BIEGI HARCERSKIE

Wojciech Śliwerski, autor licznych podręczników dla drużynowych, zdefiniował bieg harcerski jako marsz patroli (w tym także jednoosobowych) po określonej trasie, a program jego stanowi syntezę wychowania estetycznego, harcerskiego i fizycznego.

Biegi harcerskie cieszą się wielkim wzięciem, a to z powodu wielkiej rozmaitości ćwiczeń, szeregu niespodzianek, emulacji między poszczególnymi grupami i tej ufności w siebie, że zadania, choćby najtrudniejsze, potrafi się wykonać, bo wszystkie przeszkody są ułożone właśnie na miarę sił zastępu Tak pisał Zygmunt Wyrobek, doświadczony pedagog i wychowawca harcerzy w książce pt. Harcerz w polu, wydanej w 1926 r., w dwa lata po zlocie skautów w Kopenhadze, gdzie narodził się bieg harcerski.

Korzenie tej formy pracy harcerskiej tkwią w Afryce, gdzie twórca skautingu Robert Baden-Powell podziwiał, z jaką łatwością gońcy z plemienia Zulusów i Swazów pokonują szybko duże przestrzenie. Chłopcy maszerują szybkim chodem dwadzieścia kroków, potem znowu dwadzieścia kroków biegiem itd., na przemian biegając i idą („Skating dla chłopców”) Chłopiec sam określa sobie tempo marszobiegu, biegnie 40 - 60 kroków, dopóki nie poczuje zmęczenia w formie silniejszego przyspieszenia tętna i oddechu, następnie zaczyna iść, aż do uspokojenia i znowu biegnie. W taki sposób opisywał R. Baden-Powell krok skautowy, na którego trasie ustawiano liczne przeszkody terenowe. 

Były one tak ustawione, by pokonujący je chłopiec wykazał się umiejętnościami skautowymi takimi, jak: sprawność fizyczna, dokonywanie pomiarów na oko, pokonywanie przeszkód, sygnalizacja z użyciem chorągiewek, wiązanie węzłów itp. Z czasem w drużynach harcerskich wykorzystano krok skautowy do organizacji biegu z udziałem małych patroli po wyznaczonej przeszkodami trasie, w celu sprawdzenia postaw i umiejętności harcerskich uczestników biegu. Wojciech Śliwerski, autor licznych podręczników dla drużynowych, zdefiniował bieg harcerski jako marsz patroli (w tym także jednoosobowych) po określonej trasie, a program jego stanowi syntezę wychowania estetycznego, harcerskiego i fizycznego („Harcerskie biegi”, 1987). Najczęściej biegi są swoistą formą egzaminu harcerza lub zespołu przeprowadzonego w terenie z zastosowaniem metod i technik harcerskich.

Opis biegu harcerskiego barwnie przedstawił Zygmunt Wyrobek: Oto wzdłuż pewnego szlaku idzie zastęp harcerski (albo grupki po 2 - 3 harcerzy) i na oznaczonych z góry miejscach ma wykonać pewne zadania. A zadania te są z różnych dziedzin umiejętności harcerskich: z terenoznawstwa, z przyrodo- lub krajoznawstwa, mogą też dotyczyć techniki harcerskiej, jak i pionierki, prac obozowych, łączności, samarytanki itp., mogą być wyrazem etyki harcerskiej czy społecznego nastawienia, jak zbiorowy dobry uczynek itd. Inaczej mówiąc bieg harcerski jest poniekąd sprawdzianem wiadomości i technicznego wyrobienia harcerzy, jest także sprawdzianem i kontrolą zżycia się zastępu, umiejętności organizowania pracy, inicjatywy, pomysłowości i zaradności. 
Dlatego też bieg harcerski (...) może być próbą na stopień młodzika, wywiadowcy czy ćwika. (...)
Szlak ma długości od 1 - 5 km i jest podzielony na odcinki. W jednych odcinkach może być znaczony i to w różny sposób, gdzie indziej muszą harcerze sami sobie dalszej drogi szukać. U końca każdego odcinka jest sędzia, a także tzw. „Przeszkoda”, tj. zadanie do wykonania. Jakie to zadania, dowiadują się harcerze wprost od sędziego albo też na podstawie pewnych wskazówek sami tę wiadomość zdobędą. Po wykonaniu zadania w oznaczonym czasie zdążają do drugiej przeszkody, gdzie ich czeka inna niespodzianka, potem do trzeciej, czwartej itd., aż dojdą do ostatniej. Przy każdej przeszkodzie ocenia sędzia punktami zarówno samą pracę, jak szybkość i dokładność jej wykonania, zgranie zastępu, umiejętny podział pracy itp.

