Kancelaria kościelna:
KONSYSTOSZ kancelaria oficjałów
kancelaria oficjałów generalnych- szeroki zakres kompetencji odnoszących się do administracji i sądownictwa, była nawet barwniej rozbudowana niż kancelaria biskupia.
kancelaria oficjałów okręgowych- miały mniejszy zakres spraw i były mniej rozbudowane, akta powstałe w tych kancelariach były przechowywane przy miejscowym konsystorzu.
kancelaria kapituły katedralnej- na czele kancelarii stał kanclerz. Sprawami archiwum i biblioteki zajmował się prałat. Dokumenty, księgi i akta wytwarzane w toku działania kapituł były przechowywane w archiwach kapitularnych (w katedrach), przeważnie pod opieką kustosza. Niewiele różniła się od katedralnej. Kolor biały stałego pisarza i prokuratora.
kancelaria biskupia- biskup posiadał kancelarie ruchomą.
Właściwymi urzędnikami kancelarii byli: notariusz i protonotariusz, kanclerz, notariusze i pisarze,
kierownikiem kancelarii był kanclerz, a prawa z prawa świeckiego notariusz
KANCLERZ- tytuł dygnitarski
- kierował czynnościami kancelarii
- redagował dokumenty
- wpływał na tok i system pracy kancelarii
NOTARIUSZ- kierował sprawami kancelarii, na notariuszy powoływano przeważnie prawników duchownych
KONSYSTORZ- sąd biskupi
PUNKTATOR- pomocnik prokuratora
DIECEZJA- samodzielna jednostka administr-organizacyjna kierowana przez biskupa
KAPITUŁA- organ doradczy biskupa, który mógł administrować diecezję w czasie sądu biskupiego
KAPITUŁA KATEDRALNA- początkowo podporządkowana biskupowi, od XIII wieku do XV w. każda kapituła miała określoną organizację, składała się z prałatów i kanoników oraz niektórych opatów.
KAPITUŁA KOLEGIALNA- w jej skład wchodzili: prepozyt, dziekan, archidiakon, kustosz, często scholastyk, kantor.
DZIEKAN- dziekani wiejscy/foralni, prałaci.- stał na czele okręgów dziekanalnych diecezji, utworzonych w XII wieku
PROBOSZCZ- przełożony parafii, miał prawo powołania kancelarii i posiadał pieczęć parafii (dopiero od XVI w. można spotkać pierwsze akta i księgi parafialne)
Archidiakonat- był urzędem i jednocześnie godnością.
OFICJAŁOWIE- przeciwwaga dla archdiakonów. Oddano im większość władzy administ-sądowej, która należała do archidiakonów. Władze sprawowali z okręgów biskupa.
OFICJAŁ GENERALNY- rezydował przy biskupie, nie był przez niego powoływany, posiadał władzę administracyjną i sądowniczą zastępstwie biskupa/ funkcje tą pełniła zwykle jedna osoba/
OFICJAŁ FORALNY- okręgowy. Biskupi decydowali o zakresie jego czynności, wybierany przez biskupa przeważnie z grona kapituły katedralnej, takiego który posiadał wyższe studia prawnicze
PARAFIE- najniższe jednostki organizacyjne
W X wieku Kościół w Polsce był zorganizowany na wzór kościoła zachodniego (na ustawodawstwie papieskim)
XII w. - diecezje dzieliły się na PREPOZYTURY/ARCHIDAIKONATY
W XIII wieku- ARCHIDIAKONATY dzieliły się na DEKANATY
W XV wieku- wprowadzono urząd OFICJAŁA, co podzieliło diecezje na oficjałaty generalne- okręgowe- formalne
Dokumentacja kurii biskupiej:
- ustawodawcza- statuty diecezjalne, instrukcje wizytacyjne, dekrety reformacyjne, ordynacje dla poddanych dóbr bp
- powstała w związku z działalnością nauczycielską, pasterską i kapłańską biskupa- zalecenia, mandaty, listy, uwierzytelnienia, rejestry korespondencji, księgi czynności biskupa, akta i księgi spraw publicznych, akta i sprawozdania z wizytacji
- sądowa- działalność spraw sądowych kurii, pozwy, wyroki, monity, protokoły, rejestry sądowe
- powstała w wyniku działalności gosp. (zwierzchnictwo majątku)- prawa majątkowe, fundacje, zwierzchnictwo, i użytkowanie dóbr, rewizje, korespondencja związana z zarządem i eksploatacją majątku
Po śmierci biskupa jego akta i księgi oddawano do archiwum kapituły lub do oficjała generalnego.
Serie ksiąg konsystorskich (od XVI w.):
-acta actorum/actica- (księgi wpisów)- dekrety spraw sądowych i poświadczenia
- acta sententarum- (księgi wyroków)- wyroki
- examina testium - zeznania świadków
Serie ksiąg kapitulnych (XIV- XV w.):
- dokumenty i księgi zmarłych biskupów-w archiwum
- statuty - uchwały organizacyjne i majątkowe
- księgi wpisów- acta actorum- protokoły posiedzeń kapłańskich
- kopiarze dokumentów dawnych- sprzed XV- XVI wieku
- wpisy instalacji (obsadzania) kanoników
- testamenty- prałatów i kanoników na rzecz kapituły, czasami w księgach wpisów
- księgi majątkowe
* księgi własne kapituły
* księgi gospodarowania stołu biskupiego
* księgi rachunków i dochodów kapituły
Akta kancelarii biskupiej i kapitulnej:
Acta Episcopalia- akta czynności bp
Acta visitationum- akta wizytacji biskupich; opis wizytacji kanonicznych kościołów
Acta Sacrorum Ordinationum
Acta causarum- artykuły dotyczące oskarżeń o apostazję i herezję, orzeczenia nieważności małżeństwa, zobowiązania, testamenty.
Acta Consistori- akta konsystorialne
Akta kapituły katedralnej- w tym: kopiarze, Sumariusze, księgi beneficjów, regestry, Protokoły sesji i czynności kapitulnych, księgi sentencji, księgi prebendalne, statuty kapitulne, wizytacje katedry i kapituły.
Serie ksiąg od XV wieku:
księgi przywilejów- przywileje, nadania, kupno- sprzedaż
księgi spraw konwentu
spisy mnichów
księgi zmarłych
księgi rachunkowe- dochody, wydatki, zapiski gospodarcze
Podstawowe księgi kościelne
to księgi metrykalne( akta chrztów- Liber Baptisatorum, ślubów- Liber Copulatorum, zgonów- Liber Mortuorum. Były one formatu Dutka. Prowadzone chronologicznie, po łacinie, tylko nazwy własne pisane po polsku. Były odpowiednio zabezpieczane i często pieczętowane przez wystawcę.
Akta kapituły katedralnej:
- kopiarze- przywileje dla kapituły i jej członków
- sumariusze
- księgi beneficjów
- regestry
- protokoły posiedzeń kapituły i czynności kapitulnych
- księgi sentencji- uchwały
- księgi prebendalne- uposażenia i prebendy kanoników
- statuty kapitalne
- wizytacje kapituły i katedry