Zestaw trzech konspektów lekcji historii dla klasy I LO, poświęconych starożytnym kulturom Wschodu
(z wyłączeniem zagadnienia religii, w celu ukazania go na osobnej lekcji porównawczej)
KONSPEKT II - Starożytny Egipt
1. Szkoła: Liceum Ogólnokształcące
3. Temat lekcji: Starożytny Egipt
a) uczeń po lekcji powinien znać:
- pojęcia: system irygacyjny, Teby, Memphis, Giza, Ramzes II, Cheops, Górny Egipt, Dolny Egipt, monarchia despotyczna, faraon, hieroglify, pismo hieratyczne, pismo demotyczne, kamień z Rozetty, J.F. Champollion, mastaba, Sfinks,
- datę: ok. 3000 r. p. n. e. (powstanie zjednoczonego państwa egipskiego),
- warunki naturalne panujące w Egipcie (obszar, klimat, gleby, surowce naturalne — znaczenie kamienia, znaczenie rzeki Nil, system irygacyjny, najstarsze stolice),
- etapy powstawania starożytnego państwa egipskiego (liczne państewka nad Nilem w IV tys. p. n. e., powstanie Górnego i Dolnego Egiptu i ich zjednoczenie w pocz. III tys. p. n. e.),
- organizacje starożytnego państwa egipskiego (monarchia despotyczna),
- istniejące w nim grupy społeczno — zawodowe oraz ich obowiązki i prawa (faraon, kapłani, urzędnicy, wojsko, chłopi, niewolnicy),
- osiągnięcia starożytnych Egipcjan w dziedzinie nauki i sztuki (matematyka, astronomia, medycyna, piramidy, mastaby, świątynie),
- rodzaje starożytnego pisma egipskiego i dzieje jego odczytania (hieroglify, demotyka, hieratyka; odczytanie w pocz. XIX w. na podstawie kamienia z Rosetty przez Champolliona).
b) uczeń po lekcji powinien umieć:
- prawidłowo operować pojęciami poznanymi w czasie lekcji,
- rozpoznać na ilustracji przykłady pisma hieroglificznego, demotyczneego i hieratycznego,
- zlokalizować na mapie starożytne państwo egipskie oraz ważniejsze jego miasta (Teby, Memphis, Gizę),
- omówić organizację państwa Egipskiego (z zaznaczeniem roli faraona i hierarchiczności struktury tamtejszego społeczeństwa),
- przedstawić dzieje odczytania hieroglifów,
- wymienić najważniejsze osiągnięcia starożytnych Egipcjan w dziedzinie nauki, kultury
i sztuki,
- wychwycić potrzebne informacje ze słuchanej audycji popularno — naukowej,
- rozpoznać na ilustracji przykłady malarstwa, rzeźby i architektury powstałe
w starożytnym Egipcie,
- opisać warunki naturalne panujące w państwie faraonów (z zaznaczeniem roli Nilu),
- przedstawić kolejne etapy powstawania egipskiego organizmu państwowego,
c) uczeń po lekcji powinien sobie uświadomić:
- w jaki sposób warunki naturalne panujące w dolinie Nilu wpłynęły na kształtowanie się państwa egipskiego i zdeterminowały jego charakter,
- jak wiele działań podejmowanych przez starożytnych Egipcjan powodowanych było ich pragnieniem zdobycia nieśmiertelności.
