Milena Charucka kl. IIf
Temat: Świat pozaeuropejski w 1492 roku.
W 1492 roku europejski żeglarz, Krzysztof Kolumb wyruszył w drogę morską w celu dotarcia do Indii. Zamierzał płynąć przez Ocean Atlantycki w kierunku zachodnim. Przyjął bowiem w oparciu o dzieło greckiego geografa Ptolemeusza, że Ziemia jest kulista. Kolumb po krótkiej podróży z Wysp Kanaryjskich dotarł do stałego lądu, który, jak sądził, był wschodnimi wybrzeżami Indii. W istocie dotarł do Karaibów. Odkrycie nowego kontynentu odmieniło życie na całym świecie. Całkowicie zmieniły się szlaki handlu dalekosiężnego, do Europy transportowano nieznane gatunki roślin i zwierząt, eksportowano złoto bardzo cenne w krajach europejskich.
Kolumb w dzienniku pokładowym tak pisał o mieszkańcach Nowego Świata: „Ludzie ci nie znają chytrości i nie są wojowniczy. Mężczyźni i kobiety chodzą nago, tak jak stworzył ich Pan Bóg. Kobiety noszą jednak na biodrach bawełniane przepaski i nic więcej. Są oni bardzo pokorni. Skóra ich nie jest zbyt ciemna, jest jaśniejsza niż skóra kobiet na Wyspach Kanaryjskich.” W chwili pojawienia się Europejczyków cała Ameryka od Alaski aż do przylądka Horn zamieszkana była przez czerwonoskóre ludy indiańskie. Pod koniec XV wieku spośród wszystkich Indian obu Ameryk największy poziom kulturalny i cywilizacyjny osiągnęły ludy Azteków, Majów i Inków.
Aztekowie zamieszkiwali terytorium dzisiejszego Meksyku między oceanami, na południe od Rio Lerma i jeziora Chapala. Nie byli stałymi mieszkańcami tej ziemi, lecz przybyli jako zdobywcy z północy. Opanowywali coraz większe obszary kraju. W połowie XV wieku wojska Azteków dotarły do wybrzeży Zatoki Meksykańskiej, a pod koniec stulecia osiągnęły także przesmyk Tehuantepec, rzekę Panuco na północy i Gwatemalę na wschodzie. Podstawą ich organizacji społecznej był klan, pięć klanów tworzyło fratrię, kilka fratrii składało się w plemię, a te tworzyły federacje plemienną. Organizacja plemion miała charakter militarny. Każde plemię było suwerenne, niezależne, posiadało własnych naczelników, obok których władzę sprawowała rada, złożona z przedstawicieli klanów. Ponad nimi stała rada złożona z naczelników klanów, członków rady plemiennej głównych kapłanów. Głównym ośrodkiem miejskim federacji azteckiej było miasto Tenochtitlan. U Azteków nie istniała indywidualna własność ziemi. Władcy rozdzielali ziemie na klany, ci zaś rozdawali je swoim członkom do uprawy. Podstawą gospodarki było rolnictwo oparte na uprawie kukurydzy. Nie hodowali zwierząt domowych, a ziemie uprawiali za pomocą prymitywnych motyk. Trudnili się natomiast rzemiosłem. Prawo w społeczności Azteków było bardzo surowe. Śmiercią karano zabójców, złodziei, zdrajców, cudzołożników, świętokradców. Karę śmierci stosowano również wobec mężczyzn ubierających się w kobiece szaty, jak również kobiety ubierające się po męsku. Aztekowie byli wysoko rozwinięci, biorąc pod uwagę ogólny stopień rozwoju, jeśli chodzi o kulturę umysłową. Posługiwali się pismem hieroglificznym, liczyli systemem opartym na podstawie liczby 20. Ich kalendarz opierał się na roku słonecznym złożonym z 365 dni i dzielącym się na 18 okresów po dwadzieścia dni plus jeden uzupełniający okres 5-dniowy. Aztekowie wyznawali politeizm astrobiologiczny. Głównym bogiem było słońce wiosenne, bóg wojny Huitzilopochtli. Religia odznaczała się dużym okrucieństwem. Składano bogom ofiary z ludzi, wyrywano z piersi ofiar serce, a pokrajane zwłoki spożywano w czasie specjalnej uczty rytualnej. Wierzyli w życie pozagrobowe oraz w raj i piekło. Dusze zmarłych najpierw wędrowały do krainy dziesięciu podziemnych rzek, stamtąd zaś szły do raju bądź zostawały zesłane na wieczne potępienie
Majowie zamieszkiwali terytorium dzisiejszego półwyspu Jukatan, Gwatemali, San Salwadoru i Hondurasu. W chwili ich odkrycia znajdowali się już w stanie schyłkowym, lecz mimo to można stwierdzić, że była krajem kwitnącym. Tworzyli wielkie miasta, w których koncentrowało się życie społeczne. Nie miały one jednak stałego charakteru. Na czele miasta-państwa stał dziedziczny naczelnik halec vinic. Uprawiali, podobnie jak Aztekowie, kukurydzę, nie znali koła i zwierząt jucznych i pociągowych. Jednak w przeciwieństwie do swoich sąsiadów znali zero w matematyce, a ich znajomość astronomiczna była na wysokim poziomie. Kalendarz Indian Maja był o wiele dokładniejszy niż juliański czy aztecki. Religia także miała charakter politeizmu astrobiologicznego. Najważniejszymi bogami był stwórca Hunab, pan niebios Itzamuna i Choe - bóg w czterech osobach, symbolizujący cztery strony świata.
