Płyn Lugola jest to opracowany przez Jeana Lugola w roku 1829 wodny roztwór jodu z jodkiem potasu o następującym składzie: jod - 1%, jodek potasu - 2%, woda destylowana - 97%.
Ma działanie odkażające, jest stosowany w leczeniu pewnych schorzeń tarczycy, w zależności od dawki pobudza lub hamuje czynność tego gruczołu.
Płyn Lugola służy do wykrywania skrobi. Dodany do płynów zawierających skrobię zmienia ich barwę na granatowoczarną. Technika ta jest prostą metodą wykrywania prób fałszowania mleka i śmietany mąką, zmierzających do zwiększenia ich lepkości i zakłócenia w ten sposób pomiaru zawartości białka w mleku (rozwodnienia). Metoda stosowana jest także do badania brzeczki w browarnictwie.
Płyn Lugola, na wniosek specjalistów z Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie ze Zbigniewem Jaworowskim na czele[1], zaaplikowano bezpłatnie wszystkim obywatelom, szczególnie dzieciom, w całej Polsce w roku 1986 po wybuchu w elektrowni atomowej w Czarnobylu w celu zapobieżenia wchłanianiu radioaktywnego izotopu jodu 131I z opadów promieniotwórczych powstałych w wyniku wybuchu i pożaru elektrowni. Nadwyżki jodu przyjęte w płynie Lugola skutecznie powstrzymywały wbudowywanie radioaktywnych izotopów jodu w hormony tarczycowe - tyroksynę i trójjodotyroninę (profilaktyka raka tarczycy). Był to jeden z pierwszych w PRL przypadków, kiedy władze polskie mimo początkowych oficjalnych zaprzeczeń strony radzieckiej podjęły działania wbrew ich zaleceniom, ale w interesie własnych obywateli. Zastosowanie płynu Lugola, z perspektywy czasu, było w opinii samego Jaworowskiego niekonieczne - w rozmowie z dziennikarzem "Polityki" stwierdził w 2006: "...gdybym miał wówczas obecną wiedzę na temat skali skażeń i tego, co dokładnie wydarzyło się w czarnobylskiej elektrowni, nie rekomendowałbym nawet podawania ludności płynu Lugola"[2]. Główną motywacją tego działania była całkowita blokada informacyjna ze strony ZSRR - naukowcy nie znając prognozy nasilenia promieniowania brali pod uwagę najbardziej pesymistyczny wariant.
Roztwór hipertoniczny - roztwór, którego stężenie jest wyższe niż stężenie soku komórkowego.
Roztwór hipotoniczny - roztwór, który posiada mniejsze ciśnienie osmotyczne od innego roztworu.
Aby roztwór posiadał tę cechę musi mieć mniejsze stężenie związków chemicznych, które są zdolne do przechodzenia przez błonę półprzepuszczalną, przez którą kontaktuje się z innym roztworem. Pojęcie to jest zazwyczaj stosowane w biologii i medycynie. Komórki tkanki umieszczone w wodnym roztworze hipotonicznym wchłaniają wodę i nabierają objętości. W medycynie podawanie kroplówki z płynu hipotonicznego jest stosowane w szybkim zapobieganiu i leczeniu odwodnienia organizmu.
Roztwór izotoniczny - to roztwór, który posiada identyczne ciśnienie osmotyczne w stosunku do innego roztworu.
Aby roztwór wykazywał tę cechę, musi mieć identyczne sumaryczne stężenie molowe wszystkich związków zdolnych do przechodzenia przez błonę półprzepuszczalną, przez które kontaktuje się z innym roztworem. Przy kontakcie dwóch roztworów, które są izotoniczne w stosunku do siebie, szybkość osmozy w obu kierunkach jest identyczna, a zatem układ osmotyczny pozostaje w równowadze dynamicznej.
Pojęcie te jest najczęściej stosowane w biologii i medycynie. Np. w medycynie, płyny, które są długotrwale podawane pacjentom przez kroplówkę muszą być izotoniczne, aby nie wywołać odwodnienia organizmu. Z tych samych przyczyn intensywnie trenujący sportowcy piją płyny izotoniczne, gdyż większość napojów tradycyjnych jest albo hipotoniczna albo powoduje odwodnienie.