Septoria selera
Patogen: Septoria apicola
Objawy i występowanie
Patogen atakuje rośliny już w fazie siewek, powodując powstawanie drobnych, brunatnych plamek na liścieniach i liściach, a sporadycznie zgorzel siewek. Plamy są początkowo niewielkie, średnicy 1-2 mm, z czasem powiększają się i niekiedy osiągają średnicę 10 mm. Na porażonych organach roślinnych patogen wytwarza skupienia zarodników konidialnych (tzw. piknidia) w postaci ciemnobrunatnych, prawie czarnych, lekko wzniesionych punkcików o średnicy 70-160 um. w miarę nasilania się choroby liście żółkną i obumierają. Objawy chorobowe pojawiają się na roślinach gniazdowo. Porażane są także pędy nasienne i okrywy nasion. Patogen może powodować masowe zamieranie szypułek, pąków kwiatowych i kwiatów. Na okrywach nasiennych można zauważyć tworzące się piknidia. Wczesne porażenie przyczynia się do znacznych strat w plonie korzeni. Warunki rozwoju
Patogen zimuje na nasionach oraz pozostawionych po zbiorze w polu pożniwnych resztkach
chorych roślin. Z wytwarzanych na porażonych częściach roślin piknidiów uwalniają się
podczas deszczu zarodniki konidialne dokonujące infekcji sąsiednich roślin. Konidia kiełkują
na powierzchni wilgotnego liścia w strzępkę rostkową, która wnika do tkanki żywiciela
pomiędzy komórkami skórki oraz przez szparki oddechowe. Grzyb wydziela toksyny,
powodując zamieranie tkanki liścia i żółknięcie sąsiadujących z nimi komórek - co prowadzi
do szybkiego zasychania liści. Patogen zachowuje 2 - letnią żywotność na porażonych
nasionach, natomiast na resztkach pożniwnych - około 1 roku. Częste opady i temperatura
15-26°C przyczyniają się do epidemicznego wystąpienia choroby.
Profilaktyka i zwalczanie •
Na polach, na których wystąpiła choroba nie uprawiać selera przez co najmniej 2 lata,
Zbierać i niszczyć porażoną nać
Zgnilizna twardzikowa
Patogen: Sclerotinia sclerotiorum
Objawy i występowanie
Zgnilizna twardzikowa spotykana jest na różnych gatunkach roślin. Objawy tej choroby pojawiają się w maju lub w późniejszych terminach okresu wegetacji. Porażone liście, łodygi, a nieraz także inne części roślin brunatnieją, zamierają i gniją. Wewnątrz łodyg chorych roślin, a w warunkach dużej wilgotności także na zewnątrz, rozwija się biała, obfita grzybnia, w której powstają początkowo szare, a później czarne sklerocja. Chore rośliny więdną i dość często przedwcześnie całkowicie zamierają. Na powierzchni brunatniejących części roślin niekiedy występuje współśrodkowe strefowanie. Porażenie łodyg rozpoczyna się często w kątach liści lub w różnych miejscach zranień. Warunki rozwoju
Miseczkowatego kształtu apotecja powstają na sklerocjach znajdujących się w wierzchnich warstwach ziemi. Wytwarzaniu tych owocników sprzyjają temperatury wahające się od 15 do 25°C. Na jasnobrunatnych, wyrastających nad powierzchnią ziemi apotecjach powstają buławkowate worki z 8 wydłużonymi, jednokomórkowymi, bezbarwnymi askosporami. Infekcji roślin, w miejscach okrytych kutikulą i w miejscach zranień, dokonuje grzybnia wyrastająca z askospor, bezpośrednio ze sklerocjów oraz z fragmentów porażonych żywych lub obumarłych roślin. Grzybnia zimuje w porażonych fragmentach roślin a sklerocja w glebie (do 3 lat). Rozprzestrzenianie patogenu następuje przez sklerocja, askospory oraz przez fragmenty grzybni. Zarodników konidialnych grzyb ten nie wytwarza. Profilaktyka i zwalczanie
Staranne wykonywanie podorywek i głębokich orek przykrywających resztki porażonych roślin i sklerocja,
Prawidłowe zmianowanie powinno uwzględnić 3-letnie przerwy w uprawie podatnych roślin,
ł
• Bardzo korzystnymi przedplonami są zboża i trawy, których ten patogen nie atakuje.
