„Prawo autorskie w Unii Europejskiej”
Prawo autorskie zajmuje się zagadnieniami związanymi z utworami i ich ochroną, uprawnieniami przysługującymi twórcy oraz zasadami udzielania licencji.
W książce „Prawo autorskie” J. Barta i R. Markiewicza w rozdziale poświęconym prawu autorskiemu w Unii Europejskiej przeczytamy, że nie istnieje generalne, wspólne prawo autorskie Unii Europejskiej. „Znaczenie prawa wspólnotowego dla interpretacji i ustalenia zakresu obowiązywania polskiego prawa autorskiego jest obecnie bardzo duże. Należy tu przede wszystkim uwzględnić traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz formułowanie na jego podstawie tzw pochodne prawo europejskie, obejmujące dyrektywy i rozporządzenia, decyzje i zalecenia. Uwzględnić także należy Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Na podstawie wyraźnego przepisu (art. 17ust.2) gwarancje dla ochrony prawa własności przewidziane w art.17 ust.1 mają odpowiednie zastosowanie do własności intelektualnej.” W art.17 ust.1 przeczytamy o trzech podstawowych zasadach istotnych dla interpretacji prawa autorskiego. Pierwsza mówi o tym , że każdy ma prawo do władania, używania , rozporządzania i przekazywania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem. Druga zaś mówi , że nikt nie może być pozbawiony swej własności, chyba , że w interesie publicznym, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie, za słusznym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym terminie. Natomiast trzecia zasada mówi, że korzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny. Ta ostatnia zasada ma praktyczne znaczenie dla interpretacji prawa UE w zakresie prawa autorskiego.
Ważną rolę w rozumieniu prawa autorskiego spełniają również dyrektywy.
Mają one charakter sektorowy lub problemowy. „ Należy podkreślić, że dyrektywy autorskie ujmowane w całość nie tworzą jednolitego systemu prawa autorskiego , lecz stanowią zestaw regulacji poświęconych wybranym zagadnieniom.”
Wydano osiem dyrektyw dotyczących prawa autorskiego. Są one poświęcone:
ochronie programów komputerowych
prawie najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej
koordynacji określonych przepisów z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych dotyczących przekazu satelitarnego i retransmisji kablowej
czasowi ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych
prawnej ochronie baz danych
ujednoliceniu niektórych aspektów prawa autorskiego oraz praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym
droit de suite
egzekwowaniu praw własności intelektualnej
W traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską wyrażono podstawowe zasady takie jak:
1.Zasada niedyskryminacji, czyli zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względy na przynależność państwową
2. Zasada swobodnego przepływu towarów-„(…)zabronione jest wprowadzenie ceł, opłat i zakazów ustanawiających ilościowe ograniczenia w obrocie towarami pomiędzy krajami członkowskimi , przy czym zasady te nie eliminują dopuszczalności w prowadzenia w tym zakresie restrykcji uzasadnionych między innymi ochrona własności przemysłowej i handlowej.”
3.Zasada swobodnego przepływu usług
4.Zakaz zawierania porozumień ograniczających konkurencję
5.Zakaz nadużywania pozycji dominującej:
Art.82 TWE - „Niezgodne ze wspólnym rynkiem i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel między Państwami Członkowskimi.
Nadużywanie takie może polegać w szczególności na:
a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo innych niesłusznych warunków transakcji,
b) ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów,
c) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji,
d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów.”
„Z chwilą wstąpienia Polski do UE wdrożenie dyrektyw UE stało się zobowiązaniem traktatowym państwa. Wdrażając dyrektywy UE należy w szczególności uwzględniać, że:
Przepisy art.47 ust.2 WE, art.55 WE, art.95 WE(…) umożliwiają zastosowanie środków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego w zakresie swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług , w postaci harmonizacji krajowych systemów prawnych odnośnie do treści i wykonywania prawa autorskiego i praw pokrewnych.
Każde prawo członkowskie ma obowiązek przyjąć taki sposób wykonywania dyrektyw, który wyraźnie odpowiada wymogom jasności i pewności sytuacji prawnych jakie narzuca prawodawca wspólnotowy w interesie zainteresowanych osób zamieszkałych czy posiadających swoja siedzibę w państwach członkowskich. W tym celu wdrażane przepisy dyrektyw powinny posiadać niekwestionowaną moc wiążącą , jak również być transponowane z wymaganą specyficznością , precyzją, jasnością
Jeśli w dyrektywie brak jest precyzyjnych kryteriów wspólnotowych określających wynikające z niej obowiązki , to państwa członkowskie obowiązane są określić dla swoich terytoriów najwłaściwsze kryteria pozwalające na zastosowanie się do przepisów dyrektyw, poruszając się w ramach ograniczeń zawartych w prawie wspólnotowym, a szczególności w samej dyrektywie.
Zarówno względy jednolitego stosowania prawa wspólnotowego, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa wspólnotowego , który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich celem określenia jego znaczenia i zakresu , należy zwykle nadać w całej Wspólnocie autonomiczna i jednolitą wykładnię.
Przy dokonywaniu wykładni przepisy prawa wspólnotowego należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, lecz także kontekst w jakim został umieszczony, oraz cele regulacji , której stanowi on część.
Zasada proporcjonalności - którą zalicza się do podstawowych zasad prawa wspólnotowego -wymaga, by środki prawne wynikające z zastosowania przepisów wspólnotowych były odpowiednie do realizacji zamierzonego celu i nie wykraczały po za to , co jest konieczne do jego osiągnięcia
Zasada równego traktowania wymaga, aby podobne sytuacje nie były tratowane jednakowo, chyba , że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione.