Rozmowa nauczająca, opis, opowiadanie, praca pod kierunkiem nauczyciela
z wykorzystaniem: mapy, ikonografii, materiałów dźwiękowych (słuchowisko radiowe), praca samodzielna z tekstem źródłowym
- mapa: Egipt, w: L. Piotrowicz, Atlas Historii Starożytnej, Warszawa — Wrocław 1994,
s. 3,
- ilustracje barwne i czarno — białe przedstawiające życie codzienne starożytnych Egipcjan oraz ich osiągnięcia w dziedzinie nauki i kultury: R. Groock, Zagadkowy świat, Warszawa 1993, s. 127 — 133, 144 — 145; Słownik cywilizacji egipskiej, pr. zbior., Katowice b.r., s. 48, 69, 123, 125, 131, 132, 167, 171, 189, 199, 213, 327,
- ćwiczenie powtórzeniowe — „prawda — fałsz” (oprac. własne),
- zadanie domowe — teksty źródłowe (oprac. na podst.: J. Tazbirowa, E. Wipszycka, Historia. Starożytność. Podręcznik dla klasy I liceum ogólnokształcącego, Warszawa 197, s. 38 — 39),
- materiał dźwiękowy — ścieżka dźwiękowa z filmu „Zaginione cywilizacje. Egipt” (oprac. własne)
7. Forma organizacyjna: lekcja frontalna — z całą klasą
8. Typ lekcji: lekcja nowa
Czynności nauczyciele — zawartość merytoryczna lekcji
Uwagi metodyczne — przeznaczony czas
Na ostatniej lekcji poznaliśmy starożytne cywilizacje, jakie rozwinęły się w dorzeczu Eufratu i Tygrysu oraz na terenie Palestyny. Dzisiaj przeniesiemy się jeszcze bardziej na południe — do kraju faraonów. Najpierw jednak proponuję abyśmy przypomnieli sobie co wiecie na temat najdawniejszych dziejów Mezopotamii
i Izraela. Pomoże wam w tym następujące ćwiczenie: każdy otrzyma karteczkę z dziesięcioma zdaniami, część z nich jest prawdziwa, część zaś nie. Proszę więc
o wskazanie - bez korzystania z podręcznika i notatek — które wypowiedzi są błędne, a które poprawne.
Na wykonanie tego ćwiczenia macie 4 minuty,
a ja w tym czasie poproszę kogoś o przedstawienie
mi zadania domowego, a dokładniej — odpowiedzi jaką udzielił na pytanie numer 5 ze str. 36 w podręczniku.
Po upływie przewidzianego na ćwiczenie czasu uczniowie wraz z nauczycielem analizują rozwiązanie.
Wyznaczony przez nauczyciela uczeń przedstawia zadanie domowe.
Uczniowie rozwiązują ćwiczenie przygotowane przez nauczyciela.
Nauczyciel rozdaje uczniom karteczki
z ćwiczeniem.
Wiemy już jak powstały starożytne państwa Babilończyków, Sumerów i Izraelitów; znamy ich osiągnięcia w dziedzinie nauki, techniki i sztuki. Przeniesiemy się więc teraz do doliny Nilu i poznamy najważniejsze informacje na temat państwa faraonów.
Zapiszcie w zeszytach temat lekcji: Starożytny Egipt.
Zapisują w zeszytach temat lekcji.
Wprowadzenie nowych treści:
Zapoznajmy się najpierw z warunkami geograficznymi, w których doszło do ukształtowania państwa egipskiego i które w znacznej mierze determinowały charakter tego kraju. Zwróćcie proszę uwagę na mapkę zamieszczoną w atlasie na stronie 3, zatytułowaną: Egipt.
Posłuchacie teraz krótkiego — 20 — minutowego — materiału dźwiękowego, jest to komentarz z filmu
pt.: „Zaginione cywilizacje. Egipt”. Proszę, abyście słuchając wynotowali do zeszytów informacja odnośnie:
a) Znaczenia Nilu dla starożytnych Egipcjan,
b) Władzy faraona (jej pochodzenia i zakresu),
c) Roli, jaką odgrywał surowiec kamienny
w cywilizacji egipskiej,
d) Ramzesa II (potraktujemy go jako przykład faraona),
e) Schyłku starożytnej cywilizacji egipskiej,
f) Hieroglifów i historii ich odczytania,
g) Piramid (ich znaczenia, sposobów budowania, rabunku).
Na zakończenie lekcji zobaczymy jakie wiadomości udało się wyłowić. W trakcie słuchania obejrzyjcie proszę te ryciny. Przedstawiają one sceny z życia codziennego starożytnych Egipcjan, ich osiągnięcia
w dziedzinie matematyki, astronomii, architektury
i sztuki. A ja w tym czasie poproszę paru z was
o przedstawieni mi drugiej części zadania domowego,
tj. odpowiedzi na pytania do fragmentu „Kodeksu Hammurabiego”.
