Zarządzanie strategiczne to jedna z najmłodszych nauk o zarządzaniu, dlatego też można spotkać się z wieloma definicjami tego zagadnienia. Dlatego też należy najpierw wyjaśnić samo pojęcie strategii a następnie przejść do zarządzania strategicznego.
Strategia wg M. Marchesnay „jest to całość złożona z refleksji, decyzji i działań mających na celu określenie celów ogólnych, następnie zadań, dokonanie wyboru środków realizacji celów, a w konsekwencji podjęcie i wykonanie określonej działalności, kontrolowanie osiągnięć związanych z jej wykonaniem i realizacją celów”.
Kanadyjski teoretyk zarządzania H. Mintzberg definiuje pojęcie strategii za pomocą 5P:
P jak plan lub rodzaj dzialania świadomie zamierzonego
P jak pattern (model) lub rodzaj działania strukturalizowanego i sformalizowanego
P jak ploy (sterowanie) lub działanie prowadzące do realizacji konkretnego zamierzonego celu
P jak position (sytuacja, pozycja) lub poszukiwanie korzystnego położenia w otoczeniu, aby w sposób ciągły sprostać konkurencji
P jak perspective (perspektywa) lub postrzeganie miejsca (pozycji) w przyszłości.
Wyróżnione 5 P są ze sobą wzajemnie powiązane i odzwierciedlają w różnej postaci działania strategiczne.
S. Soduł natomiast przyjmuje, że „Strategia jest to koncepcja działania w dłuższym horyzoncie czasu, biorąca pod uwagę zmiany w otoczeniu, a także przewidywane zmiany wewnętrzne w zasobach i warunkach działania przedsiębiorstwa”.
A. Stabryła przez zarządzanie strategiczne rozumie: „proces informacyjno-decyzyjny, którego celem jest rozstrzyganie o kluczowych problemach działalności przedsiębiorstwa o jego przetrwaniu i rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem oddziaływań otoczenia i węzłowych czynników własnego potencjału wytwórczego”. Zbliżoną definicję prezentuje Z. Pierścionek, który przez zarządzanie strategiczne rozumie: „planowanie, organizowanie, kierowanie, kontrolę i weryfikację, dotyczące określania i realizacji celów strategicznych organizacji, planowania i realizacji zamian w organizacji, zamian zasobów i umiejętności organizacji, jej struktur i systemów. Podstawowym narzędziem zarządzania strategicznego jest zarządzanie przez strategię jako zestaw działań kierownictwa skierowany ku przyszłości, wykorzystujący oceny przyszłych warunków działania i wpływającą stąd wizję organizacji, spójną misją, celami i systemami zachowań.
Zarządzanie strategiczne jako dyscyplina naukowa traktuje o sukcesie podmiotu gospodarującego w długim okresie.
W strukturze decyzyjnej przedsiębiorstw wyróżnia się 3 poziomy podejmowania decyzji , nazywane szczeblami zarządzania i każdemu z nich przypisuje się określone umiejętności decyzyjne, które posiadają istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji oraz formułowania strategii przedsiębiorstwa:
Szczebel strategiczny - do zadań na tych szczeblu należy ustalanie celów i odpowiedzialność za całość zarządzania (ogólnej polityki przedsiębiorstwa - corporate strategy) oraz decyzje właścicieli reprezentujących podmiot na zewnątrz (idee, intuicja, kreatywność). Odpowiedzialność za opracowanie strategii, alokację zasobów oraz za wybór strategii przedsiębiorstwa odpowiada naczelne kierownictwo.
System zarządzania strategicznego zależy od określonych czynników:
- przebiegu wymiany pełnej informacji między poszczególnymi szczeblami decyzyjnymi
- harmonijnej współpracy wszystkich szczebli
- wzajemnego zaufania
- partycypacji w ustalaniu środków zmierzających do realizacji określonego celu
- aktywnego zaangażowania w budowę i realizację strategii
Szczebel taktyczny - pracownicy tego szczebla wykonują zadania kontrolne nad poziomem operacyjnym i organizują działalność podmiotu związaną z jego polityką. Szczebel ten ma zapewnić skuteczność projektowanej i wdrażanej strategii (wydajność i efektywność).
Szczebel operacyjny - jest odpowiedzialny za przygotowanie odpowiednich danych, sporządzanie stosownych obliczeń i ocen na podstawie wykorzystania właściwych technik w celu przygotowania planów operacyjnych.
Mówi się, że strategia i taktyka są jak gdyby dwiema stronami monety: „można je oddzielnie oglądać, a nawet oddzielnie omawiać, ale w rzeczywistości nie można ich oddzielić od siebie”.
Zarządzanie strategiczne stanowi proces, który pozwala decydentom różnych szczebli na przewidywanie zmian w turbulentnym otoczeniu, określenie logicznej hierarchii ważności jego poszczególnych składowych, wyznaczenie pozycji przedsiębiorstwa, identyfikację czynników sukcesu na konkurencyjnym rynku.
Do cech charakterystycznych zarządzania strategicznego zalicza się:
Zarządzanie strategiczne jest procesem złożonym i sztuką
Z reguły występuje niewiele wiarygodnych danych faktograficznych , na których opiera się decyzje strategiczne
Występuje istotny poziom niepewności wyników zarządzania strategicznego
Strategie można budować na podstawie różnych teorii, reguł metodologicznych, technik i przykładów
Nie występuje jeden, lecz wiele sposobów formułowania strategii
Przy budowaniu strategii wykorzystuje się zarówno metody dedukcyjne i indukcyjne, jak również podejście ilościowe, jak i jakościowe; uważa się, że wykorzystywanie różnych podejść urealnia i wzbogaca proponowane rozwiązania
Metody wykorzystywane w zarządzaniu strategicznym zmniejszają skale podejmowania niewłaściwych decyzji, z reguły może być wiele dobrych koncepcji, które pozwalają uzyskać dobre wyniki
Ponadto zarządzanie strategiczne charakteryzuje się 4 cechami, które składają się na koncepcję 4F:
Focus - podmiot gospodarujący posiada koncepcję biznesu i zarządzania nim
First - zajmuje pierwszą pozycję w przeprowadzanych zmianach i reakcjach na wyzwania otoczenia
Fast - charakteryzuje się szybkim dostosowaniem struktur organizacji, procedur, kapitału ludzkiego do relacji z otoczeniem
Flexibility - wykazuje elastyczność w myśleniu i zachowaniach w świecie organizacji
Z powyższego wynika, że zarządzanie strategiczne posługuje się pewnym systemem wartości.
W zarządzaniu strategicznym przyjmuje się następujące wartości:
Otwartość
Kompleksowość
Orientacja na przyszłość
Kreatywność
Orientacja na wyniki
Współdziałanie
Informacje niezbędne w procesie zarządzania strategicznego mogą być pozyskane z dwóch źródeł:
Wewnętrznych - gdy komórki i stanowiska organizacyjne podmiotu realizują proces pozyskiwania, gromadzenia, przechowywania i przetwarzania informacji
Zewnętrznych - gdy wykorzystuje się ogólnie dostępne publiczne źródła informacji bądź zleca się to zadanie podmiotom zawodowo zajmującym się przygotowaniem informacji.
2