Przepisy dyrektywy wprowadzające wyjątek od ogólnej zasady ustanowionej w tej dyrektywie należy poddawać ścisłej wykładni
Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego ma charakter obiektywny .
Prawo wspólnotowe wymaga , by państwo członkowskie przy transpozycji dyrektyw nr 2000/31/ WE(dyrektywa o handlu elektronicznym), nr 2001/29/WE(dyrektywa internetowa) i nr 2002/58/WE( dyrektywa o prywatności i łączności elektronicznej) oparły się na takiej ich wykładni , która pozwoli na zapewnienie odpowiedniej równowagi miedzy poszczególnymi prawami podstawowymi chronionymi przez wspólnotowy porządek prawny. Następnie przy przyjmowaniu środków mających na celu transpozycję tych dyrektyw władze i sądy państw członkowskich są zobowiązane nie tylko dokonywać wykładni ich prawa krajowego w sposób zgodny ze wspomnianymi dyrektywami , lecz również nie opierać się na takiej wykładni tych dyrektyw , która pozostawałaby w konflikcie ze wspomnianymi prawami podstawowymi lub z innymi ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego, takimi jak zasada proporcjonalności.”
Dyrektywy powinny być stosowane przez sądy w stosunkach cywilnoprawnych w sposób pośredni , tzn. jako podstawa interpretacji obowiązujących przepisów prawa.
Państwa członkowskie są zobowiązani do wydania w określonych terminach przepisów krajowych odpowiadających treści dyrektyw. Polskie prawo autorskie jest obecnie w znacznym stopniu zharmonizowane z prawem Unii Europejskiej.
Istnieją jednak znaczne rozbieżności :
Dyrektywa o ochronie baz danych nie została implementowana do polskiego prawa . Ustawa z 27 lipca 2001r. w znacznym stopniu odbiega od rozwiązań przyjętych w dyrektywie.
Dyrektywa internetowa- w ustawie z 5 marca 2004r. pominięto najważniejsza część dyrektywy tzn. kwestę zakazu usuwania lub obchodzenia tzw. Technicznych środków zabezpieczających przed dostępem do dzieła, jego zwielokrotnianiem lub rozpowszechnianiem. Wg. tej dyrektywy w żadnym przypadku nie wolno użytkownikowi utworu bez wyraźnej zgody uprawnionego usuwać lub obchodzić charakteryzowanych środków zabezpieczających. Tym czasem w myśl prawa polskiego dozwolone jest zarówno usuwanie i obchodzenie technicznych zabezpieczeń przed dostępem , zwielokrotnianiem lub rozpowszechnianiem utworu w celu korzystania z niego w ramach dozwolonego użytku, jak i posiadanie przeznaczonych do tego urządzeń. Także ochrona dotycząca elektronicznych informacji służących zarządzaniu , nie została sformułowana poprawnie. W myśl dyrektywy nie dozwolone jest m. in. Rozpowszechnianie dzieł z usuniętymi informacjami , jeżeli istnieje po stronie sprawcy wiedza lub uzasadniona podstawa do przypuszczenia , że czyniąc to umożliwia , ułatwia, ukrywa lub nakłania do naruszania odpowiednich praw. Tymczasem polskie prawo zakazuje świadomego rozpowszechniania dzieł z bezprawnie usuniętymi lub zmodyfikowanymi informacjami.
Dyrektywa internetowa przewiduje , że prawo powinno obejmować bezpośrednie lub pośrednie , tymczasowe lub stałe zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie , wiec dotyczy ono także zwielokrotnień w sieciach komputerowych.
Ze względu na harmonizację prawa polskiego z dyrektywą nr2006/115/WE z dnia 12 grudnia 2006r. w sprawie najmu i użyczania konieczne jest ograniczenie zakresu licencji na nieodpłatne udostępnianie egzemplarzy utworów przez biblioteki (art.28 ust.1.).Trafność tego zarzutu wyraźnie potwierdza wystąpienie Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 31. stycznia 2005r. przeciwko Hiszpanii, w którym zarzucano, że wyłączenie w hiszpańskim prawie własności intelektualnej niemal we wszystkich przypadkach obowiązku wynagradzania twórców z tytułu użyczania książek z biblioteki wyraźnie narusza art.1, 5(1) i 5(3)
ww. dyrektywy . Dyrektywa ta pozwala jedynie na takie wyłączenie , tylko w tedy
gdy ma ono charakter ograniczony , tzn. gdy odnosi się tylko do określonych
kategorii przedsiębiorstw.
5. Ze wzg. na dostosowanie prawa polskiego do dyrektywy nr93/83 z listopada 1993r.
w sprawie przekazu satelitarnego i rozpowszechniania kablowego , konieczne jest
zezwolenie na nabywanie przez organizacje nadawczą wszystkich praw
związanych z reemisją utworów i przedmiotów praw wyłącznych zawartych w jej
programie - wymóg ten umożliwia zawarcie jednej umowy pomiędzy operatorem
a stacja telewizyjną obejmującej całość praw autorskich i pokrewnych ,
zakładając , że stacja nabyła prawa autorskie i prawa pokrewne od „własnych”
oraz „cudzych” dóbr niematerialnych w zakresie reemisji.
Powyższe rozbieżności pokazują ,że konieczna jest nowelizacja polskiego prawa autorskiego w innym razie Skarb Państwa może zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej. Niewdrożenie dyrektywy lub jej niewłaściwe wdrożenie przez państwo może być podstawą do odpowiedzialności odszkodowawczej.