Parch jabłoni
Patogen: Venturia inaeąualis
Objawy i warunki rozwoju
Przez cały okres wegetacji drzewa jabłoni narażone są na infekcję parcha. Parch jabłoni przyczynia się do największych strat finansowych sadownika.
Grzybnia zimuje na opadłych liściach, gdzie jesienią zaczynają forrrLować się otocznie. Te rozwijają się w ciągu zimy, by wiosną osiągnąć stadium dojrzałe wytwarzając w swym wnętrzu worki z gotowymi do infekcji askosporami (zarodnikami workowymi). Wiosną dojrzałe zarodniki workowe przy sprzyjających warunkach wilgotnoścLowych są wyrzucane z worków. Na drzewa docierają niesione wiatrem i prądami powietrza. \W tym momencie jabłoń jest najbardziej narażona na porażanie chorobą, a presja infekcyjna jest największa. Zarodniki, które znalazły się na młodych, wilgotnych liściach rozpoczynają wzrost. Tempo wzrostu grzybni parcha zależy od temperatury. Strzępka rozrasta się najszybciej w temperaturze 17-24°C. grzybnia może się rozwijać tylko w warunkach odpowiedniej wilgotności i określonej temperaturze. Parch jabłoni rozrasta się ;pod skórką liścia. Po kilkunastu dniach od infekcji, grzybnia rozrywa skórkę blaszki liściowej i zaczyna tworzyć na jej powierzchni trzonki z zarodnikami letnimi - konidialnymi. W sprzyjających warunkach pogodowych (ciepło i wilgotno) zarodniki te odrywają się i niesione wiatrem podobnie jak zarodniki workowe infekują liście i zawiązki owoców.
Zarodniki workowe są źródłem infekcji pierwotnych, które mogą trwać od początku wegetacji aż do końca kwitnienia, a w sprzyjających warunkach nawet do początku lipca. Zarodniki konidialne przyczyniają się do infekcji wtórnych, które trwają niekiedy do końca okresu wegetacji. Zwalczanie
Proces długotrwały, wymagający przestrzegania wypracowanego harmonogramu działań dla poszczególnych faz rozwojowych drzew jabłoni, rozciągnięty na cały s ezon wegetacyjny. Fazy rozwojowe:
Mysie uszko - pierwsze infekcje najczęściej są słabe. Można stosować preparaty miedziowe. Do następnych zabiegów zalecane są sprawdzone preparaty kontaktowe -Delan 700 WG i Polyram 70 WG,
Zielony pąk - w tym okresie natężenie wysiewów zarodników workowych jest znaczne, a niebezpieczeństwo infekcji coraz większe. Wzrosit zagrożenia ze strony parcha jabłoni w okresie ukazywania się pierwszych liści do fazy wczesnego zielonego pąka kwiatowego, to najlepszy moment do użycia preparatu Delan 700 WG,
Różowy pąk - od tego momentu rozpoczyna się najczęściej masowy wysiew zarodników workowych parcha jabłoni, powodujący bardzo silne infekcje. W tym czasie wybieramy preparaty zapobiegawcze - mieszaninę fungicydów Discus 500 WG + Delan 700 WG,
Kwitnienie - podczas kwitnienia wysiew zarodników woukowych bywa często najsilniejszy. W tym okresie w sadzie mogą być stosowane tylko niektóre preparaty. Muszą być one nieszkodliwe dla pszczół i zapewniać długotrwałą ochronę pozwalającą zmniejszyć liczbę zabiegów podczas kwitnienia (Discus 500 WG + Delan 700 WG, Mythos 300 SC),
Opadanie płatków - nadal trwa okres silnych infekcji pierwotnych. Przyrost pędów jest szybki, temperatura optymalna dla parcha, a opady na ogół częste. Liście i rosnące zawiązki trzeba chronić ze szczególną starannością ( Discus 500 WG + Delan 700 WG, Clarinet 200 SC),
Wzrost zawiązków do czerwcowego opadu - wprawdzie okres infekcji pierwotnych słabnie, ale rozwijające się w tym czasie młode zawiązki są wyjątkowo łatwo porażane przez parcha jabłoni (mieszanki fungicydów + Delan 700 WG),
Wzrost zawiązków po czerwcowym opadzie - infekcje pierwotne najczęściej już się zakończyły. W dobrze chronionych sadach presja zarodników konidialnych jest bardzo mała ( Delan 700 WG, Polyram 70 WG),
Przed zbiorem - w okresie poprzedzającym zbiór jabłek, szczególnie tych przeznaczonych do długotrwałego przechowywania, ważne jest zabezpieczenie ich przed chorobami przechowalniczymi (Mythos 300 SC, Polyram 70 WG).
