Polityka pieniężna (monetarna) stanowi, obok polityki fiskalnej, zasadniczy filar makroekonomicznej polityki finansowej państwa.
Polityka pieniężna to działalność banku centralnego mająca na celu zapewnienie równowagi pieniężnej w gospodarce oraz zapobieganie i zwalczanie inflacji.
FUNCJE PIENIĄDZA W GOSPODARCE
We współczesnej gospodarce rynkowej pieniądz może pełnić następujące funkcje:
pieniądz jako środek wymiany (cyrkulacji) - pieniądz pośredniczy w transakcjach wymiennych dokonywanych na rynku, pieniądz jest „smarem” dla gospodarki rynkowej, co odróżnia ją od gospodarki barterowej (wymiana towaru za towar);
pieniądz jako miernik wartości - pieniądz mierzy i wyraża wartość wszystkich towarów i usług, pozwala określić ich wzajemny stosunek wartościowy za pomocą cen, będących pieniężnym wyrażeniem wartości towarów;
pieniądz jako środek płatniczy - pieniądz ma prawną moc umarzania zobowiązań; środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza państwowa nada mu moc zwalniania z prawnych zobowiązań;
pieniądz jako instrument tezauryzacji - pieniądz służy przechowywaniu wartości, instrument oszczędzania; jest dobrem rzadkim i jednocześnie najbardziej płynnym, co oznacza, że może on zostać łatwo zmieniony na każdy inny rodzaj aktywów;
funkcja pieniądza światowego - pieniądz może stanowić środek wymiany i umarzania zobowiązań w międzynarodowym obrocie handlowym; jednakże funkcję tę mogą pełnić jedynie niektóre waluty, takie jak dolar czy euro. Aby dana waluta mogła zostać uznana za pieniądz światowy, muszą być spełnione określone warunki, przede wszystkim pełna wymienialność zewnętrzna, duży potencjał gospodarczy i stabilność emitenta, znaczne globalne rozproszenie waluty i jej powszechna akceptowalność.
POJĘCIE INFLACJI
Polityka pieniężna ma zapobiegać rozwojowi zjawisk inflacyjnych. Mianem inflacji określa się niekontrolowany i stały wzrost ogólnego poziomu cen w pewnym okresie. Inflację należy odróżnić od zmiany struktury cen, która jest zjawiskiem normalnym, mającym miejsce wówczas, gdy niektóre dobra i usługi na rynku drożeją, a inne tanieją.
Miarą inflacji jest jej stopa, czyli procentowa zmiana ogólnego poziomu cen dóbr i usług w kolejnych okresach.
Inflację mierzy się skalą wzrostu cen, korzystając z indeksów cenowych, zwanych deflatorami. Określają one procentowe zmiany poziomu cen dóbr i usług w danym okresie (na przykład rok) w stosunku do poziomu cen z okresu bazowego, przyjętego za punkt odniesienia.
W celu pomiaru inflacji wykorzystywany jest najczęściej indeks cen dóbr konsumpcyjnych (Consumer Price Index - CPI), obejmujący określony „koszyk towarów konsumpcyjnych”, którego struktura odpowiada strukturze typowego budżetu gospodarstwa domowego.
Niekiedy odwołuje się również do indeksu cen dóbr produkcyjnych (Producer Price Index - PPI), który mierzy ceny niemetaliczne surowców, półfabrykatów, towarów przemysłowych.
RODZAJE INFLACJI
Inflacja występująca w gospodarce rynkowej ma najczęściej charakter jawny, tzn. wzrost cen jest widoczny i odczuwalny dla każdego uczestnika życia gospodarczego.
W sytuacji jednak, gdy rząd podejmuje prawne i administracyjne działania mające na celu ograniczenie wzrostu cen i płac ( na przykład urzędowe zamrożenie cen), inflacja może przybrać postać ukrytą (tłumioną).
Biorąc pod uwagę dynamikę stopy inflacji można mówić o:
inflacji pełzającej 3-5% rocznie
inflacji kroczącej 5-10% rocznie
inflacji galopującej inflacja „dwucyfrowa”, powyżej 10% rocznie
hiperinflacji - ponad 100% w skali roku
PRZYCZYNY INFLACJI
Przyczyn inflacji można upatrywać zarówno w realnej, jak i pieniężnej sferze gospodarki.
Według keynesistów zjawiska zachodzące w sferze realnej mogą stać się impulsem wywołującym inflację.
Monetaryści uznają, że przyczyn inflacji należy upatrywać wyłącznie w sferze pieniężnej. Główną przyczyna jest wzrost podaży (ilości) pieniądza niedostosowany do tempa wzrostu dochodu narodowego.
Biorąc pod uwagę sferę realną gospodarki, można wyróżnić:
inflację popytową, występującą wówczas , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia; przyczyną zwiększenia globalnego popytu mogą być wydatki rządowe, wzrost dochodów ludności lub jej liczby, obniżka podatków
inflację kosztową (podażową) wynikającą ze wzrostu kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa, na przykład wzrost płac (inflacja płacowa, spirala cen i płac), wzrost cen surowców, wzrost narzutów na płace, na przykład podatków, składek;
inflację „importowaną” związaną ze wzrostem cen surowców i produktów importowanych
inflację „pchaną przez zyski” wywołaną dążeniem przedsiębiorstw do zwiększenia marży zysku; niebezpieczeństwo wystąpienia takiej inflacji występuje na rynkach zmonopolizowanych, w sytuacji braku substytutów dla dóbr i usług oferowanych przez monopolistę
inflację strukturalną występującą wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki, przede wszystkim na zmiany struktury popytu i technologii wytwarzania
inflacje inercyjną czyli inflację oczekiwana (przewidywaną), która uwzględniona zostaje przy zawieraniu umów, ustalaniu cen i w negocjacjach płacowych.