Obowiązek wykonania ostatecznego wyroku ciąży na państwie pozwanym, tzn. na państwie wobec którego stwierdzono iż ponosi odpowiedzialność za określone naruszenie Konwencji.

Wyroki Trybunału mają charakter deklaratoryjny - treścią wyroku jest stwierdzenie, czy w sprawie doszło do naruszenia postanowień Konwencji przez pozwane państwo.

Jeżeli Trybunał stwierdzi że doszło do naruszenia Konwencji stwierdzając że państwo uchybiło swoim zobowiązaniom prawno-międzynarodowym, prawnym skutkiem jest pojawienie się dwóch obowiązków:

1. po stronie państwa pozwanego - wykonanie wyroku Trybunału

2. po stronie Komitetu Ministrów RE - kontrola nad należytym wykonaniem wyroku

Konwencja nie wskazuje sposobu wykonywania przez państwo wyroku Trybunału - pozostawia danemu państwu wybór środków jakie zastosuje ono w swym prawie wewnętrznym.

( obecnie Trybunał wskazuje konkretne środki w celu usunięcia naruszeń:

• w syt. Gdy trwa pozbawienie wolności bez podstawy wymaga zwolnienia skarżącego

• w syt. Gdy doszło do naruszenia Konwencji podczas wydawania wyroku skazującego należy ponownie przeprowadzić proces

• w sprawach gdzie doszło do naruszenia własności należy dokonać zwrotu nieruchomości bądź wypłacić odszkodowanie

• w sprawach rodzinnych zwłaszcza gdy łączy się z pozbawieniem kontaktów z dzieckiem państwo może zostać zobowiązane do umożliwienia skarżącemu dostęp do dziecka

Wyrok jako precedens orzeczniczy - Treść wyroku jest nie tylko rozstrzygnięciem sprawy indywidualnej, ale także sformułowaniem zasady prawnej, która stanowi normatywną podstawę tego rozstrzygnięcia. (Treść orzeczeń 'nadbudowuje' treść norm prawno-międzyn. Zawartych w Konwencji, co zbliża Trybunał do roli prawodawcy, a jego orzeczenia - do precedensów prawotwórczych.

Wyroki pilotażowe - instrument proceduralny dla rozwiązania zasadnych skarg repetytywnych. W procedurze wyroku pilotażowego współdziałają Trybunał i Komitet Ministrów, a jej elementy to działanie pozwanego państwa podjęte na poziomie krajowym dla rozwiązania sytuacji naruszeń systemowych lub strukturalnych.

• zawieszenie postępowania przed Trybunałem w sprawach dot. podobnych naruszeń skierowanych przeciwko temu samemu państwu

• przyspieszony proces egzekucji

• zobowiązanie w egzekucji pozwanego państwa do wprowadzenia działającego z mocą wsteczną krajowego środka kompensacyjnego w odniesieniu do podobnych naruszeń

Cele:

- Wsparcie 47 Państw Europejskich, które ratyfikowały Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka w rozwiązywaniu systemowych lub strukturalnych problemów na poziomie krajowym ;

- Zaoferowanie możliwości szybszego zadośćuczynienia interesom jednostek;

- Pomoc Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka w bardziej efektywnym i skrupulatnym wykonywaniu powierzonych obowiązków poprzez zmniejszenie liczby podobnych - zazwyczaj skomplikowanych - spraw, które muszą podlegać szczegółowej analizie.

