Strażnik straży ochrony kolei (SOK)

Kod klasyfikacji: 515301

Rozdział klasyfikacji: Bezpieczeństwo i służby ochrony

Klasa klasyfikacji: Strażnicy

Zadania i czynności

Do podstawowych zadań wykonywanych przez strażnika Służby Ochrony Kolei (SOK) należą: ochrona mienia należącego do Polskich Kolei Państwowych (potocznie kolei) i towarów przesyłek powierzonych kolei do przewozu, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o porządku na kolei oraz ochrona życia, zdrowia i mienia osób korzystających z usług kolei.

Wykonując powyższe zadania strażnik SOK ma na celu niedopuszczenie do popełnienia przestępstw i wykroczeń na terenie kolejowym. Strażnik SOK, podobnie jak policjant, stoi więc na straży przestrzegania prawa na terenie kolejowym. W stosunku do osób, które popełniły wykroczenia lub przestępstwo strażnik SOK może, w zależności od potrzeb stosować następujące środki: legitymowanie, nałożenie grzywny (mandatu karnego), skierowanie wniosku do kolegium ds. wykroczeń, zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie do jednostki policji. W stosunku do osób, które nie chcą podporządkować się jego poleceniom, strażnik SOK może użyć siły fizycznej, ręcznego miotacza gazowego, psa służbowego, a w skrajnym przypadku broni palnej.

Pracę swoją strażnik SOK pełni na dworcach kolejowych, stacjach towarowych, szlakach kolejowych, w pociągach osobowych i towarowych, w konwojach wartości pieniężnych albo grup kibiców czy fanów zespołów muzycznych przemieszczających się pociągami.

W zawodzie strażnika SOK nie można mówić o specjalizacji. Musi być on gotowym i przygotowanym do wykonania zadań i czynności, łącznie z użyciem broni do obezwładnienia bandyty zagrażającego życiu jego lub innych osób. Zadania przydzielane są przez przełożonego w zależności od potrzeb i nie ma możliwości ich wyboru.

Formy realizacji zadań stosowane w pracy strażnika SOK są następujące: posterunki stałe i obchodowe, patrole, akcje przy współudziale policji, żandarmerii lub Straży Ochrony Granic, zasadzki oraz konwoje. Strażnik wyznaczony na posterunek stały lub obchodowy chroni dany obiekt przed uszkodzeniem lub dostępem do niego osób nieupoważnionych.

Podczas pełnienia służby w patrolu, strażnicy (co najmniej dwóch) przemieszczają się po określonej trasie pieszo, pociągiem lub samochodem, np. patrolują (nadzorują) szlak kolejowy, gdzie dokonywane są często uszkodzenia urządzeń sygnalizacyjnych albo układane przeszkody na torach. Uczestnicząc w akcji, strażnicy SOK współdziałają często z policjantami wykonując przydzielone przez kierującego akcją zadania, np. sprawdzanie stanu zabezpieczenia wagonów z cennymi przesyłkami w pociągach wjeżdżających na teren objęty akcją.

Strażnik wyznaczony do zasadzki obserwuje z ukrycia np. miejsce popełnienia włamania w celu ustalenia sprawcy, który wrócił po resztę kradzionego towaru.

Pełniąc służbę w konwoju strażnik SOK chroni, używając w przypadku zagrożenia broni palnej, przewożone wartości pieniężne lub cenne towary na drodze ich przewozu.

W każdym przypadku ujawnienia przestępstwa strażnik SOK ma obowiązek poza zatrzymaniem sprawcy zabezpieczenia śladów przestępstwa, a następnie występowania przed organami wymiaru sprawiedliwości w charakterze świadka.

W ściśle określonych przypadkach strażnik SOK bierze udział w działaniach poza terenem kolejowym. Obejmują one kontynuowanie pościgu za osobą popełniającą przestępstwo na obszarze kolejowym, doprowadzenie sprawców do organów ścigania, konwojowanie wartości pieniężnych, ochronę budynków Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, współdziałanie z organami policji, żandarmerii i ochrony granic.