Bieg może być zwykłą zabawą rywalizujących między sobą zespołów, może też (i tak jest najczęściej) próbą na stopień harcerski. Do wymagań ujętych w regulaminie stopni, dostosowywane są trudności na poszczególnych przeszkodach. 

Bywają też biegi mieszane, w których część harcerzy zalicza punkty wymagane na stopień, inni zaś uczestniczą w pewnej formie zawodów. Nowicjusze asystują starszym harcerzom i są inaczej oceniani. Biegi mogą być związane z obrzędem inicjacji, na przykład po barwy i chustę drużyny, bieg „biszkoptów”, czyli harcerzy którzy są pierwszy raz na obozie, bieg po krzyż - będący ostatnim sprawdzianem znajomości Prawa Harcerskiego przed złożeniem Przyrzeczenia.

Środowiska harcerskie mają ukształtowane zwyczaje i tradycje biegów. Na przykład by otrzymać barwy drużyny, harcerz podczas biegu musi się wykazać nie tylko znajomością historii i tradycji drużyny i ogólną wiedzą o organizacji, ale także przedstawić własną twórczość, dowody spełnionych dobrych uczynków, określone umiejętności z zakresu pionierki itp. 
Bieg może trwać krótko, może też zaczynać się przed świtem i kończyć wieczornym ogniskiem. Są drużyny, które na obozach organizują bieg dwu-, a nawet trzydniowy, połączony z biwakiem - w zależności od zdobywanych stopni, rodzaju terenu i wieku uczestników. 

Bieg harcerski może mieć określony temat, wówczas przeszkody mogą tworzyć pewną zamkniętą całość. Przykładem są Turnieje drużyn o włócznię św. Jerzego, organizowane corocznie przez Mazowiecką Chorągiew Harcerzy ZHR. 

hm Zbigniew Bugaj HR

PRZYGOTOWANIE BIEGU

CELE BIEGU
Jak każde zadanie wychowawcze, bieg powinien mieć określone cele. Najogólniej można je zdefiniować następująco
- kształtowanie, sprawdzenie i utrwalenie zaradności harcerzy, ich wiedzy i umiejętności
- praktyczne zakończenie próby na stopień harcerski
- ewaluacja realizacji programu drużyny i jej członków
- przybliżenie atrakcyjnych form pracy harcerskiej nowym członkom drużyny
- zgranie zastępów, wytworzenie więzi i współdziałania członków zastępów.

Cele biegu muszą być zgodne z potrzebami, możliwościami i umiejętnościami harcerzy i wynikać z realizowanego programu drużyny. 

Powołanie sztabu organizacyjnego biegu
W składzie sztabu biegu są harcerze, którzy posiadają wyższy stopień harcerski niż uczestnicy biegu i sami wykonują zadania przewidziane zdobywanymi przez nich sprawnościami. Czasem na sędziów zaprasza się starszyznę szczepu lub związku drużyn.

Opracowanie programu i regulaminu biegu. 
Program powinien uwzględniać:
- temat i cel oraz rodzaj biegu (np. terenowy, na stopień, po barwy, turniej itp.)
- termin i harmonogram jego realizacji
- wybór terenu i opis trasy
- liczba sędziów i rodzaje przeszkód, wymagania na każdym z punktów kontrolnych
- warunki przystąpienia harcerzy do biegu
- ubiór i ekwipunek harcerzy i patroli
- kryteria oceny patroli i harcerzy
- zasady wyruszania patroli na trasę
- czas trwania oraz miejsce i godzina zakończenia biegu
- zasady bezpieczeństwa (zakaz schodzenia z trasy, opuszczania patrolu na trasie, zakaz kąpieli, palenia ognia itp.)
- warunki odwołania biegu.

