T:Finanse jako nauka i jego metody prakseologiczne i inne metody badań
Nauka finansów korzysta z metodologii nauk czyli posługuje się takimi metodami poznania naukowego jak obserwacja zjawisk, prognozowanie, eksperymentowanie.
Nauka finansów jest jako element nauki ekonomii, posługuje się metodą ekonomi politycznej .
Celem jest poznanie praw ,które rządzą procesem gospodarczym .
Główne elementy metody ekonomi politycznej to następujące po sobie 3 postępowania badawcze:
abstrakcja
stopniowa konkretyzacja
weryfikacja
Abstrakcja - to myślowe wyodrebienie istotnych elementów procesu gospodarczego oraz zachodzących miedzy nimi związków. Istotnymi elementami sa te elementy występujące w danych warunkach . W wyniku abstrakcyjnego podejścia do badanej rzeczywistości gospodarczej następuje ustalenie praw ekonomicznych.
Stopniowa konkretyzacja-polega na wprowadzeniu praw ekonomicznych a także uwzglenieniu coraz cech badanej rzeczywistości .W wyniku tego podejścia jest możliwe przybliżenie rezultatów myślenia abstrakcyjnego do rzeczywistości
Weryfikacja -polega na empirycznym sprawdzeniu rezultatów uzyskanych z dwóch pierwszych elementów postępowania badawczego ekonomi politycznej. Następuje interakcja miedzy ustalonymi prawami a realnie procesami gospodarczymi.
Zastosowanie metody ekonomi politycznej pozwala uchwycić zależność zachodząca miedzy udzielaniem i spłacaniem kredytu bankowego a wielkością podaży pieniądza (obiegiem pieniężnym)
Metody prakseologiczne :
metoda porównania nakładów z efektami-istotą działalności gospodarczej człowieka jest osiągnącie dochody pozwalające do zaspokojenia ludzkich potrzeb. Osiągniecie dochodów jest poprzedzone ponoszeniem nakładów .Aby ustalić rezultaty działalności gospodarczej człowieka , trzeba dokonać pomiaru , porównać ponoszone nakłady z osiąganymi efektami. Jest to warunek racjonalnej działalności gospodarczej człowieka. Metoda ta ma powszechne zastosowanie w obszarze finansów , dlatego ze kategorie finansowe takie jak ceny, koszty, dochody ,przychody, umożliwiają dokonywanie precyzyjnego pomiaru nakładów i efektów (funkcja agregacyjna cen)
Metoda porównania nakładów z efektami występują w dwóch odmianach:
maksymalizacja efektów przy danych nakładach
minimalizacja nakładów przy danych efektach
Zastosowanie metody porównania nakładów z efektami pozwala określić efektywność ekonomiczną przedsięwzięcia .
W porównaniu nakładów z efektami może dać wynik dodatni( nadwyżka ekonomiczna, zysk) albo wynik ujemny (strata, deficyt). Dla oceny efektywność ekonomiczną przedsięwzięcia stosowane sa kryteria (mierniki)szczegółowej:
wartość zaktualizowana netto
okres zwrotu nakładów
księgowa stopa dochodu
próg rentowności
koszt kapitału
Przy pomiarze efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia istotną role odgrywa wartość pieniądza w czasie , będąca miara porównania nakładów i efektów. Efektywność ekonomiczna może być obliczana ex ante , czyli w odniesieniu do przewidywanych efektów ,nakładów i czasu natomiast ex post ocenie podlegają rzeczywiste efekty i nakłady. Efektywność ex ante jest znacznie mniej dokładna niż efektywność obliczam ex post.
metoda porównania kosztów i korzyści -stosuje się w chwili rozpoczęcia danego przedsięwzięcia albo podczas już prowadzonej działalności .Ta metoda jest przydatna wówczas ,gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem (pieniądzem).Przy zastosowaniu metody porównania kosztów i korzyści dopuszczalnie jest posługiwanie się wielkościami i wskaźnikami wyrażonymi w jednostkach fizycznych ,nawiązujące do jakości efektów. W tej formie metoda jest stosowana zwłaszcza w sektorach publicznych np. koszty ponoszone na ochronę zdrowia można porównać z liczbą rad lekarskich ,zabiegów lekarskich oraz na inne dziedziny tj .bezpieczeństwo publiczne i edukacja. Zastosowanie metody porównania kosztów i korzyści jest najtrudniejsze w przypadku tych działalności ,których efekt rozkłada się na całe społeczeństwo lub większe zbiorowość ludzkie .Tak jest nap. z kosztami związanymi z funkcjonowaniem administracji publicznej , gdzie korzyści mogą być nie wymierne a niekiedy działalność administracji jest uważana za szkodliwą np . nadmiernym rozrostu biurokracji. Mimo trudności pojawiające się podczas stosowania tej metody w odniesieniu do innych dziedzin jest jedyna metodą możliwa do zastosowania .Posługiwanie się metody porównania kosztów i korzyści stanowi element racjonalnego działania człowieka w sferach gospodarczej, społecznej , politycznej, w indywidualnych decyzjach życiowych .