Strażnik SOK może pełnić służbę w umundurowaniu służbowym lub w ubraniu cywilnym, zależnie od decyzji przełożonego i charakteru zadań. Przy wykonywaniu większości zadań porusza się pieszo. W niektórych służbach patrolowych i innych może przemieszczać się pociągami lub samochodami służbowymi. Wyposażenie strażnika SOK, poza bronią i RMG, stanowią: środki łączności (telefon, radiotelefon), kamizelka kuloodporna, latarka, notatnik służbowy (w którym strażnik zapisuje okoliczności mające znaczenie dla przebiegu służby), lornetka. Przeszkolony strażnik może być przewodnikiem psa służbowego.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Praca strażnika odbywa się w różnych miejscach: na szlakach kolejowych, mostach, wiaduktach, przepustach, przystankach osobowych, stacjach towarowych, dworcach kolejowych, w budynkach (biurach, pomieszczeniach placówki, obiektach stacyjnych, komisariatach policji, sądach, kolegiach), pociągach pasażerskich, w lokomotywach i wagonach specjalnych pociągów towarowych, w samochodach, a także w obiektach poza kolejowych.

W związku z tym występuje szereg uciążliwości związanych z poszczególnymi miejscami pracy. Przyczyną ich mogą być: uciążliwe warunki atmosferyczne, zagrożenia związane z ruchem pociągów, z kontaktem z przestępcami (możliwość odniesienia urazów, np. postrzału, pobicia, a także możliwość wystąpienia obciążeń psychicznych, np. w związku ze znieważeniem, obawą przed agresją itp.), z kontaktem z osobami zarażonymi chorobami zakaźnymi.

Na stanowisku strażnika SOK nie występują choroby zawodowe związane z warunkami pracy.

warunki społeczne

Praca strażnika SOK ma charakter indywidualny lub zespołowy. Zadania wyznaczane są przez przełożonego, lecz nie ogranicza to możliwości przejawienia własnej inicjatywy przez strażnika w zakresie sposobu ich wykonania. W czasie pracy ma stały kontakt z innymi osobami, w tym z osobami współdziałającymi, z osobami korzystającymi z usług kolei, z pracownikami innych służb kolejowych, ze sprawcami przestępstw lub wykroczeń. W kontakcie z przedstawicielami każdej z tych grup mogą występować specyficzne konflikty: dotyczące organizacji pracy (z osobami współdziałającymi), niechęci wywołanej widokiem umundurowanego i uzbrojonego funkcjonariusza (z klientami kolei i pracownikami innych służb). Strażnik SOK ma możliwości wykonania zadań kontrolnych, co nie zawsze budzi zaufanie i akceptację w środowisku kolejarskim.

warunki organizacyjne

Strażnik SOK pracuje zasadniczo w tzw. systemie turnusowym, tj. w 12-godzinnych służbach dziennych i nocnych. Godziny te są wyznaczane przez przełożonego, zwykle z miesięcznym wyprzedzeniem. Możliwe są zmiany w wyznaczonym wcześniej harmonogramie pracy, a także wydłużenie czasu pracy do 16 godzin. Praca odbywa się w systemie ciągłym, także w dni ustawowo wolne od pracy.

Stanowisko strażnika SOK występuje obecnie tylko w strukturze przedsiębiorstwa PKP. Jest to przedsiębiorstwo o dużych tradycjach, znacznej ilości pracowników, podzielone na służby wykonawcze, ściśle zhierarchizowane, o ustalonym instrukcjami służbowymi podziale kompetencji i stopniu prestiżu zawodowego poszczególnych grup i stanowisk.

Strażnik może pełnić rolę przełożonego lub podwładnego. Może o tej roli decydować stanowisko służbowe lub doraźna decyzja przełożonego. W kontaktach między strażnikami stosuje się elementy zachowania zbliżone do norm obowiązujących w wojsku i policji.