Program biegu
Program biegu oraz szczegółowy regulamin w postaci folderu opracowuje sztab na co najmniej miesiąc przed terminem biegu, zaś na obozie powinien być opracowany w okresie przygotowań do obozu i uszczegółowiony na tydzień przed planowanym terminem jego rozpoczęcia.

Przygotowanie trasy biegu
Etap ten obejmuje dokładnie przestudiowanie aktualnej mapy terenu, następnie rekonesans całej trasy, wyznaczenie miejsc na punkty kontrolne, przygotowanie przeszkód naturalnych z zakresu atletyki terenowej. Sędziowie, pokonując trasę, zmieniają jej przebieg, jeśli teren jest niebezpieczny (bagna, urwiska, dzikie osady ludzkie) i usuwają przedmioty zagrażające bezpieczeństwu. Owocem rekonesansu powinien być dokładny szkic i opis trasy oraz wyliczony czas przejścia patrolu pomiędzy punktami oraz czas na wykonanie zadań i pokonanie przeszkód. Nie można zapominać o nawiązaniu współpracy z gospodarzami terenu, a jeśli jest to obszar prywatny, to należy uzyskać zgodę właściciela.

Przygotowanie dokumentów i materiałów
Podstawowymi dokumentami biegów są: szkice trasy, karty prób na stopień harcerski, karty patroli, opis przeszkód, wykaz zadań i pytań na punktach kontrolnych oraz system oceniania patroli.W?!

hm Zbigniew Bugaj HR

RODZAJE BIEGÓW

Jak już zostało wspomniane, biegi są formą ewaluacji wiedzy, umiejętności i wychowania harcerskiego. 
W zależności od przyjętego kryterium można wyróżnić kilka grup rodzajów biegów:

A. Biegi inicjacyjne.
Celem tych biegów jest z jednej strony pokazanie atrakcyjności harcerstwa w formie zabawowej, zaś z drugiej - potwierdzenie w sposób niezwykły wtajemniczenia adepta w życie harcerskie. Są to: biegi biszkoptów, po chustę i barwy, próba harcerza.
B. Biegi na stopień.
Organizuje się je dla harcerzy kończących próbę na stopień młodzika i wywiadowcy. Dla kandydatów na ćwika bieg jest trudny, najczęściej kilkudniowy, w którym uczestnik musi wykazać się mistrzowskim opanowaniem technik harcerskich oraz potwierdzeniem jakiegoś wyczynu.
C. Biegi funkcyjnych
Mogą to być biegi zastępowych, rad drużyn, przybocznych, drużynowych. Często przybierają one formę turnieju. W hufcu ZHP w Otwocku istnieje od lat tradycja jesiennego biegu dla funkcyjnych pod nazwą MORS (Marsz Otwockich Rad Drużyn Starszoharcerskich).
D. Biegi terenowe.
Występują na nich elementy atletyki terenowej, jak wspinaczka po linie, przeprawy przez rzeki i rowy, czołganie się, pokonywanie przeszkód itp. Uczestnicy muszą wykazać się znajomością przeprowadzenia pomiarów, terenoznawstwa, sygnalizacji, orientacji w terenie, znajomości przyrody. Niektóre biegi terenowe przypominają herc.
E. Zwykły bieg harcerski.
Bieg potwierdzający zdobytą wiedzę i umiejętności oraz znajomość wybranych technik harcerskich. Tradycyjnymi punktami kontrolnymi są: historia harcerstwa i tradycje drużyny, wiedza społeczna i polityczna, symbolika krzyża harcerskiego, lilijki, Prawo Harcerskie, samarytanka (pomoc przedlekarska), pionierka, łączność, terenoznawstwo, musztra itp. Do tej grupy można zaliczyć biegi kończące zdobywanie sprawności, sumujące okres pracy drużyny, przygotowujące do obozu letniego, biegi w zastępie itp.
F. Biegi specjalistyczne.
Są to biegi drużyn specjalnościowych: wodnych, łączności (łowy na lisa), konnych, ekologicznych, przyrodniczych, pożarniczych, rowerowych. 
G .Biegi na orientację.
Jest to połączenie biegów terenowych z czytaniem mapy oraz orientacją w terenie. Pomysł na nie przywędrował w 1956 r. z Finlandii. Popularne pod nazwą InO (Imprezy na Orientację) mają trzy odmiany: sportową, turystyczną, rekreacyjną. Harcerze stosują formę turystyczną, gdzie czas od startu do mety jest tak dopasowany, by uczestnicy mogli spokojnie przejść trasę krokiem harcerskim (nieco szybciej od turystów) i wykonać dodatkowe zadania. Imprezy na Orientację można organizować jako: piesze nizinne, piesze górskie, kolarskie, kajakowe, żeglarskie, motorowe, narciarskie nizinne, narciarskie górskie. Ze względu na porę organizacji imprezy mogą być dzienne i nocne (Farynowski P.: InO mi się nie zgub..P H. Szczecin, 1997)
H. Biegi dopasowane do pory dnia i roku.
Są to biegi nocne, wiosenne, jesienne, zimowe (na nartach). Uczestnicy muszą być do takiego biegu specjalnie przygotowani i mieć odpowiednie wyposażenie.

