Geneza kabaretu.
Geneza Słówek Boya wiąże się ściśle z krakowskim kabaretem, powstałym w cukierni Jana Michalika (tzw. Jama Michalika) przy ul. Floriańskiej 5 w 1905 r.
Kabaret wywodzi się z anonimowych ludowych piosenek o tematyce społecznej, politycznej
i erotycznej. Wykonywane w znającym się dobrze gronie z obawy przed cenzurą. Lit. kabaretowa zależy do nurtu „sowizdrzalskiego” zwróconego przeciw
„ stosunkom, obyczajom, kryteriom ocen prawu i polityce oficjalnym”.
1. Autor hasła Kabaretu Fritz Martini wywodzi kabaret z quasi-spektaklów improwizowanych przez śpiewaków i mimów wędrownych.
2. Kabaret francuski. Lata '50 i '60 XIX w. Paryskie `kluby'. Ludzie sztuki spotykający
się w kawiarniach.. 2 najgłośniejsze kluby to: klub Hydropatów znajdujący się w Cafe Voltaire, i klub funkcjonujący pod nazwą Akademia, założył go Rudolphe Salis (malarz).On wpadł na pomysł połączenia obu klubów. Nowa nazwa: Chat Noir (Czarny kot).
Kwitło tam życie artystyczne( malarze, rzeźbiarze, poeci, aktorzy, muzycy), podejmowano tematy polityczne, wrogo odnoszono się do filistrów. Kameralny charakter spotkań zniknął gdy zaczęła gromadzić się ciekawa występów i piosenek publiczność z poza ścisłego grona artystów. Komercyjny sukces stworzył modę na kabarety. Słynną piosenkarką kabaretową była Yvette Guilbert ( ta sama co w Próchnie). We francuskich kabaretach literackich występowali profesjonalni artyści bardzo rzadko amatorzy.
Początki kabaretu w Polsce. Krytyka sztuki kabaretowej w Chimerze Zenona Przemyckiego. Nie ma w niej miejsca na prawdziwą poezję. Poeta w kabarecie to clown lub kabotyn. Miriam krytykuje „ideologię” J. A. Kisielewski (przyszły współzałożyciel Zielonego Balonika) przestrzegał przed naśladowaniem mody zachodniej. W Krakowie działały kabarety Odeon (przy hotelu Union) i Colosseum (potem Apollo). Kabarety te cieszyły się dobrą frekwencją, ale raczej złą opinią.
Powstanie Zielonego Balonika. Adam Grzymała-Siedlecki uważa
za projektodawców Edward Żeleński (brat Boya), Stanisław Kuczborski i Jan August Kisielewski. Natomiast Zenon Pruszyński(bywalec Jamy Michalikowej) jako założycieli wymienia: Tadeusza Boya Żeleńskiego, Witolda Noskowskiego, Karola Frycza, Kaspra Żelechowskiego, Tadeusza Żuka-Skarszewskiego i Jana Stanisławskiego. Boy w szkicu o Szopce Zielonego Balonika, pisał, że to właśnie Kisielewski będąc w cukierni Jana Michalika w Krakowie rzucił pomysł powołania kabaretu. Znajdował się tam tzw. stolik malarski gdzie siadywali młodzi i tworzyli karykatury i parodie. Podobno gdy myśleli nad nazwą kabaretu zauważyli chłopca z zielonymi balonikami i stąd nazwa.
Członkowie. Powołanie kabaretu było inicjatywą zbiorową gł. środowisko malarskie, plastyczne, ale także sporo urzędników, ludzi uprawiających politykę w obozie konserwatywnym, względnie współpracownicy konserwatywnego „Czasu”, np. Rudolf Starzewski - redaktor naczelny tego dziennika). Inni: Zenon Pruszyński, Feliks Jasieński, Józef Albin Horbaczewski, Leon Schiller, Juliusz Osterwa, Teofil Trzciński, dr Karol Roman Brudzewski, Ludwik Zengteler, Ryszard Ordyński, Karol Rostworowski, Bolesław Raczyński i inni. Literaci: Adolf Nowaczyński (jedynie szerzej wtedy znany), Edward Leszczyński
i Bogusław Adamowicz. Trudno więc nazwać ten kabaret literackim. Był to raczej kabaret artystów i ludzi sympatyzujących ze sztuką. Wkrótce zaczął odgrywać rolę opiniotwórczą. Zaczęli bywać tu H. Sienkiewicz, W. Reymont, J. Kasprowicz, Przerwa-Tetmajer, Żeromski, Tadeusz Pawlikowski (reżyser i dyrektor teatru we Lwowie, twórca sławy teatru krakowskiego w okresie Młodej Polski). Balonik nie był kabaretem politycznym.
II Teoria Kabaretu
gra z wspólną wiedzą publiczności i kontakt na tej wiedzy oparty
kabaret jest instytucją pedagogiczną;
charakter kabaretu zależy od informacji (polityczny, artystyczny etc.);
rodzaj informacji nie ujawnianych wprost decyduje o elitarności kabaretu (na sali powinni znajdować się tylko ci, którzy gwarantują porozumienie między estradą a widownią);
wrażliwość na przemiany społeczno-polityczne, także historyczne i obyczajowe; kabaret czerpie materiał z tych zmian, Dla Zielonego Balonika taką cezurą był wybuch pierwszej wojny światowej;
ograniczoność środków, rekwizytów;
kabaret musi być przeciw czemuś, ale musi być to połączone ze śmiechem, nie może być to walka serio
kabaret nie jest instytucją powołaną wprost lub przede wszystkim do zwalczania autorytetów;
metody: trawestacja, parodia, karykatura, demaskacja;
III.Charakterystyka i dzieje Zielonego Balonika. Dobór Uczestników.
Historia Zielonego Balonika,rola Malarzy w widowiskach kabaretowych. Zielony Balonik był kabaretem elitarnym (wstęp na zaproszenia. O tym kto otrzyma zaproszenie decydowała specjalna komisja „sanhedryn”). Inauguracyjne spotkanie odbyło się 7 października 1905r. w Jamie Michalika (Cukiernia Lwowska przy ul Floriańskiej). Pierwszy wieczór oparty był na improwizacji. Konferansjerem był Jan August Kisielewski. Teksty;
Postawa światopoglądowa Boya i cele ataku jego satyry.. „Kongresowiacka”(Warszawa) orientacja Boya wynika raczej z domowych wspomnień(matka), a może i kontaktów z W-wą. Krytykował więc typową dla Galicji apologię szlacheckiej tradycji, wyśmiewaną przez (wychowanych w pozytywistycznym demokratyzmie) warszawiaków. Jako uczeń szkół krakowskich podlegał oddziaływaniu kultu dla romantyzmu, powszechnemu w programie nauczania .Były to niejako sprzeczności. Boy był apolityczny. Celem jego ataku stały się mity dot. stereotypowego myślenia, fałszywa legenda zrodzona z nieprawdziwej interpretacji, społeczno-obyczajowy wzorzec
klerykalno-szlachecki, także cyganeria Młodej Polski - jej postawy światopoglądowe
i sympatie estetyczne(modernistyczne patetyczne pozy nie kryjące autentycznych treści).
IV. Tematyka Słówek. Erotyzm.
Demistyfikacja erotyzmu, sprowadzenie go do wymiarów, które dają się określić w prostych kategoriach biologii, fizjologii, to polemika z modernistyczną mistyką płci. Wystąpił także przeciw pruderii, świadczącej jego zdaniem o zakłamaniu cechującym stosunek polskiej lit. do erotyki. Udział w tworzeniu mitu kobiety-Polki, dziewicy, ma zdaniem Boya lit. romantyczna. Boy atakuje stereotypy i konwencje ukształtowane przez romantyzm a związane gł. z widzeniem i traktowaniem kobiety. Mitologia w jaką obrosła rola kobiety w życiu, jest gł. przeszkodą w ujawnianiu się jej erotycznych potrzeb. Świat odarty z idealizmu okazywał się bowiem zbyt brzydki. Boy, w duchu, tęsknił do wartości idealnych, nie umiał się uwolnić od poczucia bezsensu ludzkiej egzystencji, konflikt: poczucie bezsensu egzystencji zagłuszane jest próbą akceptacji życia.
Ocena rewolucji modernistycznej. Według Boya rola Przybyszewskiego i jego popleczników w Krakowie to przede wszystkim wstrząs obyczajowy. Mimo, że poeta nie był wielbicielem Przybyszewskiego uważał ten wstrząs za pożyteczny, za warunek i klimat dla postępu. Słówka są ważnym epizodem w kampanii o przełamanie konwenansów modernistycznych i parnasistowskich w lit. polskiej. Przeciwnicy Zielonego Balonika: Wilhelm Feldman (twierdził, że Ziel. Bal. nie wywodził się z tradycji kabaretów francuskich, ponieważ nie uprawiał satyry politycznej), Karol Irzykowski, Adam Polewka.