Służba Ochrony Kolei nie wykonuje zadań związanych bezpośrednio z głównymi kierunkami pracy PKP, tj. przewozami towarów i osób, lecz zajmuje się zapewnieniem bezpiecznego funkcjonowania kolei i utrzymaniem porządku na terenie kolejowym.

Wymagania psychologiczne

Do prawidłowego wykonywania zadań przez strażnika SOK niezbędne są: zdolność koncentracji uwagi i jej podzielność, np. w zasadzce czy patrolu w zatłoczonym pociągu. Strażnik powinien być przygotowany na długotrwały wysiłek związany z przemieszczaniem się pieszo na znaczne odległości, powinien także posiadać umiejętność pracy w szybkim tempie i szybkiego przestawiania się z jednej czynności na drugą, np. w czasie obserwacji przerwanej koniecznością podjęcia interwencji. Niezbędna jest znaczna odporność emocjonalna w sytuacjach zagrożenia, samokontrola. Przy kontaktach z ludźmi oraz postępowaniu z nimi strażnik powinien umieć trafnie ocenić sposób podejścia do konkretnej osoby. Strażnik musi umieć pracować samodzielnie, a także ściśle wykonywać polecenia przełożonych. Niektóre zadania wymagają umiejętności pracy w warunkach monotonnych, np. zabezpieczanie wagonu na stacji towarowej, w zasadzce, podczas dyżuru przy telefonie itp. Podejmowanie wielu czynności wymaga znacznej osobistej odwagi, np. zatrzymanie w nocy uzbrojonego przestępcy lub grupy sprawców napadu.

Kandydat do pracy w SOK musi posiadać m.in. umiejętność szybkiego podejmowania decyzji, błyskawicznej reakcji na bodźce i być spostrzegawczym (użycie broni w sytuacji zagrożenia).

Praca strażnika SOK wymaga także wysokiego poziomu moralnego i poczucia sprawiedliwości. Styka się on bowiem zarówno z przestępcami, którzy dokonują kradzieży cennych przesyłek, jak i osobami, które czasem, niezupełnie ze złej woli naruszają przepisy porządkowe, np. staruszka przechodząca przez tory w niedozwolonym miejscu, by skrócić sobie drogę. Strażnik nakładając mandaty karne musi więc sprawiedliwie podejść do przewinienia i wymierzyć karę, a z drugiej strony nie może ulec pokusie wzięcia łapówki w zamian za odstąpienie od ukarania lub puszczenia wolno włamywacza.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca strażnika jest zaliczana do prac średnio ciężkich. Wymaga dobrej ogólnej sprawności fizycznej, sprawności układu kostno-stawowego i mięśniowego (strażnik pracuje przeważnie w ruchu), a także bardzo dobrego wzroku i słuchu. Nie istnieje możliwość zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie niezbędne jest posiadanie przynajmniej wykształcenia zawodowego. Każdy przyjęty do pracy w SOK podlega przeszkoleniu na specjalistycznych kursach kończonych egzaminem. Warunkami przyjęcia do pracy są: obywatelstwo polskie, odbyta zasadnicza służba wojskowa, pozytywny wynik badań lekarskich i psychologicznych, niekaralność, dobra opinia w miejscu zamieszkania (wywiad środowiskowy), uzyskanie zgody policji na służbę z bronią. Przydatne są takie kwalifikacje jak: prawo jazdy, kursy samoobrony, umiejętność postępowania z psem służbowym, znajomość podstaw prawa karnego.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Istnieje możliwość awansu w zawodzie uzależniona od wykształcenia, stażu pracy. Awansowanie to jednak odbywa się zgodnie z zasadami stosowania tabeli stanowisk służbowych. Przy awansie na stanowiska kierownicze nieodzowna jest: znajomość zagadnień służby, nienaganna praca, umiejętność kierowania zespołem ludzkim.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Górna granica wieku przyjmowania do pracy w SOK nie powinna przekraczać 35 lat. Preferowani są mężczyźni, z uwagi na uciążliwość służby.

Polecana literatura

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---