W wyroku z 22.6.2004 r. w sprawie Broniowski, Trybunał wyraźnie stwierdził, że miał na celu ułatwienie jak najszybszego i najbardziej skutecznego rozwiązania dysfunkcji naruszającej ochronę prawa własności w polskim krajowym porządku prawnym. Jednym z rozważanych przez Trybunał relewantnych czynników było rosnące zagrożenie dla systemu Konwencji i dla zdolności Trybunału do uporania się z ciągle rosnącym wpływem spraw wynikającym z wielkiej liczby skarg repetytywnych mających swoje źródło między innymi w tym samym problemie strukturalnym lub systemowym. W istocie, procedura wyroku pilotażowego jest przede wszystkim przeznaczona dla udzielenia państwom-stronom pomocy w wypełnieniu ich roli w systemie Konwencji, polegającej na rozwiązywaniu takich problemów na poziomie krajowym, tak aby zapewnić osobom [pokrzywdzonym] prawa i wolności zawarte w Konwencji, zgodnie z art. 1 Konwencji i szybciej zadośćuczynić naruszeniu, a jednocześnie złagodzić obciążenie Trybunału sprawami, gdyż w przeciwnym wypadku byłby on zmuszony wydawać wyroki w licznych sprawach dotyczących podobnych naruszeń".

Procedura:

1. istnienie naruszenia systemowego, czyli ustalenie przez Trybunał, że okoliczności sprawy ujawniają istnienie w krajowym porządku prawnym defektu, wskutek którego grupa osób została pozbawiona lub w dalszym ciągu jest pozbawiana możliwości korzystania z prawa lub wolności zagwarantowanych w Konwencji.

2. konieczność wprowadzenia w krajowym porządku prawnym środków generalnych, uwzględniających znaczną liczbę osób dotkniętych naruszeniem i zmierzających do usunięcia problemu tkwiącego u podstaw naruszenia.

3. wskazanie przez Trybunał środków generalnych, które w zależności od okoliczności jest zawarte nie tylko w uzasadnieniu lecz także w odpowiednich punktach sentencji wyroku, z zaznaczeniem, że środki te powinny, jeżeli zajdzie taka potrzeba, działać z mocą wsteczną, tak aby skompensować naruszenia doznane przez innych pokrzywdzonych.

4. zawieszenie postępowania w pozostałych sprawach, jeżeli przemawia za tym interes wymiaru sprawiedliwości

5. odroczenie wydania orzeczenia o zastosowaniu art. 41 EKPCz, chyba że względy procesowe przemawiają za rozstrzygnięciem tej kwestii w całości lub w części, z jednoczesnym zasądzeniem już poniesionych przez skarżącego kosztów postępowania (zob. wyr. ETPCz w sprawie Broniowski (2004), par. 198-199; w sprawie

Sprawy repetytywne - sprawy dotyczące naruszeń i problemów systemowych i mające swe podłoże albo w tej samej generalnej dysfunkcji prawa, praktyki sądowej lub administracyjnej w danym państwie albo w dysfunkcji wspólnej dla szeregu państw-stron Konwencji . W języku Trybunału nazwano je sprawami "repetytywnymi" albo, bardziej żargonowo, "klonami" z uwagi na to, że zawierają one praktycznie te same, powtarzalne zarzuty.

Wykonywanie wyroków - Polska:

Z prawa międzynarodowego wynika, że wyroki ETPCz stwierdzające naruszenie Konwencji przez państwostronę Konwencji nie oznaczają nic innego, jak stwierdzenie niedotrzymania przez to państwo zobowiązań wynikających z tej umowy międzynarodowej. Na tym jednak nie wyczerpują się prawno-międzynarodowe skutki wynikających z tej umowy międzynarodowej. Niedotrzymanie umowy międzynarodowej jest deliktem prawno-międzynarodowym, za który państwo ponosi odpowiedzialność prawno-międzynarodową. Państwo, które naruszyło umowę międzynarodową jest obowiązane do zakończenia stanu spowodowanego/wprowadzonego naruszeniem prawa międzynarodowego, do wykluczenia możliwości powtórzenia się takiego stanu oraz przywrócenia stanu sprzed naruszenia prawa, ewentualnie do odszkodowania.

Polska nie jest obowiązana do wykonywania lub przestrzegania wyroków, w których stronami są inne państwa. Nie stoi to jednak na przeszkodzie uwzględnianiu przez Polskę wyroków w sprawach, w których stronami są inne państwa, jednakże z zastrzeżeniem, że nie jest to prawno-międzynarodowy obowiązek państwa polskiego i że uwzględnienie takich wyroków pozostaje w sferze uznania właściwych organów władzy publicznej.