Po upływie przewidzianego na ćwiczenie czasu nauczyciel kontynuuje lekcję. Zanim sprawdzimy wyniki waszej pracy zapiszcie proszę ważniejsze rzeczy odnośni cywilizacji starożytnego Egiptu, których słuchany przed chwilą materiał nie zawierał:
- Obszar ok. 1 mln km2, w większości pustynny,
- Żyzne czarne ziemie — ok.. 30 tys. km2 w dolinie rzeki Nil (pas od kilku metrów do kilkunastu kilometrów),
- Gospodarka uzależniona całkowicie od wylewów Nilu (w żyznym mule powylewowym siano: pszenicę, jęczmień, len, ogórki, bób, cebule, melony),
- rozbudowany system irygacyjny (nawadniania) — kanały, sztuczne zbiorniki wodne — stanowiący jednocześnie często sieć komunikacyjną,
- surowce naturalne: najważniejszy — kamień w wielu odmianach (tzw. „cywilizacja kamienia”); a także niewielkie złoża: złota (Nubia), miedzi (Synaj), srebra; drewno importowano z Libanu,
- najstarsze stolice: Teby, Memphis.
b) Powstanie państwa egipskiego:
- zbudowanie i utrzymanie sieci irygacyjnej wymagało utworzenia struktur państwowych,
- pierwsze państewka nad Nilem — IV tys. p.n.e., zjednoczone z czasem w dwa państwa: Górny
i Dolny Egipt,
- jednolite państwo egipskie pod władzą jednego faraona powstało ok. 3000 r. p. n. e.
- ustrój: monarchia despotyczna — forma władzy niczym nie ograniczonej i nie uznającej praw poddanych,
- faraon — władca absolutny Egiptu, uważany
za żyjące bóstwo lub syn boga Re,
- kapłani — organizowali czynności kultowe, byli doradcami faraona, posiadali rozległą wiedzę
o zjawiskach przyrody (np. obliczenie terminu wylewu Nilu i zaćmienia Słońca, 12 — miesięczny kalendarz),
- urzędnicy — zarządzali państwem w imieniu faraona (ściągali podatki, organizowali prace irygacyjne,
i inne inwestycje, np. budowę grobowców faraonów),
- wojsko — brało udział w wyprawach wojennych, pełniło role policji,
- chłopi — siła robocza, obok uprawy roli także wykorzystywani do budowy kanałów irygacyjnych, świątyń czy grobowców faraonów,
- niewolnicy — jeńcy wojenni wykorzystywani
np. jako służba domowa.
d) Pismo- w trzech odmianach:
- hieroglify - (gr. „święte rzeźby”) używane
do napisów uroczystych pismo obrazkowe, ryte
w kamieniu lub malowane na drewnie,
- hieratyczne — przeznaczone do pisania na papirusie,
- demotyczne — używane do podręcznych notatek, korespondencji, etc.,
- Odczytane dzięki kamieniowi z Rozetty przez J. F. Champolliona na pocz. XIX w.
- wysoki poziom wiedzy matematycznej, astronomicznej i medycznej,
- budowano: świątynie (np. w Karanaku z XII w. p.n.e.), piramidy (grobowce faraonów np. piramida Cheopsa), mastaby (grobowce dostojników państwowych), Sfinksa (w Gizie, 20 m wysokości, 57 m długości).
Analizują wskazaną przez nauczyciela mapkę.
Notują pytania
do materiału dźwiękowego.
Wyznaczeni uczniowie przedstawiają zadanie domowe.
Uczniowie wykonują ćwiczenie, jednocześnie oglądając przekazane
im przez nauczyciela ilustracje.
Nauczyciel otwiera atlas
na stronie 3.
Nauczyciel przekazuje uczniom ilustracje.