Mączniak jabłoni
Patogen: Podosphaera leucotricha
Objawy i warunki rozwoju
Grzybnia zimuje w pąkach, które uległy zakażeniu latem. Wczesną wiosną grzybnia przerasta
na rozwijające się z nich liście i kwiaty. Pędy wyrastające z takich pąków są już silnie
uszkodzone przez mączniaka. Jest to okres infekcji pierwotnych. Jeszcze przed fazą
kwitnienia grzybnia zaczyna silnie zarodnikować - zostają porażone nowe przyrosty, zaczyna
się okres infekcji wtórnych. W tym to okresie zakażane są właśnie świeżo zakładane pąki, w
których grzybnia przetrwa zimę.
W czasie infekcji wtórnych zarodniki mączniaka przenoszone są z wiatrem i w odróżnieniu
od parcha jabłoni mogą kiełkować na roślinie bez kropli wody. Częste opady mogą nawet
hamować rozwój choroby.
Choroba występuje na pędach i liściach tworząc mączysty nalot skupień zarodników
konidialnych. Infekowane są również kwiaty, a charakterystycznym objawem porażenia
owoców jest siatkowate ordzawienie skórki, zwłaszcza na części z rumieńcem.
Mączniak jest chorobą wykazującą pewną cykliczność. Epidemia narasta w ciągu kilku lat
nasilając swoją intensywność. Załamanie się choroby następuje w czasie ostrej zimy,
ponieważ pąki zakażone grzybem są bardziej wrażliwe na mróz, więc giną. Zwykle
wystarczają 2-3 lata, aby nastąpił ponowny wzrost porażenia.
Mączniak jest najbardziej niebezpieczny w młodych sadach i szkółkach, gdzie może
deformować korony drzew poprzez ograniczanie przyrostów pędów, a silnie porażone
podkładki nie nadają się do okulizacji. W starszych sadach choroba nie jest tak groźna. Nawet
porażenie 40% pędów pod koniec czerwca nie wpływa na rozwój drzewa i plon owoców.
Zwalczanie
Zastosowanie preparatów chemicznych w szczegółowym programie zwalczania parcha jabłoni chroni sad przed porażeniem Podosphaera leucotricha.- preparat Discus 500 WG
Pierwotne infekcje mączniaka (mające źródło w porażonych pąkach) i zapobieganie porażeniu nowych pędów i liści - preparat Claririem 200 SC
Zgorzel siewek
Patogen: Pythium debarianum
Objawy i występowanie
Jest to bardzo powszechna choroba występująca na roślinach większości gatunków. Porażane są już kiełki, które w efekcie czarnieją i zamierają przed ukazaniem się nad powierzchnią podłoża, a na plantacji obserwuje się puste place bez wzeszłych roślin. Ten typ objawów określa się jako zgorzel przedwschodową. Istnieje również zgorzel powschodowa z poczernieniem szyjki korzeniowej, nazywaną czarną nóżką oraz zgorzel powschodowa z przewężeniem szyjki korzeniowej i dlatego nazywanej nitkowatością. Czarna nóżka i nitkowatość są powodem żółknięcia, więdnięcia i zamierania siewek w fazach liścieni do dwóch par liści. Nitkowatości w fazie dwóch par liści towarzyszy sierpowate wygięcie podliścieniowej części roślin, a w wyniku przewężenia u roślin, które nie zamarły, następuje odpadanie rozet liściowych w fazie trzech do czterech par liści podczas silnego wiatru lub wykonywania zabiegów agrotechnicznych. Siewki są bardzo często atakowane przez kilka patogenów jednocześnie, a różnorodność objawów chorobowych jest uzależniona od występujących gatunków grzybów. Warunki rozwoju
