18. ŚWIETLICE SOCJOTERAPEUTYCZNE JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Świetlice socjoterapeutyczne zostały utworzone dla dzieci z rodzin zagrożonych
alkoholizmem, niewydolnych wychowawczo i materialnie, rodzin rozbitych oraz dla dzieci z zaburzeniami zachowania, wychowujących się w warunkach niekorzystnych dla ich rozwoju. W ostatnich latach obserwujemy ich dynamiczny rozwój. W 1997 roku istniało 860 takich placówek, zaś w 2001 roku świetlic realizujących programy socjoterapeutyczne było 2039 i 2890 realizujących jedynie program opiekuńczo-wychowawczy. W związku z tym zaobserwowano szereg zjawisk korzystnych dla środowisk lokalnych, ale z ich realizacją wiąże się czasami wiele trudności i zagrożeń.

Do korzystnych zmian należą:

• wzrost ilości miejsc świadczących pomoc dzieciom, co przyczyniło się do zwiększenia dostępności pomocy dla dzieci przejawiających zaburzenia zachowania oraz wychowujących się w trudnych warunkach rodzinnych, w tym w rodzinach z problemem alkoholowym;

• tworzenie tych miejsc w małych miejscowościach;

• wzrost liczby osób, które zajmują się pomocą dla dzieci i które doskonalą swoje kwalifikacje w tym zakresie;

• przejęcie realizacji tych zadań w głównej mierze przez samorządy i organizacje pozarządowe, co przyczyniło się do dostosowania pomocy dzieciom i ich rodzinom do lokalnych potrzeb środowiskowych;

• wzrost świadomości społecznej na temat trudności dzieci wychowujących się w rodzinach dysfunkcyjnych, w szczególności w rodzinach z problemem alkoholowym.

Do trudności należą:

• brak praktycznych wskazówek do istniejących przepisów, tak aby powstawały jak najlepsze świetlice;

• brak dostatecznych kwalifikacji osób zajmujących się pomocą w świetlicach;

• trudne warunki lokalowe świetlic, często brak stałego wydzielonego lokalu dostosowanego do potrzeb placówki;

• brak nadzoru, superwizji i doradztwa merytorycznego pracy świetlic;

• zbyt duża liczba dzieci przypadająca na jedną osobę prowadzącą;

• zatrudnianie pracowników świetlic w formie krótkotrwałych umów, np. umowy-zlecenia (w wielu przypadkach jest to dodatkowa forma pracy w małym wymiarze godzin bez formalnych struktur); utrudnia to organizowanie systemowej pomocy dzieciom i ich rodzinom oraz zmniejsza motywację wychowawców świetlic do pracy;

• niska efektywność w wykorzystywaniu środków finansowych;

• przewaga realizacji celów krótkoterminowych (np. dożywiania) nad celami długoterminowymi związanymi z rozwiązywaniem psychologicznych problemów dzieci i ich rodzin.

Zasady działania i organizacji placówek opiekuńczo-wychowawczych
Świetlice świadczące pomoc dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym
w myśl rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 roku są placówkami opiekuńczo-wychowawczymi wsparcia dziennego. Odnoszą się więc do nich zawarte w rozporządzeniu zasady działania i organizacji placówek opiekuńczo-wychowawczych, kwalifikacje osób zatrudnionych w placówkach oraz standardy wychowania i opieki.

Zgodnie z rozporządzeniem:

1. Placówka wsparcia dziennego, która działa w najbliższym otoczeniu dziecka:

1. wspiera rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji;

2. zapewnia pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami;

3. współpracuje ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych (§ 4 ust. 1 pkt 1-3).

2. Placówka wsparcia dziennego prowadzi w szczególności następujące formy pracy środowiskowej:

1. pomoc w kryzysach szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych, osobistych;

2. zajęcia socjoterapeutyczne;

3. zajęcia korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne;

4. indywidualne programy korekcyjne;

5. pomoc w nauce;

6. pomoc socjalną, dożywianie;

7. organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizację zabaw i zajęć sportowych;

8. stałą pracę z rodziną dziecka;

9. stałą współpracę, przede wszystkim z ośrodkiem pomocy społecznej, szkołą oraz sądem (§ 14 ust. 1 pkt 1-9).

 Zadania świetlicy socjoterapeutycznej

1. Sporządzanie diagnozy indywidualnej dziecka i jego rodziny.

2. Prowadzenie zajęć socjoterapeutycznych zgodnie z programem przygotowanym dla całej grupy i diagnozą indywidualną dzieci.

3. Praca ze stałymi grupami dzieci.

4. Praca z dziećmi w kontakcie indywidualnym.

5. Przygotowanie i realizacja indywidualnych programów rozwojowo-terapeutycznych dla dzieci.

6. Prowadzenie dokumentacji pracy z dzieckiem zgodnej z charakterem placówki (dokumentacja diagnozy, planów i realizacji indywidualnych i grupowych zajęć z dziećmi wraz z osiągnięciami).

7. Utrzymywanie kontaktów z rodziną dziecka w celu:

• diagnozy sytuacji rodzinnej,

• rozwiązywania problemów rodziny (np. motywowanie osoby uzależ- nionej lub współuzależnionej do podjęcia terapii),

• współpracy w sprawie postępów dziecka w procesie socjoterapii.

Współpraca z instytucjami (gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych, szkoła, ośrodek pomocy społecznej, sąd rodzinny, powiatowe centrum pomocy rodzinie itp.), które mogą pomóc rodzinie
w rozwiązaniu jej problemów, a zwłaszcza w zakresie podejmowania interwencji wobec osób uzależnionych i współuzależnionych.