A teraz, w ramach powtórzenia wiadomości usłyszanych przed chwila, proszę was o przedstawienie informacji, jakie wynotowaliście na podyktowane tematy.
a) Nil swymi wylewami użyźniał ziemię
i stanowił gł. arterię Egiptu,
b) Władza faraona miała boskie pochodzenie, nadawał ją bóg Horus,
c) Kamień służył jako gł. materiał budulcowy, miał też zapewnić nieśmiertelną pamięć o danym faraonie czy dostojniku (wykonywano
z niego bowiem piramidy, mastaby, posagi),
d) Ramzes II - największy władca Egiptu, nakazał zbudować świątynię w Luksorze, wspierał budowniczych
i rzeźbiarzy, posiadał dużą liczbę żon
i dzieci,
e) W V w. n. e. cywilizacja Egiptu upadała, kraj znajdował się pod panowaniem rzymskim, a dawne wierzenia zdominowało chrześcijaństwo (ostatni bastion kultu Izydy — wyspa File),
f) W 1792 roku
w egipskiej kampanii Napoleona brali udział uczeni, którzy zapoczątkowali naukowe badania nad zabytkami starożytnego Egiptu. Odnaleziono wówczas m.in. trójjęzyczny kamień z Rozetty (jednobrzmiący tekst zapisany alfabetem greckim, hieroglifami
i demotyką), który pozwolił
na odczytanie hieroglifów.
g) Piramidy — grobowce faraonów
(np. w Gizie); potężne budowle wznoszone nieznaną do dziś technologia; świadectwa marzeń starożytnych Egipcjan
o nieśmiertelności; pierwszą taką próbą była piramida schodkowa Dżesera w Sakkarze (architekt — Inchotep); wyrabowywane (przez rabusiów, kapłanów, budowniczych, archeologów).
Najlepszym świadectwem minionego czasu jest wypowiedź człowieka, który w tym czasie żył, stąd
na zadanie domowe przeanalizujecie dwa krótkie teksty źródłowe napisane przez starożytnych Egipcjan. Rozdam wam teraz kartki z tymiż tekstami i proszę abyście udzielili pisemnej odpowiedzi na pytania zamieszczone pod nimi. A dodatkowo daje wam kilka egzemplarzy mini słowniczka hieroglifów, podaje
on m. in. jakiej wymowie odpowiada w przybliżeniu dany znak. Korzystając z tej tabelki spróbujcie proszę zapisać swoje imię i nazwisko za pomocą hieroglifów. Pamiętajcie jednak przy tym, iż starożytni Egipcjanie nie używali samogłosek oraz wielu „naszych” liter
(np. literki „Ł”).
Nauczyciel wyjaśnia ewentualne wątpliwości odnośnie zadania domowego.
Podziękowanie za wspólną pracę i pożegnanie
z uczniami.
Notują w zeszytach zadanie domowe, odbierając
od nauczyciela kartki
z tekstami źródłowymi
i tabelą hieroglifów.
Uczniowie żegnają się
z nauczycielem.
Teksty źródłowe - zadania domowe
Mianem Księgi Umarłych określano zbiór zaklęć, przepisów i modlitw, zapisywany
na zwoju papirusowym. Wkładano go do grobów sądząc, że samo jego posiadanie (nie wszyscy byli
w stanie go przeczytać!) wystarczy, aby zmarły opanował niezbędne formuły magiczne pozwalające mu na usuniecie trudności towarzyszących pierwszym chwilom w zaświatach, i aby wiedział
co i komu należy na tamtym świecie powiedzieć. Przytoczony fragment zawiera spowiedź duszy stojącej przed boskim sadem:
[...] Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości
w miejscu prawdy, nie znalem zła, nie popełniłem grzechów.
Nigdy nie starałem się być pierwszy ani też, by dzieła rąk poddanych moich dawano
mi wobec ludzi, nie starałem się, aby wynoszono mnie na urzędy, nie uciskałem sług zgłodniałych, nie stałem się przyczyną nędzy biedaków, nie robiłem tego, co jest wstrętne bogom.