Sprawcami tej choroby są najczęściej powszechnie bytujące w glebie polifagiczne grzyby z rodzajów Pythium i Fusarium, rzadziej - Aphanomyces i Alternaria. Zgorzel siewek mogą także wywoływać inne mikroorganizmy - Rhizoctonia. Gatunki z rodzaju Pythium występują jako saprobionty we wszystkich typach gleb, a w szczególności w tych nadmiernie wilgotnych. Przez wiele lat organizmy te mogą przeżyć w glebie w postaci grzybni, także jako przetrwalniki - chlamy dospory i oospory, które kiełkują wiosną i tworzą zarodniki pływko we zdolne do zakażeń. W wyniku porażenia przez często występujący gatunek Pythium debarianum tkanka roślinna pokrywa się białym, wojłokowatym nalotem grzybni, w obrębie której tworzą się kuliste oospory. Spośród gatunków z rodzaju Fusarium zgorzele siewek wywołują F. avenaceum i F. oxysporum . patogeny te bardzo dobrze rozwijają się saprobiotycznie w glebie, formując białą grzybnię i chlamy dospory. Na porażonych resztkach roślin obficie wytwarzają zarodniki konidialne. Grzyby te często są rozprzestrzeniane z nasionami. Powyżsi sprawcy zgorzeli siewek również mogą być groźni w późniejszych fazach rozwojowych warzyw korzeniowych. Najczęściej infekcje dokonywane przez zarodniki mają miejsce podczas wegetacji, a objawy chorobowe uwidaczniają się w trakcie przechowywania korzeni, zwłaszcza w kopcach. Efektem końcowym porażenia jest zgnilizna najczęściej o charakterze mokrym, podobna do powodowanej przez bakterie. Profilaktyka i zwalczanie
Plantacji nie lokalizować na glebach ciężkich i podmokłych,
Przestrzegać zasad prawidłowego zmianowania,
Do produkcji rozsady wykorzystywać odkażone podłoża.
Szara pleśń
Patogen: Botrytis cinerea
Objawy i występowanie
Porażeniu ulegają różne nadziemne części roślin, które stają się brunatne i gniją. Na gnijących tkankach występuje gęsty, szary nalot o wysokości od 1 do 2 mm. Najgroźniejsze jest gnicie łodyg, które często przyczynia się do zamierania całych roślin. Warunki rozwoju
Patogen zimuje w glebie w postaci sklerocjów oraz grzybni w porażonych resztkach pożniwnych. Ze sklerocjów sporadycznie wyrastają apotecja. W owocnikach tych powstają worki zawierające jednokomórkowe, bezbarwne askospory. Na powierzchni sklerocjów oraz porażonych fragmentów roślin bardzo często występuje zarodnikowanie konidialne, które tworzy obfity, szary nalot. Składa się on z trzonków rozgałęzionych w górnej części, na których występują skupienia jednokomórkowych konidiów tworzących główki. Patogen najczęściej rozprzestrzenia się przez zarodniki konidialne. Kiełkują one tylko w kropli wody, a wyrastające z nich strzępki grzybniowe przerastają do tkanek roślin przez kutikulę lub przez rany. Okres inkubacji, w zależności od warunków środowiska, trwa od kilku do kilkunastu dni. Porażenie zielonych części roślin w miejscach nie uszkodzonych odbywa się po uprzednim, bezpośrednim, saprofitycznym rozwoju grzyba, np. na płatkach kwiatowych, które upadły na liść. Profilaktyka i zwalczanie
Stwarzanie optymalnych warunków rosnącym roślinom i przechowywanych produktom roślinnym,
Ograniczanie zranień w czasie różnych zabiegów,
Zwalczanie szkodników wywołujących zranienia.
Rdza pelargonii
Patogen: Puccinia pelargonii-zonalis
Grzyb Puccinia pelargonii-zonalis — wywołujący rdzę — występuje stosunkowo często na pelargoniach uprawianych pod osłonami, a także na posadzonych na miejsce stałe (w skrzynkach balkonowych, misach lub na rabatach).