metoda bilansowa- jest stosowana w odniesieniu do przeszłości , jak planowaniu zjawisk finansowych .Ta metoda pozwala ustalić stan finansowy podmiotu gospodarczego ,państwa . instytucji, gospodarstwa domowego. Zastosowanie metody bilansowej zawiązana jest zasada podwójnego zapisu. Polega na tym, z metody porównania kosztów i korzyści każda operacja lub transakcja ekonomiczna zachodzi miedzy dwoma podmiotami(stronami, sektorami).Zasada podwójnego zapisu ma zastosowanie uniwersalne ,gdyż możliwe jest ewidencjonowanie transakcji rzeczowych, operacji rzeczowo- pieniężnych ( np. aktu kupna- sprzedaż towarów)i pieniężnych (np. zaciąganie kredytów ).Zaletą zasady podwójnego zapisu jest to ,ze pozwala weryfikować statyczne ujęcia zjawisk finansowych, wykrywać luki i błędy w zapisach odzwierciedlających kształtowanie się tych zjawisk. Klasyfikacja bilansów stosuje się w badaniach zjawisk finansowych jest uzależnione od przyjętych kryteriów poznawczych oraz praktycznych.
Metody statyczne i metody dynamiczne :
Metoda strumieniowa -jest powszechnie stosowana w badaniu zjawisk finansowych. W tej metodzie podmiotem obserwacji sa strumienie pieniądza przepływające miedzy przynajmniej dwoma lub wieloma podmiotami z różnych tytułów ( np. przychody ze sprzedaży , dochody podatkowe władz publicznych, udzielane i spłacane kredyty bankowe).Zastosowanie metody strumieniowej jest wykorzystywane do porównania sumy strumieni pieniężnych wpływających do danego podmiotu z suma strumieni pieniężnych wypływających od tego podmiotu. Metoda strumieniowa jest niezbędna w badaniu stanu budżetu państwa i innych budżetów publicznych , które maja określony czas zobowiązania oraz służy do ustalania zmian zjawisk finansowych np. w przedsiębiorstwach, bankach.Za pomocą metody strumieniowej bada się zjawiska, w których pieniądz znajduje się w ruchu , a wiec zjawisko dynamiczne.
Metoda zasobowa -jest to badaniem zjawisk finansowych, które sa unieruchomione w czasie. Jest to zabieg sztuczny, gdyż zjawiska finansowe zachodzą w realnej rzeczywistości podlegają nieustannym zmianom, zarówno przed okresem To, jak i po okresie T1 będzie istnieć rzeczywistość. Do celów poznawczych konieczne jest przyjęcie umownego okresu ,aby zbadać stan układu takiego jak .np gospodarka narodowa, gospodarka przedsiębiorstwa, finanse państwa, aktywa gospodarstwa domowego , aktywa banku komercyjnego. Zaletą tej metody jest to ,ze pozwala uchwycić i scharakteryzować stan obiektu niezależnie od tego czy dane zjawisko jest kształtowane przez jakiś inny czynnik, czy tez nie .Jako przykład można podać stan długu publicznego , na którego większość mogło wpływać zjawiska podległe w czasie i zjawiska najnowsze np. deficyt budżetowy z ostatniego roku. Metoda zasobowa jest nazywa metodą majątkową co wynika ,ze majątek jest efektem kumulacji dochodów w przeszłości (poprzednich okresach).Majątek może mieć postać rzeczową (np. nieruchomość )lub postać majątku finansowego (np. zgromadzenie oszczędności pieniężne).
Metoda strumieniowo-zasobowa .która umożliwia rozpoznanie zjawisk finansowych w ujęciu dynamicznymi statycznym. Badanie stanu zjawisk towarzyszy wówczas wskazanie zmian tego stanu. Zmiany te dokonywane są pod wpływem strumieni pieniężnych lub zjawisk dynamicznych np. zmian cen na rynkach finansowych, co nie musi powodować realny przepływ strumieni pieniężnych. Istotą metody strumieniowo-zasobowej jest powiązanie cech charakterystycznych stan badanego zjawiska finansowego z cechami zjawisk ,które spowodowały zmiany (ujecie ex post) lub które maja spowodować zmiany projektowane(ujecie ex ante ). Metoda strumieniowo-zasobowa pozwala powiązać osiągane w danym roku zyski z wartością aktywów rzeczowych i finansowych banku, towarzystwa ubezpieczeniowego, przedsiębiorstwa. Metoda ta umożliwia określenie zależności miedzy saldem budżetu państwa a zmianami w poziomie długu publicznego
Źródło Stanisław Owsiak , Podstawy nauki finansów ,Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2002 ,s. 29-37