. Specyfika gospodarki wojennej na przykładzie I i II wojny światowej.

I wojna światowa

- do 1915 r. wzrost znaczenia przemysłu zbrojeniowego, od 1915 r. jego udział w produkcji zbrojeniowej malał na rzecz przemysłu cywilnego (w Niemczech 7500 fabryk cywilnych przestawiono na produkcję wojenną)

- wybudowano wiele nowych zakładów, poważny rozwój produkcji zbrojeniowej

- mobilizacja przemysłu metalurgicznego, maszynowego, samochodowego, optycznego i chemicznego - na rzecz wojny

- przystosowanie zakładów przemysłowych do produkcji zbrojeniowej - odbywało się szybko gdyż kapitaliści chcieli większych zysków, wstrzymywano dostawy surowców dla celów niezwiązanych z wojną. Przystosowanie opóźniał brak wykwalifikowanych kadr robotniczych, mała ilość specjalnych narzędzi

- przesunięcia robotników w poszczególnych gałęziach przemysłu, jak również w nakładach inwestycyjnych i wydajności pracy

- zwiększa się liczba zatrudnionych przy produkcji zbrojeniowej (przede wszystkim robotnicy wykwalifikowani i specjaliści)

- spadek wydobycia rud żelaza, ograniczenie wytopu żelaza, zwiększenie produkcji stali, rozwój hutnictwa aluminium

- metale deficytowe zastępowano innymi ich rodzajami

- zmniejszyło się wydobycie węgla, w Anglii zabroniono eksportu węgla a zapasy rozdzielało państwo, spadek nakładów na kopalnie

- wzrost zapotrzebowania na wyroby przemysłu włókienniczego ale brak surowców - ograniczono produkcję w gałęziach zależnych od importu surowców (brak bawełny), zwiększył się import gotowych towarów a zmniejszył ich eksport

- w przemyśle krajów walczących następowała zmiana proporcji w rozwoju poszczególnych gałęzi wynikająca z przestawienia produkcji na potrzeby frontu

- rozwiną się i umocnił przemysł zbrojeniowy

- upadek rolnictwa - brak siły roboczej i zmniejszenie pogłowia koni

- przemysł ciężki produkował na potrzeby frontu a nie produkował środków trwałych dla przemysłu, rolnictwa i transportu, co spowodowało zmiany w procesie reprodukcji (starych maszyn nie zastępowano nowymi)

- przemysł lekki nie produkował artykułów pierwszej potrzeby, przez co zostały naruszone naturalne więzi między miastem a wsią (między przemysłem a rolnictwem)

- przyspieszenie koncentracji kapitału i monopolizacji przemysłu (monopole powiązane z państwem), militaryzacja gospodarki narodowej

- źródłem pokrycia wydatków wojennych był przede wszystkim dochód narodowy, a także specjalne podatki, pożyczki wewnętrzne i zewnętrzne oraz dochód z emisji pieniądza papierowego

- w czasie wojny w państwach walczących znacznie zmniejszył się przyrost naturalny a zwiększyła śmiertelność

- zmalały zapasy złota i walut obcych

II wojna światowa

- w Niemczech ustawa o produkcji wojennej, która podporządkowywała całą gospodarkę wojenną kierownictwu państwowemu (kontrola dewizowa, racjonowanie zapasów)

- Niemcy do 1940 r. musiały importować liczne surowce później system bezwzględnego wyzysku na ziemiach okupowanych pozwolił na zdobycie środków niezbędnych dla Rzeszy

- wzrost produkcji zbrojeniowej

- wzrastają straty związane z działaniami wojennymi

- w Niemczech zaczęło brakować siły roboczej, na potrzeby Rzeszy pracowali liczni pracownicy w krajach okupowanych (budowano obozy koncentracyjne, obozy pracy dla jeńców wojennych)

- Niemcy były wyniszczane przez tzw. wojnę materiałową

- ograniczono produkcję towarów zaspokajających potrzeby ludności cywilnej, zmalało budownictwo mieszkaniowe

- powstawały duże koncerny, które uzależniały bądź wchłaniały małe przedsiębiorstwa

- pod koniec 1944 r. załamała się produkcja wojenna Rzeszy z powodu braku surowców, dezorganizacji systemu gospodarczego i transportu

- dosyć dobra sytuacja żywieniowa Niemiec - zdobycie ogromnych terenów rolnych, rozwijanie upraw potrzebnych dla gospodarki wojennej (warzywa, rośliny oleiste na konserwy dla wojska)

- w krajach zależnych (Węgry, Rumunia, Słowacja) na początku wojny odnotowano wzrost gospodarczy (do 1942 r.) - rynek zbytu na swoje towary w Niemczech, wzrastało zatrudnienie, brakowało rąk do pracy w związku z mobilizacją wojenną, na wzór niemiecki budowano tu obozy pracy

- polityka podbojów przyniosła Rzeszy duże korzyści gospodarcze i zwiększyła jej potencjał gospodarczy

- konfiskata mienia, własności prywatnej, przedsiębiorstw przemysłowych i rolniczych na terenach okupowanych

- po 1943 r. w większości krajów okupowanych można zaobserwować spadek ogólnego wskaźnika produkcji przemysłowej, ale wzrost wydobycia surowców strategicznych i wytwórczości zbrojeniowej

- kraje koalicji antyfaszystowskiej w 1939 r. nie były przygotowane do rozpoczęcia wojny, dopiero wtedy rozpoczęto przestawianie gospodarki na tory wojenne

- w Anglii w 1940 r. rozpoczęto zmianę profilu wytwórczości z cywilnego na wojenny, zaczęto dbać o zapewnienie dostaw do fabryk, co było trudne gdyż gospodarka brytyjska opierała się na imporcie

- wobec deficytu artykułów spożywczych należało zwiększyć produkcję rolną na wyspach przy jednoczesnym wprowadzeniu kartek na żywność

- sukcesywnie zwiększano produkcję wojenną, w krajach pozaeuropejskich wzrost ten odbywał się poprzez budowę nowych przedsiębiorstw

- Wlk. Brytania poniosła ogromne straty spowodowane nalotami, ujemnie na gospodarkę wpłynęła też konieczność dokonywania zakupów za granicą bez możliwości eksportu własnych wyrobów

- USA wyszły z wojny wzmocnione gospodarczo, rozwinęły przemysł i zdobyły przewodnictwo w świecie kapitalistycznym, nie poniosły żadnych strat

- rozwój gospodarki krajów nieuczestniczących w wojnie - realizacja zamówień krajów walczących.

---