Inaczej przedstawiała się sytuacja w Inków - najwyżej rozwiniętego ludu Ameryki. Zamieszkiwali oni wielkie tereny zachodniej części Ameryki Południowej, przede wszystkim na terytorium dzisiejszego Peru i częściowo Chile. Ustrój społeczny, opierający się również na organizacji klanowo-plemiennej, zawierał cechy ustroju klasowego. Inkowie mieli państwo typu centralistycznego i arystokratycznego. Na czele państwa stał rezydujący w Cusco Inka, osoba boska, syn słońca, władca absolutny. U swego boku miał rade, składającą się z członków arystokracji, którzy sprawowali faktyczną władzę w kraju. Wiedza i nauka nie osiągnęła takiego poziomu jak u Majów czy Azteków, lecz Inkowie przewyższali ich w dziedzinie architektury. Budowali wspaniałe drogi, a świątynia słońca Cusco była najwspanialszą i największą budowlą. Obok kukurydzy uprawiano ziemniaki. Inkowie znali sposoby nawadniania terenów, znali nawozy, mieli zorganizowaną sieć spichlerzy państwowych. Hodowali także zwierzęta domowe, gównie lamy. Wyróżniali się pod względem znajomości medycyny, przede wszystkich chirurgii. Religia także odróżniała się od azteckiej i ludów Indian Maja. Religia politeistyczna, miała pewne cechy monoteistycznej. Uznawali bowiem istnienie jednej istoty najważniejszej.
Prócz ludów Inka, Maja i Azteków kontynenty obu Ameryk zamieszkiwały plemiona indiańskie takie jak: Atabasków, Algoników, Irokezów, Krików, Siuksów i Pueblo w Ameryce Północnej oraz Czipczów, Karaibów, Arawaków, Tupi i Guarani w Ameryce Południowej. Część plemion była koczownicza, część półosiadła, myśliwska. Wszystkie jednak opierały się na wspólnocie plemiennej, której podstawę stanowiła wspólna własność.
Wśród wielkich krajów azjatyckich czołowe miejsce zajmowały Chiny. Były największym państwem ówczesnego świata i wraz z Indiamy stanowiły najbardziej zaludnione rejony kuli ziemskiej. W XV wieku państwu chińskiemu podporządkowane były poza ziemiami etnicznymi chińskimi także kraje lenne: Korea, Wietnam i Tybet, a strefa wpływów chińskich obejmowała również Mongolię. Feudalne państwo rozwijało się pod względem gospodarczym, dzięki pracom nawadniającym, które stworzyły pomyślne warunki dla rozwoju rolnictwa. Charakterystycznym zjawiskiem feudalizmu chińskiego był fakt, że nie istniało poddaństwo, a zachowała się poważna liczebne grupa wolnych chłopów, posiadających ziemie. Rozwijało się rzemiosło. Produkcja rzemieślnicza osiągnęła wysoki poziom rozwoju. Tworzono porcelanę, tkaniny jedwabne i bawełniane oraz papier. Produkcja rzemieślnicza opierała się na czterech podstawowych formach: chałupnictwie miejskim, warsztatach majstrów, ich rodzin i terminatorów, produkcji rzemiosła państwowego i manufakturach, które znajdowały się we wstępnej fazie rozwoju.