Nie oczerniałem sług wobec przełożonych, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu, nie zabiłem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu.
Nie pomniejszałem ofiar w świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych, nie zabierałem placków duszom zmarłych.
Nie oddawałem się rozpuście ani samogwałtowi.
Nie pomniejszałem miary, nie fałszowałem odważników, nie stałem się przyczyną czyjejś nędzy
za pomocą języczka u wagi, nie odjąłem mleka od ust niemowlęcia, nie przepędzałem bydląt z pastwisk ich, nie chwytałem ptaków zabronionych, nie łowiłem ryb na przynętę zrobioną z ciała ich.
Nie zatrzymałem wody, gdy płynęła, nie przerywałem tam na wodzie wzburzonej
nie gasiłem ognia w czasie jego, nie odstąpiłem od dni składania ofiar z mięsiwa wybranego, nie związałem bydła przeznaczonego na pokarm boży, nie zatrzymywałem boga podczas procesji jego.
Jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty [...]
Zastanów się i napisz, jakie wiadomości o różnych zajęciach Egipcjan można znaleźć
w powyższym tekście źródłowym ?
(...) Jego Majestat[1]prosił ojca, Amona — Re[2](...), o przybór wód, by nie nastała nędza
za jego czasów. A że wszystko, co wyjdzie z ust Jego Majestatu jest natychmiast spełniane przez jego ojca, Amona, zdarzyło się w porze wylewu Nilu, że rzeka wylewała codziennie
na rozległe obszary[1] przez wiele dni przybierała każdego dnia o 1 łokieć, [wreszcie] wtargnęła między wzgórza Górnego Egiptu [1] zalała wzniesienia Dolnego Egiptu. Ziemie była jak praocean, jak bezwładne rozlewisko. Nie można [było] odróżnić lądu od rzeki. Wylew osiągnął [wysokość] 21 łokci, 1 dłoni oraz 2,5 palca[3] (...). Oto Jego Majestat rzekł: „(...) Zebrałem zboże do podwójnych spichlerzy[4] (...)”.
Na podstawie powyższego tekstu źródłowego:
a) Wyjaśnij, w jaki sposób faraon rządził Egiptem.
b) Określ stosunki między władcą a bóstwem
c) Wyjaśnij, jakie były skutki wylewu Nilu.
Ćwiczenie rekapitulacyne do lekcji wcześniejszej
1. Teren określany mianem Mezopotamii znajduje się w zlewisku dwóch rzek: Eufratu i Karunu.
2. Największą grupę wśród ludów zamieszkujących Mezopotamię stanowiły ludy mówiące językami semickimi.
3. Na południu Mezopotamii w toku IV tys. p. n. e. osiedlili się Babilończycy.
4. Sumerowie byli twórcami pierwszego na całym Bliskim Wschodzie systemu pisma - tzw. pisma klinowego.
5. Za pomysłodawcę słynnego kodeksy powstałego w XVIII w. p.n.e. w Babilonie uchodzi władca tego miasta - Hammurabi.
6. Szczególnie wysoki poziom rozwoju osiągnęły w Mezopotamii: matematyka, astronomia, muzyka, tkactwo i filozofia.
7. Biblijne „wyjście z Egiptu” datowane jest przez historyków
na koniec XIII w. p. n. e.
8. Salomon pokonał ostatecznie Filistynów i stworzył silne państwo izraelskie ze stolicą w Jerozolimie.
9. W 587 r. p.n.e. rozpoczął się okres „niewoli babilońskiej” ludu izraelskiego.
10. Wiadomości o najstarszych okresach dziejów ludu żydowskiego czerpiemy z Biblii.
[1] Jego Majestat - faraon.
[2] Amon — Re — jedno z najważniejszych ośmiu bóstw egipskich, przedstawiany jako mężczyzna o błękitnym ciele, identyfikowany z bóstwem słońca.
[3] 21 łokci, 1 dłoń i 2, 5 palca — około 4 m 69 cm.
[4] Podwójne spichlerze — spichlerze w Górnym i Dolnym Egipcie.
|