Obowiązek wykonania wyroku ETPCz ciąży na państwie rozumianym jako całość władz publicznych. Oznacza to, z jednej strony, że państwo nie może uwolnić się od tego obowiązku z powołaniem się na brak w jego systemie ustrojowym organu, który według prawa krajowego byłby właściwy do podjęcia odpowiednich środków wykonujących wyrok. Z drugiej strony, wydaje się także, że państwo nie może przerzucać na podmioty niepaństwowe ciężarów związanych z wykonaniem wyroku, nawet gdy wyrok stwierdza naruszenie pozytywnych obowiązków państwa w sporach między jednostkami niepaństwowymi.

Ustalenie charakteru, przedmiotu i zakresu szczegółowego obowiązku odnośnego państwa do wykonania wyroku ETPCz, stwierdzającego naruszenie przez to państwo Konwencji, nie przesądza jeszcze o charakterze środków, jakie państwo powinno podjąć. W zasadzie bowiem obowiązuje w tym zakresie reguła, zgodnie z którą sposób i forma wykonania wyroku należy do uznania państwa, które jest odpowiedzialne za rezultat.

Podejmowane przez państwo środki wykonania wyroków ETPCz można podzielić na:

1) zapłatę "słusznego zadośćuczynienia";

2) środki indywidualne;

3) środki generalne.

Kontrola wykonywania wyroków:

Zasadą mechanizmu przyjętego przez Konwencję jest rozdzielenie funkcji orzekania od funkcji kontroli wykonywania wyroków i powierzenie tej ostatniej Komitetowi Ministrów Rady Europy. Funkcja Komitetu Ministrów, który oprócz pełnienia roli wynikającej z Konwencji, jest przede wszystkim organem politycznym Rady Europy, została określona w art. 46 ust. 2, który mówi, że "czuwa" nad wykonaniem ostatecznych wyroków Trybunału.

Postępowanie przed Komitetem Ministrów oparte jest na zasadzie prawno-międzynarodowej

odpowiedzialności państw za wykonanie ostatecznych wyroków Trybunału.

Komitet nie dysponuje środkami przymusu typowymi dla krajowych systemów egzekucji orzeczeń sądowych lecz, w wypadku niezastosowania się przez pozwane państwo do wyroku, stosuje różnego rodzaju środki perswazji, np. odnotowanie zaniechania wykonania wyroku lub wydanie stosownej rezolucji w tej kwestii. Może również wywierać presję polityczną lub stosować naciski dyplomatyczne.

Jedynie w sytuacjach uporczywego naruszania obowiązków wynikających z Konwencji, Komitet Ministrów może posłużyć się sankcjami przewidującym możliwość zawieszenia prawa do głosowania w Komitecie Ministrów lub nawet wydalenie państwa z organizacji.

Proces kontroli wykonania wyroku rozpoczyna się po otrzymaniu przez Komitet Ministrów informacji z Trybunału o tym, że dany wyrok stał się ostateczny.

Wyroki są przekazywane do Komitetu Ministrów za pośrednictwem Departamentu Wykonywania Wyroków. Zakres wymaganych środków egzekucji wyroku jest ustalany w każdej sprawie w świetle wniosków wynikających z wyroku, orzecznictwa Trybunału w podobnych sprawach, praktyki Komitetu Ministrów oraz otrzymanych informacji o sytuacji krajowej.

Kwestia wywiązania się przez państwo z obowiązku zapłaty słusznego zadośćuczynienia zasądzonego przez Trybunał lub wynikającego z ugody na ogół nie nastręcza trudności w procesie egzekucji, ponieważ stosowne zarządzenia są już zawarte w odnośnych orzeczeniach.