hm Zbigniew Bugaj HR

TRASY BIEGÓW

Dobierając trasę biegu dąży się do tego, by czas biegu dla każdego patrolu był jak najkrótszy, by patrole nie spotykały się i nie tworzyły się kolejki przed punktami kontrolnymi. Poniżej przytoczona jest kwalifikacja tras według W. Śliwerskiego

TRASA PROSTA
Trasa w kształcie figury geometrycznej, koła czy wieloboku. Punkt startowy i meta jest w tym samym miejscu. Zaletą takiej trasy jest nieskomplikowany przebieg imprezy.

TRASA GWIAŹDZISTA
Jeśli brakuje kadry, wówczas jeden sędzia znajduje się w centrum kilku blisko siebie położonych punktów kontrolnych. Peryferyjnie, poza punktem centralnym, organizatorzy przygotowują szereg zadań i przeszkód niewymagających obecności sędziego. Ich wykonanie można skontrolować z punktu centralnego na podstawie wykonanych zadań, szkicu, rysunku, meldunku lub innej pracy wykonanej przez patrol.

TRASA GWIAŹDZISTA ZŁOŻONA
Możliwe jest prowadzenie biegu na trzech poziomach: próba harcerza, młodzik, wywiadowca. Taka organizacja biegu wymaga licznej kadry. Stosuje się ją na obozach.

TRASA LINIOWA
Punkt startowy i meta znajdują się w różnych miejscach. Przykładem mogą być rajdy turystyczne połączone z grą harcerską oraz Rajd Arsenał. Na trasie musi być tyle sędziów, ile jest przeszkód. Biegi drużyny rozpoczynają się zazwyczaj w harcówce zaś kończą w miejscu obrzędowych spotkań i ognisk.

TRASA SZKIELETOWA (ZEGAROWA)
W biegu uczestniczy taka sam ilość patroli, ile jest punktów kontrolnych. Każdy patrol ma inną marszrutę i staruje z innego punktu. Istnieje bardzo ścisły reżim czasowy: wszyscy rozpoczynają marsz w tym samym czasie, również opuszczenie punktu kontrolnego przez wszystkie patrole musi odbywać się równocześnie. Każdy patrol otrzymuje szkic i opis trasy i musi opuścić przeszkodę natychmiast po rozkazie sędziego. Zaplanowanie z góry terminów wymarszu patroli z punktów kontrolnych może być zawodne, dlatego niezbędna jest łączność pomiędzy sędziami.

hm. Zbigniew Bugaj HR

Zassane ze strony: http://www.przeciek.pl/przeciek_old/20/index.php?srodek=biegi_harcerskie.htm

---