Japonia, leżąca na wschód od Chin na licznych wyspach należała do najbardziej rozwiniętych pod względem gospodarczym i społecznym krajów ówczesnej Azji. Społeczeństwo podzielone było na trzy hermetycznie zamknięte grupy społeczne - szlachtę, rycerstwo i chłopów oraz mieszczaństwo. Na czele całej organizacji stał siogun, czyli suwerenny i nieograniczony dyktator wojskowy. Faktycznymi władcami kraju byli wielcy właściciele ziemscy, posiadający latyfundia zajmujące nierzadko powierzchnie całych wysp. Całkowicie zależna była od nich drobna szlachta, tzw. samuraje, która szukała utrzymania u książąt i wielkich feudałów, jako żołnierze lub piraci. Ogromny wpływ na życie w Japonii wywierała własność feudalna. Wielcy feudałowie i samuraje żyli z pracy chłopów-poddanych, zobowiązanych do płacenia renty w naturze i licznych posług. Zarządcami administracji lokalnej byli siugo, początkowo komisarze policyjni wysyłani przez bakufu dla nadzoru nad prowincjami. Podstawę gospodarki rolnej stanowiły głównie niewielkie gospodarstwa chłopskie, liczące nieco ponad 1,2 ha. Uprawiano przede wszystkim ryż, a prócz tego także bawełnę, herbatę, tytoń i trzcinę cukrową. Rozwijało się także sadownictwo. W dobrym położeniu znajdowało się rzemiosło i handel, a na wysokim poziomie stało górnictwo rud żelaza, siarki, miedzi i stali. Pojawił się system nakładczy, a nawet manufaktura, gdzie jednak wciąż podstawę stanowiła przymusowa praca chłopów.
Indie, kraj azjatycki najbardziej rozwinięty pod względem rozwoju społecznego, o najstarszej kulturze i cywilizacji, były bardzo zaludnionym miastem. Ludność ta była mozaiką ras. U progu XVI wieku Indie były rozbite politycznie na wiele państw i państewek. Między północą kraju a jego resztą istniała duża różnica, powstała po najeździe Tamerlana u schyłku XIV wieku, który jedynie północ. Na południu i zachodzie Indie przeżywały okres rozkwitu gospodarczego. Największym i najbardziej rozwiniętym krajem Indii było królestwo hinduskie Widżajanagar. Pomyślnie rozwijało się rolnictwo, rzemiosło, budowano liczne drogi. Technika rolna była również dość wysoka. Stosowano nawadnianie pól. Rozwój rzemiosła sprzyjał rozwojowi miast, a ich liczebność, obszar, ruchliwość i architektura budziły podziw wśród Europejczyków. Pomiędzy chłopstwem a feudałami istniały klasy pośrednie, którymi byli kupcy i rzemieślnicy miejscy. Ludność Indii głownie stanowiła ludność wiejska, zorganizowana we wspólnotach wiejskich, do których należeli mieszkańcy danej wsi. Chłopi nie należący do wspólnoty nie mieli praw i stawali się ludźmi luźnymi. Pod względem religijnym dzieliła się na dwie zasadnicze grupy: hinduską i muzułmańską. Literatura indyjska, historiografia i poezja tego okresu rozwijała się w języku perskim.
Na stosunkowo wysokim poziome cywilizacyjnym znajdowało się państwo Kongo, leżące w Afryce u ujścia rzeki Kong do Oceanu Atlantyckiego. Jego początki sięgają XIII wieku, a pod koniec XV wieku było to już dość zaawansowane w rozwoju społecznym i cywilizacyjnym państwo. Na jego czele stał monarcha zwany mani. Kraj składał się z prowincji, na czele których stali naczelnicy. W kraju istniało rozwinięte rzemiosło i ożywiona wymiana wewnętrzna, której przedmiotem były tkaniny, sól, miedź, kość słoniowa, a także niewolnicy. Rekrutowali się oni zarówno z Konga, jaki i z innych krajów środkowej i północnej Afryki, przede wszystkim spośród jeńców wojennych oraz niewypłacalnych dłużników. Po najeździe Portugalczyków na państwo, powstało w nim biskupstwo, a przyjęcie chrześcijaństwa wywarło korzystny wpływ na rozwój Konga.
Wielkie odkrycia geograficzne miały pozytywne skutki dla państw europejskich, natomiast spowodowały wielkie straty w Ameryce, Afryce i Azji. Największą stratą spowodowaną głównie przez konkwistadorów było wyniszczenie przez odkrywców cywilizacji Inków i Azteków. Ślepa chęć zysku bezpowrotnie zabrała ludziom szansę na dokładne poznanie tych cywilizacji. Podbój Ameryki spowodował całkowita zagładę rdzennej ludności. Wytworzona przez nich kultura zginęła na zawsze. Nastąpiła masowa migracja ludności wiejskiej do ośrodków miejskich i narodziło się zjawisko rezerwowej siły roboczej. W skutek masowych wyjazdów Europejczyków do Ameryki i Afryki nastąpiło także wymieszanie ras.
Bibliografia:
Wójcik Z., Historia powszechna, Warszawa 1973
Chodynicki K., Wielka historia powszechna, Warszawa 1938
Beard Ch., Rozwój cywilizacji amerykańskich, Warszawa 1961
Serwańsk M., Historia powszechna Wiek XVI -XVIII, Poznań 2008