Większa trudność zachodzi przy ustalaniu, w jaki sposób państwo powinno wywiązać się z obowiązku podjęcia innych środków indywidualnych, a zwłaszcza środków generalnych, zmierzających do usunięcia stanu naruszenia Konwencji na przyszłość i na ogół wymagających reformy systemu prawnego lub szeregu innych działań na różnych płaszczyznach. Z tego względu, proces egzekucji może rozciągać się na lata, gdyż sama zapłata słusznego zadośćuczynienia i usunięcie skutków naruszenia jedynie wobec indywidualnego skarżącego nie są wystarczające dla przyjęcia, że nastąpiło pełne wykonanie wyroku

Po przekazaniu ostatecznego wyroku sprawa powinna zostać umieszczona w porządku obrad spotkania Komitetu Ministrów poświęconego prawom człowieka "bez zwłoki". Wyroki ustalające naruszenie systemowe mają szczególny priorytet, lecz nie może to naruszać priorytetu ogólnego dla innych ważnych spraw.

W praktyce, przed pierwszym badaniem sprawy pozwane państwo, we współpracy z Departamentem Wykonania Wyroków, przygotowuje na piśmie własną ocenę wymaganych środków egzekucji wyroku. Dokument ten nie jest wiążącym instrumentem prawnym, lecz wyrażeniem zamiarów władz państwa w odniesieniu do wykonania poszczególnych wyroków. Jeżeli nie jest możliwe wskazanie konkretnych działań (np. wobec skomplikowanego charakteru sprawy), państwo powinno wskazać kroki, jakie podejmie dla ustalenia środków wykonania wyroku. Najczęściej są to konsultacje społeczne, uzgodnienia i konsultacje międzyresortowe, utworzenie grup roboczych, zwrócenie się do Departamentu Wykonywania Wyroków o opinię, spotkania na wysokim szczeblu itp.

Dopóki państwo nie zawiadomi Komitetu Ministrów, że dokonało zapłaty kwoty słusznego zadośćuczynienia zasądzonego wyrokiem i, ewentualnie, że podjęło inne środki indywidualne, sprawa jest umieszczana w porządku obrad każdego następnego spotkania Komitetu Ministrów. W dalszym toku postępowania państwo obowiązane jest składać (na ogół, co 6 miesięcy) sprawozdania z postępu swoich działań, wskazujące już podjęte środki egzekucji wyroku i ewentualne dalsze działania.

Komitet Ministrów rozpoznaje sprawy na podstawie wspomnianego wyżej obszernego dokumentu

przygotowanego przez Departament Wykonania Wyroków - listy spraw wraz z ich opisem oraz innych materiałów Odbywa się to albo w ramach procedury zbiorowej, tj. bez debaty nad poszczególnymi sprawami, albo w drodze debaty poświęconej indywidualnym sprawom.

Kontrola wykonywania ugód jest ograniczona ramami porozumienia pomiędzy stronami i jego zakresem a rola Komitetu Ministrów sprowadza się do "badania, czy warunki ugody zawarte w postanowieniu Trybunału zostały wykonane". Dopóki państwo nie zawiadomi Komitetu Ministrów, że wykonało postanowienia ugody, sprawa jest umieszczana w porządku obrad każdego następnego spotkania Komitetu Ministrów.

Komitet Ministrów w ramach postępowania kontrolnego podejmuje sformalizowane uchwały (rezolucje).

Na pierwszym etapie wykonywania każdego wyroku, Komitet - po zapoznaniu się z planem działania - wydaje rezolucję tymczasową zawierającą informacje o tym, jakie środki zostały już podjęte przez państwo oraz ustala wstępny kalendarz przyszłych ewentualnych reform prawa lub praktyki krajowej zmierzających do usunięcia stanu naruszenia, a niekiedy także wzywa władze krajowe do podjęcia konkretnych reform lub zaleca im ich podjęcie.

Po ustaleniu, że wyrok został wykonany zarówno w zakresie środków indywidualnych, jak i generalnych albo że wykonano warunki ugody, Komitet Ministrów wydaje rezolucje końcową stwierdzającą, iż "jego funkcje przewidziane w art. 46 ust. 2 lub w art. 39 ust. 4 zostały zakończone" i zamykającą postępowanie kontrolne w danej sprawie.

---