Objawy i występowanie
Pod koniec zimy lub wczesną wiosną na roślinach matecznych znajdujących się w szklarni pojawiają się pierwsze symptomy choroby. Początkowo na dolnych liściach, po obu ich stronach, występują pojedyncze, a niekiedy liczne, jasnozielone lub żółte, okrągłe, o średnicy kilku milimetrów, plamy o wyraźnych brzegach. Liczba plam na liściach zależy od podatności odmiany na rdzę oraz od warunków otoczenia — zwłaszcza temperatury i wilgotności powietrza.
Warunki rozwoju
Po kilku dniach na dolnej stronie liści w obrębie plam formują się wzniesione, często koncentrycznie ułożone, brązowe skupienia (uredinia) letniego zarodnikowania grzyba. Z czasem wokół istniejących uredinii pojawiają się kolejne, przyczyniając się do powiększania się plamy i nasilenia objawów chorobowych. Po upływie 10-14 dni od infekcji pękają skupienia zarodników, a na zewnątrz wydostają się pylące, liczne zarodniki letnie — urediniospory. Uredinia formowane są głównie na dolnej stronie liści, ale sporadycznie mogą się również tworzyć na górnej stronie blaszki, na ogonkach liściowych i pędach. Uwalniane urediniospory są przenoszone — z prądami powietrza, kroplami rozpryskującej się wody w czasie podlewania lub przy udziale owadów — na sąsiednie rośliny. Kiełkują w kropli wody (niezbędne jest zwilżenie liści przez mniej więcej 3 godziny), a następnie infekują tkankę roślinną. Optymalna temperatura do kiełkowania tych zarodników wynosi 16-21°C. Objawy chorobowe najszybciej uwidoczniają się przy temperaturze powietrza około 21°C. W późniejszym okresie, obok istniejących już uredinii, pojawiają się skupienia kolejnego stadium rozwojowego rdzy — brunatne telia wraz z teliosporami. Przy dużym nasileniu objawów, na bardzo podatnych odmianach pelargonii, tkanki liścia znajdujące się w najbliższym sąsiedztwie plam z teliami żółkną, brązowieją i obumierają.
Grzyb zimuje na chorych roślinach matecznych. Głównym więc jego źródłem są sadzonki pobrane z chorych roślin. Należy również pamiętać, że urediniospory znajdujące się na roślinach lub konstrukcji szklarni, zachowują zdolność kiełkowania i infekowania roślin przez ponad 3 miesiące. Z publikowanych wyników badań wynika, że wśród uprawianych gatunków i odmian pelargonii istnieje duże zróżnicowanie w podatności na rdzę. Choroba najczęściej występuje na różnych odmianach pelargonii rabatowej {Pelargonium x hortorum, syn. P. zonale). Wiele odmian pelargonii bluszczolistnej (P. hederaefolium, syn. P. peltatum) wykazuje całkowitą odporność, a na odmianach pelargonii wielkokwiatowej (P. x domesticum) — rdza nie występuje.
Profilaktyka i zwalczanie
Sadzonki powinno się pobierać ze zdrowych roślin.
Przy zakupie sadzonek pelargonii należy zwracać uwagę na ich zdrowotność.
W czasie podlewania roślin unikać zwilżania liści, a szczególnie pozostawiania ich w zwilżonym stanie na noc.
W razie stwierdzenia objawów chorobowych należy usuwać i palić porażone liście.
Mączniak rzekomy sałaty
Patogen: Bremia lectucae
Objawy i występowanie
Choroba ta obserwowana jest w Polsce w różnym nasileniu w poszczególnych latach. W ostatnich dwóch wystąpiła w dużym nasileniu — głównie jesienią na sałacie kruchej. Straty powodowane tą chorobą mogą być znaczne. Jej sprawcąjest grzyb Bremia lactucae. Charakterystycznymi objawami są żółtawe, czasem jasnozielone, owalne plamy na górnej stronie liści, szybko obejmujące znaczną część blaszki liściowej. Na dolnej stronie liści w miejscu plam obserwuje się biały nalot trzonków konidialnych z zarodnikami, które w warunkach dużej wilgotności mogą zakażać inne rośliny. Rozwojowi choroby sprzyja niska temperatura w granicach 5-10°C i wysoka wilgotność powietrza. Zimujące oospory, które są zarodnikami przetrwalnikowymi, w okresie wiosennym stanowią pierwotne źródło infekcji. Dotychczas odnotowano, że grzyb ten wytworzył 7 ras fizjologicznych.