Claparède Edouard, według Wielkiej Encyklopedii PWN to szwajcarski psycholog i pedagog, postulował podporządkowanie wychowania prawom psychicznego rozwoju dziecka; autor koncepcji „wychowania funkcjonalnego”, nawiązującego do naturalnych zainteresowań ucznia i mającego pobudzać jego aktywność oraz służyć rozwojowi indywidualnych zdolności; twórca postulatu „szkoły na miarę dziecka”.

Podążając za Claparèdem, twierdzącym że nie należy „krępować swobodnej ewolucji dziecka, lecz dostosowywać prace do zainteresowań naturalnych”, gdyż jest to związane z faktem istnienia dyspozycji psychofizjologicznych, pobudzających jednostkę do zwrócenia uwagi na daną rzecz lub czynność, Rubakin stwierdza, że książka może wywołać reakcje tylko wtedy, gdy istnieje w odbiorcy odpowiedni materiał psychiczny. Nazwał to relacją zgodności pomiędzy przedmiotem a podmiotem.

Założenia teorii

Rubakin twierdzi, że słowo jest bodźcem wywołującym u każdego inne wyobrażenie. W związku z tym, że „język wewnętrzny” czytelnika jest odmienny od języka autora, czytany tekst, poprzez indywidualny odbiór wywołuje inne wyobrażenia, niż zamierzał to autor. Czytelnik, w zależności od swojej osobowości sam tworzy treść książki.

Każdy człowiek poszczególne słowo rozumie inaczej, zależnie od doświadczenia, „wrodzonych dyspozycji i instynktów” czy sytuacji, w której się obecnie znajduje.

To założenie można zilustrować poprzez słowo pszczoła - inaczej będzie zrozumiane przez dziecko eskimoskie, inaczej przez dziecko polskie, a jeszcze inaczej przez entomologa. Pisarz używając słowa nie jest w stanie oddać wszystkich jego wyobrażeń.

Według Rubakina, ilu czytelników, tyle rożnych treści.

„Słowo może być tylko wówczas środkiem zakomunikowania myśli, jeśli spowoduje u odbiorcy analogiczny proces myśli, jak istniał u autora”. Utwór będzie oddziaływał najmocniej na tego czytelnika, u którego „organizacja psychiczna ma największe podobieństwo z organizacją psychiczną autora”.

Każde słowo czy zdanie są tylko bodźcami przeżyć, indywidualnymi u każdego odbiorcy. Idąc dalej, należy także stwierdzić, że mówienie do kogoś nie jest przekazywaniem tej osobie swoich myśli, lecz bodźcem do wywołania myśli u niego.

Badacz zastanawiał się, w jaki sposób dostarczać czytelnikom odpowiednich dla nich książek. Stwierdził, że do tego celu należy „znać psychikę czytelnika i jego reakcję na dany typ literatury”. Aby książka odpowiadała całkowicie uwarunkowaniom czytelnika, musiałaby posługiwać się takim zasobem słownym, który byłby całkowicie zrozumiały dla odbiorcy. Ponadto, według Rubakina jednym z zadań bibliotekarza jest poznanie czytelnika, tak aby móc zaproponować właściwe dla niego książki.

Aby zbadać to zjawisko, badacz przyjął założenie, że na reakcję czytelnika na książkę składają się reakcje na poszczególne słowa.

Istota eksperymentu

Osoba badana czytała po kolei każdy wyraz jakiegoś zdania i na podstawie introspekcji podawała jakie wrażenia czy uczucia dany wyraz w niej wywołuje.

Wyniki eksperymentu:

• obliczenie dla każdej badanej jednostki wskaźnika osobistego, który określał psychikę czytelnika oraz charakterystykę dyspozycji psychicznych

• ustalenie wartości książki z punktu widzenia jej wpływu na czytelnika

Na podstawie powyższego badania oraz innych przeprowadzonych przez badacza wyróżniono typy czytelników:

• deduktywny — induktywny

• abstrakcyjny — konkretny

• analityczny — syntetyczny

• idealista — realista

• teoretyczny — praktyczny

• emocjonalny — trzeźwy (nie emocjonujący się)

Rubakin, badając poszczególne grupy społeczne, obliczał procent występowania określonego typu czytelników w danej grupie oraz ustalił jakie książki uważane są przez tą grupę za najlepsze. Radził też, aby biblioteki prowadziły kartoteki charakterystyk poszczególnych czytelników oraz poszczególnych książek.

Osiągnięcia Rubakina

• szerzenie czytelnictwa

• wzbudzanie zainteresowań czytelniczych

• podkreślenie wartości bibliografii zalecającej

• badanie opinii czytelnika na temat tego, co przeczytał

• stworzenie pierwszej naukowej placówki bibliopsychologicznej

• opracowanie około 15 tysięcy planów czytania dla poszczególnych czytelników i bibliotek

Zarzuty wobec teorii Rubakina

• ujęcie słowa jako bodźca

• badanie reakcji czytelnika na poszczególne słowa (w praktyce reakcje występują na całe zdanie, akapit)

• brak zwrócenia uwagi na funkcję społeczną książki

• skomplikowany charakter badań

• ustalenie niezmiennych typów czytelników (w rzeczywistości może się to zmieniać)

Mikołajowi Rubakinowi zawdzięczamy początek specjalistycznych badań nad czytelnictwem. Choć postawione przez niego założenia i zastosowane metody nie mogą być używane w dzisiejszych badaniach, to z pewnością gdyby nie on nie moglibyśmy mówić o zaawansowanych badaniach w tym zakresie wczasach nam współczesnych.

Konsteniewiczówna K., Mikołaj Rubakin, s. 130.

Walentynowicz M., Podstawy czytelnictwa powszechnego, s. 71.

Walentynowicz M., op. cit., s. 71.

Konsteniewiczówna K., op. cit., s. 130.

Walentynowicz M., op. cit., s. 73.

Konsteniewiczówna K., op. cit., s. 131.

Walentynowicz M., ibidem.

Introspekcja — (łac. introspicere) dosłownie oznacza „patrzenie do wewnątrz, obserwowanie i analizowanie własnych stanów psychicznych, myśli, uczuć i motywów”

---