 Uwagi i wskazówki
Ze względu na specyfikę pomocy i trudne zadania praca osób w świetlicach socjoterapeutycznych powinna być objęta superwizją lub konsultacją. Superwizje i konsultacje mogą prowadzić osoby o odpowiednim przygotowaniu i praktyce pracy z dziećmi (np. superwizorzy Polskiego Towarzystwa Psychologicznego lub konsultanci Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). Dobrym przykładem na zorganizowanie konsultacji w terenie, gdzie trudno dotrzeć do specjalistów, jest organizowanie wspólnych spotkań pracowników z najbliższego terenu. Celem spotkań jest omawianie sposobów rozwiązywania problemów dzieci i ich rodzin. Należy pamiętać, że ruch samopomocowy nie zastępuje profesjonalnej superwizji.

Świetlice socjoterapeutyczne powinny być organizowane poza terenem szkoły, co pozwoli uniknąć "etykietowania" i stygmatyzacji dzieci z tzw. rodzin patologicznych.Grupę socjoterapeutyczną powinny prowadzić przynajmniej dwie osoby, tzn. na każdych zajęciach jest przynajmniej dwóch prowadzących, a liczba dzieci nie powinna przekraczać 10 osób.Grupy dzieci powinny być organizowane w określonych przedziałach wiekowych: 7-10, 11-12, 13-15 lat.
Programy zajęć grupowych (cele, formy zajęć, metody) powinny być dostosowane do potrzeb rozwojowych dzieci oraz ograniczeń wynikających z ich sytuacji rodzinnej.

Cele postawione w programie mogą być realizowane przy zastosowaniu różnych form i metod pracy z dziećmi, np.: zajęcia plastyczne, muzyczne, teatralne, sportowe, gry i zabawy rozwojowe, konkursy, wycieczki, obozy itp. Osoba prowadząca zajęcia powinna stosować te formy pracy, w których czuje się najbardziej kompetentna.

Jeżeli na danym terenie nie ma możliwości stworzenia świetlicy socjoterapeutycznej spełniającej formalne wymogi dotyczące samodzielnego lokalu oraz wymaganej ilości godzin pracy, program socjoterapii może być realizowany w formie zajęć socjoterapeutycznych poza tego typu placówką. Powinny jednak zostać zachowane standardy w zakresie zadań i celów prowadzenia tego typu zajęć.
Jeżeli zaś program realizowany w placówce nie spełnia merytorycznych założeń programu socjoterapii, świetlicy tej nie należy nazywać socjoterapeutyczną. Świetlica środowiskowa odgrywa również ważną rolę w procesie pomagania dzieciom, zwłaszcza z rodzin dysfunkcyjnych.
Celem świetlicy socjoterapeutycznej jest zapewnienie opieki wychowawczej, tworzenie warunków do nauki własnej i pomocy w nauce, rozwijanie zainteresowań i uzdolnień uczestników, łagodzenie niedostatków wychowawczych w rodzinie, eliminowanie zaburzeń zachowania, kształtowanie rozwoju dziecka poprzez zdobywanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, ochrona przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, prowadzenia profilaktyki w zakresie uzależnień, w tym szczególnie alkoholizmu i narkomanii, poznawanie zagadnień, które pozwolą sprawnie funkcjonować społecznie i radzić sobie z przeszkodami, zaspokajanie potrzeb psychicznych dzieci oraz jej reprezentacja w różnych formach. Podstawowym celem świetlic socjoterapeutycznych jest zaspokojenie podstawowych potrzeb, do których należy: potrzeba przynależności, bezpieczeństwa, uznania.
Świetlica socjoterepeutyczna zapewnia uczestnikom :
- opiekę po zajęciach szkolnych,
- pomoc w odrabianiu lekcji,
- pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych,
- udział w zajęciach plastycznych, sportowych rekreacyjnych,
- udział w programach z zakresu profilaktyki uzależnień, rozmowy indywidualne, także z rodzicami.

Do świetlicy przyjmowane są dzieci :
- na ich prośbę
- na prośbę rodziców.
- skierowane przez pracowników socjalnych
Na uczestnictwo dzieci w świetlicy socjoterapeutycznej rodzice muszą wyrazić pisemną zgodę wraz z oświadczeniem dotyczącym powrotu dziecka do domu ( samodzielnie, pod opieką rodzica lub starszego rodzeństwa ).
O przyjęciu do świetlicy rozstrzygają osoby prowadzące zajęcia w świetlicy..
Do ważnych kierunków pracy świetlicy należy działalność opiekuńcza. Szeroki zakres zadań opiekuńczo-wychowawczych wynika z obowiązku zaspokojenia potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci .
Świetlica słuzy rodzinie pomocą w wychowaniu i opieki nad dzieckiem. Znajomość środowiska dziecka umożliwia wychowawcy określenie stopnia zróżnicowania indywidualnych wymagań z zakresu specjalnej troski w stosunku do poszczególnych wychowanków oraz ustala trudności wychowawczych nieprawidłowości rozwojowych, sytuacji rodzinnych. Do obowiązków każdego pedagoga świetlicy należy ścisły kontakt z rodzicami wychowanków. Dzieci w świetlicy mogą korzystać z dożywienia oraz pomocy socjalnej. Do ważnych kierunków świetlicy należą zajęcia plastyczne, muzyczne, konkursy.




Literatura: Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 roku strona internetowa PARPA

---