Wiadomości ogólne
Z dniem 1 października 2003 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268). Z tym też dniem renta ta stanie się świadczeniem przyznawanym i wypłacanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta będzie wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS.
Do dnia wejścia w życie wymienionej ustawy renta socjalna była świadczeniem przysługującym z pomocy społecznej. Było to jedynie świadczenie wypłacane przez ten organ, bez potrzeby przeprowadzenia przez niego wywiadu środowiskowego.
Renty, do których prawo zostało ustalone i które były wypłacane przez ośrodki pomocy społecznej, nie staną się z mocy prawa rentami, które będzie wypłacał ZUS. W celu uzyskania tych świadczeń należy bowiem spełnić warunki wymagane w ustawie o rencie socjalnej, odbiegające nieco od warunków wynikających z ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej.
Do dnia 31 sierpnia 2003 r. ośrodki pomocy społecznej zobowiązane były do przekazania jednostkom organizacyjnym Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentacji umożliwiającej przyznanie i wypłatę renty socjalnej od 1 października 2003 r.
W dokumentacji przekazywanej przez ośrodki pomocy społecznej powinny się znaleźć wnioski osób - dotychczas uprawnionych do renty socjalnej - o rentę przysługującą na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, a także dokumentacja, która będzie stanowiła dla ZUS podstawę do ustalenia uprawnień do renty. Dokumentacja ta obejmuje m.in. uwierzytelnione przez ośrodek pomocy społecznej:
kopie orzeczeń o stopniu niepełnosprawności, o niezdolności do pracy lub o inwalidztwie, uprawniających do renty na podstawie ustawy o pomocy społecznej,
kopie zaświadczeń szkoły, szkoły wyższej lub jednostki prowadzącej studia doktoranckie o uczęszczaniu do jednej z tych szkól albo o odbywaniu aspirantury, które stanowiły podstawę do przyznania renty socjalnej.
Uprawnieni do renty socjalnej
Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do tej renty przysługuje:
osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej.
Z chwilą akcesji Polski do Unii Europejskiej renta socjalna będzie mogła być przyznawana również obywatelom państw członkowskich Unii, którzy uzyskają zezwolenie na pobyt.
Renta socjalna przysługuje osobie, która:
jest pełnoletnia,
jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
przed ukończeniem 18 roku życia,
w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia,
w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Z przepisu tego wynika zatem, że renta socjalna przysługuje wyłącznie osobie, która ma ukończone 18 lat i która jest całkowicie niezdolna do pracy. Całkowitą niezdolność do pracy ocenia się zgodnie z kryteriami ustalonymi w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 162, poz. 1118 z późn. zm.), zwaną dalej ustawą emerytalną. W myśl tej ustawy, za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do tej renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego we wskazanych okresach.
Renta może być przyznana na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała, lub na wskazany okres - jeśli niezdolność do pracy jest czasowa.
Renta socjalna nie przysługuje jednak osobie, która:
ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego,
pobiera świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,
jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności,
ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną Zakładu lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych, lub - jako współwłaściciel - ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza 5 ha przeliczeniowych.
Osoba, która była uprawniona do renty socjalnej i której prawo do tej renty ustało w związku z osadzeniem w areszcie wskutek tymczasowego aresztowania lub w zakładzie karnym w celu odbycia kary pozbawienia wolności, może zgłosić wniosek o przyznanie renty socjalnej w wysokości 50% kwoty tej renty. Renta w tej kwocie jest przeznaczona na pokrycie wydatków związanych z opłatami ponoszonymi z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny).
Renta w tej kwocie przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:
jest osobą samotnie gospodarującą,
nie posiada innego przychodu,
nie ma ustalonego prawa do renty rodzinnej,
jest właścicielem lokalu mieszkalnego (domku jednorodzinnego), albo której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu albo jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasoby gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych oraz
zobowiąże się pisemnie, że z kwoty tej renty będzie dokonywała opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny), a w lokalu tym (domu) nie przebywają inne osoby.
Wysokość renty socjalnej
Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości, wynoszącej 84% kwoty renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Obecnie zatem wysokość tej renty wynosi 464,21 zł. Renta ta będzie podlegała waloryzacji na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy emerytalnej.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej albo jej części (lub uprawnienie takie nabędzie w trakcie pobierania renty socjalnej), łączna wysokość tych świadczeń nie może przekraczać 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Od dnia 1 marca 2003 r. aż do kolejnego terminu waloryzacji świadczeń, wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 552,63 zł, a zatem 200% tej kwoty to 1105,26 zł.
W przypadku gdy łączna wysokość renty socjalnej i renty rodzinnej (lub jej części) przekracza kwotę 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej.
Ustawa przewiduje gwarancję najniższej renty socjalnej, przysługującej w przypadku gdy osoba uprawniona do tego świadczenia pobiera jednocześnie rentę rodzinną. W takim przypadku wysokość renty socjalnej nie może być niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Renta socjalna jest świadczeniem podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Tak więc z kwoty renty odlicza się zaliczkę na podatek dochodowy, a także potrąca składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Z kwoty renty mogą być także potrącane inne należności wskazane w art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej, np. kwoty nienależnie pobranych świadczeń, sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych czy też na pokrycie należności innych niż alimentacyjne.
Zawieszenie prawa do renty socjalnej
Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności, tj. z tytułu:
zatrudnienia,
wykonywania pracy nakładczej,
wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu tych umów,
wykonywania umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
wykonywania pracy na rzecz pracodawcy na podstawie: umowy zlecenia, umowy agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu, umowy o dzieło,
pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,
wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych i w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni oraz
pobierania stypendium sportowego.
Przychód ten uwzględnia się w wysokości stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a gdy rencista nie jest zobowiązany do opłacania tych składek z uwagi na posiadanie prawa do renty rodzinnej lub podleganie ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu - w wysokości wskazanej w oświadczeniu.
Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2000 nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.
Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu, w przypadku gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód, z jednego lub kilku wymienionych wyżej tytułów, w łącznej kwocie przekraczającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Aktualnie kwota ta wynosi 642,30 zł. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym uzyskany został przychód.
Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy (opiekun prawny lub kurator) są obowiązani niezwłocznie powiadomić Zakład o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do tej renty. Powiadomienie to następuje w formie pisemnego oświadczenia, a jeśli od osiąganego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, uprawniony zobowiązany jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek.