mobbing folie, Zarządzanie zasobami ludzkimi


Mobbing

Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje pojęcie mobbingu [angielskie mob - to tłum, motłoch, napaść] jako obraźliwe zachowanie poprzez mściwe, okrutne,  złośliwe lub upokarzające usiłowanie zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników (...), którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia.  Cechą charakterystyczną takich działań jest systematyczność (przynajmniej raz w tygodniu) oraz długotrwałość (przynajmniej pół roku). Innymi słowy mobbing to proces przemocy i nękania psychicznego pracownika trwający nie krócej niż sześć miesięcy, stosowany systematycznie, przynajmniej raz w tygodniu, godzący w godność i osobowość człowieka, naruszający integralność psychiczną i fizyczną. Ocenia się, że 8,1% obywateli państw UE jest lub było dotkniętych tym zjawiskiem.

Pojęcie mobbingu zostało utworzone przez Heinza Leymanna, który zdefiniował je jako „wrogą i nieetyczną komunikację pomiędzy jednym lub grupą pracowników, a innym, który został zepchnięty do pozycji obronnej i pozbawiony pomocy. Działania te (...) kończą się znacznym umysłowym uszkodzeniem i ubóstwem wynikającym z urazów psychicznych, powodujących niezdolność obrony dotychczasowego miejsca pracy i znalezienia nowego zatrudnienia”.

Ze zjawiskiem mobbingu możemy mieć do czynienia wszędzie tam, gdzie ludzie przebywają ze sobą  w grupie przez dłuższy czas - w szkole, na wyższej uczelni, w miejscu pracy, w stowarzyszeniach i wspólnotach a także - w rodzinie. Charakterystyczne jest to, że występuje w sytuacji, gdy ofiara nie ma możliwości szybkiego wycofania się z relacji i tym samym niedopuszczenia do rozkręcenia się spirali dalszych prześladowań.

Pojęcie bullying (tyranizowanie) Leymann proponuje zarezerwować dla opisania zjawisk przemocy w szkole, w grupach dzieci i młodzieży, gdzie poza agresją psychiczną występują akty przemocy fizycznej, która w przypadku mobbingu jest spotykana bardzo rzadko.


Bliźniacze pojęcie: „molestowanie moralne” oznacza proces rozmyślnej destrukcji jednostki przez inną jednostkę lub grupę przy użyciu systematycznej i trwającej w czasie przemocy psychicznej. Autorka terminu (M.F. Hirigoyen), który powstał na gruncie francuskiej psychologii klinicznej, kładzie nacisk na aspekt godności i praw jednostki, w które takie praktyki są bezpośrednio wymierzone. W odróżnieniu do terminu "mobbing", powstałego na gruncie psychologii społecznej, określenie "molestowanie moralne" wywodzi się z tradycji klinicznej oraz psychoanalitycznej. Hirigoyen podkreśla indywidualny i subiektywny wymiar relacji perwersyjnej, na której opiera się molestowanie moralne. Agresor obiera sobie ofiarę ze względu na jej specyficzne słabe punkty, które będą celem jego ataków, doprowadzając do wzmocnienia u ofiary poczucia winy. We Francji w styczniu 2002 wprowadzona została w życie ustawa o zwalczaniu molestowania moralnego w miejscu pracy. Powstały także liczne stowarzyszenia zajmujące się informowaniem i pomocą ofiarom molestowania.


Specyficzne cechy mobbingu:

- irracjonalność przyczyn - brak obiektywnej potrzeby czy korzyści wynikającej ze stosowanych działań mobbingowych, celem ich jest samo upokorzenie, wyrządzenie przykrości lub szkody.

- działanie sprawców w sposób umyślny z zamiarem wyrządzenia „ofierze” szkody;

- bezzasadność - brak istotnych przyczyn - zarzutów dotyczących pracy ofiary;

- intersubiektywizm - konieczność stwierdzenia przez innych obserwatorów wystąpienia działań mobbingowych;

-  ukrywanie działań mobbingujących przez „prześladowców” przed osobami postronnymi;

- procesualność - możliwość wyodrębinienia określonych faz charakterystycznych dla mobbingu - od subtelnych sygnałów aż do skrajnych działań mobbingowych  wyniszczających pracownika.

- Posługiwanie się kłamstwem, plotką, oszczerstwem, zwodzeniem, podstępem, intrygą, jako narzędziami mobbingu. (Przemoc fizyczna jest bardzo rzadko elementem zachowania mobbingującego)

- Pogorszenie się stanu zdrowia „ofiary”  (tzw. Post Traumatic Stress Disorder PTSD- zaburzenia stresowe post traumatyczne) spowodowane długotrwałymi szykanami.

Prześladowcą nie zawsze jest sam przełożony (mobbing pionowy). Może nim być również współpracownik (mobbing poziomy), a nawet podwładny (mobbing wstępujący).

Kto jest narażony na mobbing częściej niż inni pracownicy:

Portret psychologiczny mobbera:

Czynniki organizacyjne sprzyjające występowaniu mobbingu:

Czynniki pozaorganizacyjne:

Leymann podzielił objawy mobbingu na pięć grup.

I. Oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się:

1. Ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się.
2. Stałe przerywanie wypowiedzi.
3. Ograniczanie przez kolegów możliwości wypowiadania się.
4. Reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem.
5. Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy.
6. Ciągłe krytykowanie życia prywatnego.
7. Napastowanie przez telefon.
8. Ustne groźby i pogróżki.
9. Groźby na piśmie.
10.Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia.
11.Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażanie się wprost.

II. Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne:
12.Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą.
13.Nie dawanie możliwości odezwania się.
14. W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów.
15.Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą.
16.Traktowanie ?jak powietrze?.

III. Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby.
17.Mówienie źle za plecami danej osoby.
18.Rozsiewanie plotek.
19.Podejmowanie prób ośmieszenia.
20.Sugerowanie choroby psychicznej.
21.Kierowanie na badanie psychiatryczne.
22.Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa.
23.Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby.
24.Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania.
25.Żarty i prześmiewanie życia prywatnego.
26.Wyśmiewanie narodowości.
27.Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą.
28.Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy.
29.Kwestionowanie podejmowanych decyzji .
30.Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych, mających ją poniżyć wyrażeń.
31. Zaloty lub słowne propozycje seksualne.

IV. Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej.
32.Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania.
33.Odbieranie prac, zadanych wcześniej do wykonania.
34.Zlecanie wykonania prac bezsensownych.
35.Dawanie zadań poniżej jego umiejętności.
36.Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania.
37.Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań.
38.Dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania.

V. Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary.
39.Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia.
40.Grożenie przemocą fizyczną.
41.Stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej.
42.Znęcanie się fizyczne.
43.Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu.
44.Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy ofiary.
45.Działania o podłożu seksualnym.

FAZY MOBBINGU:

* faza rozszerzania się mobbingu - konflikt (np. z przełożonym, który jako pierwszy stosuje przemoc psychiczną, a potem do prześladowcy dołączają współpracownicy i koledzy z zakładu pracy)

* faza stabilnego mobbingu - typowe działania mobbingowe (stabilizacja ról mobber - prześladowany). Pojawia się przewlekle złe samopoczucie ofiary, codzienny strach przed pójściem do pracy, ciągłe stany napięcia nerwowego prowadzą do reakcji stresowej.

* Faza zaawansowana. Poszkodowana osoba nie potrafi sprostać stawianym jej wymaganiom zawodowym i społecznym - występuje schorzenie: zespół depresyjny, stany fobijne, a także potraumatyczne stany lękowe (PTSD -posttraumatic stress disorder, zespół stresu pourazowego), porównywane przez specjalistów do stanu, jaki opisywano u osób, które przeszły doświadczenie obozu koncentracyjnego lub objawów stwierdzonych u osób, które przeżyły kataklizm, atak z bronią w ręku, gwałt, etc.

Co dziesiąty pracownik ma w zaawansowanej fazie mobbingu myśli samobójcze, a co setny podejmuje próbę samobójczą. Specjaliści z Unii Europejskiej, po przeprowadzeniu badań w Hiszpanii szacują, że co piąte samobójstwo popełnione w tym kraju zostało spowodowane przemocą psychiczną w miejscu pracy. W badaniach z 1992 roku Leymann oszacował, że 15% samobójstw w Szwecji ma swe podłoże w tym zjawisku.


Aspekty prawne

Pojęcie mobbingu zostało wprowadzone do Kodeksu Pracy od 1 stycznia 2004 roku. 

Art. 94 :
§  1. Pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi. 
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu i zastraszeniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną oceną przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie  lub ośmieszenie pracownika, izolowanie  go    lub wyeliminowanie   z zespołu pracowników. 
§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. 
§ 4. Pracownik, który w skutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy o odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalone na podstawie odrębnych przepisów. 
§ 5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie  z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.


Badana nad mobbingiem:


W badaniach Leymanna źródłem działań mobbingowych w 44% przypadków są współpracownicy, w 37% przełożeni, w 10% równocześnie współpracownicy i przełożeni a w 9% przypadków podwładni.

Porównanie danych prowadzone przez A.Liefooghe (Uniwersytet Londyński) pokazują skalę mobbingu w różnych środowiskach pracy:

Badania przeprowadzone w Szwecji dowodzą, że najwięcej ofiar wywodzi się z placówek dydaktycznych oraz opieki zdrowotnej i społecznej. Szczególnie kobiety są narażone na mobbing, bo pracują w najbardziej ryzykownych zawodach takich jak:

Badania Międzynarodowej Organizacji Pracy w 1996 roku pokazują, iż najbardziej narażeni na atak w miejscu pracy byli francuscy pracownicy: 11,2% mężczyzn i 8,9% kobiet.

W Argentynie 6,1% mężczyzn i 11,8% kobiet mówiło o atakach w poprzednim roku. Aż 16,6% kobiet mówiło o przypadkach molestowania seksualnego.

W Rumunii na szykany w miejscu pracy narażonych było 8,7% mężczyzn i 4,1% kobiet i 10,8% kobiet mówiło o seksualnych incydentach.

Dużo lepiej mężczyźni traktowani byli w Kanadzie - na szykany w miejscu pracy skarżyło się 3,9% , 5,0% kobiet a 9,7% kobiet mówiło o seksualnych incydentach.

W Anglii i Walii na szykany w miejscu pracy narażonych było 3,2% mężczyzn, 6,3% kobiet. 6,0% kobiet uważało, że jest molestowana.

Na pytanie "kto mobbinguje kogo?" badania wykazują, że 76% mężczyzn, którzy byli przedmiotem mobbingu, było mobbingowanych przez innych mężczyzn, tylko 3% przez kobiety, a pozostałe 21% przez obie płcie. Jednak mężczyźni (45%) i kobiety (55%) są narażeni na mobbing mniej więcej tym samym stopniu (Leyman, 1990).



4


Wyszukiwarka