Jakie są metody i narzędzia badawcze służące do badania słuchu fonematycznego?
Główną metodą badawczą jest obserwacja zachowań językowych dziecka. Do obserwacji najczęściej wykorzystuję próbę językową i obrazkową Ireny Styczek badającą słuch fonematyczny - próbą literową, próbą sylabową oraz próbą wyrazową.
Próba literowa polega na pokazywaniu przez dziecko na tablicy liter, których nazwy, czyli głoski wymienia badający w dowolnej kolejności. Próba ta może być stosowana do badania dzieci i osób umiejących czytać i pisać. Bardzo ważny jest sposób wymawiania głosek przez badającego. Oto przykłady takich zestawów:
1) i a u ę 2) p r t w m 3) ź ć sz dz
o e ą y b k d f l cz ź c drz
h g j n ł rz ż z dż
Próbę sylabową przeprowadza się w różnych wersjach:
1. Dobiera się sylaby zbliżone brzmieniem. Badany słuchając wypowiadanych przez badającego sylab ma zakomunikować (przez uniesienie ręki, zastukanie, zaklaskanie) fakt powtórzenia się którejś z nich, na przykład:
da - ba - ga - da
pa - pa - ba - da
ba - pa - ba - da
ta - pa - da - ta
2. Badanie prowadzą dwie osoby, jedna wymawia daną sylabę, a druga powtarza za nią i czyni to prawidłowo lub nieprawidłowo. Uczeń powinien sygnalizować, czy powtórzenie było prawidłowe, czy też nie.
3. Badanie różni się od poprzedniego tym, że sylaby są nagrane na taśmie magnetofonowej. Każda sylaba jest wymawiana dwukrotnie. Niektóre z nich za drugim razem były wymawiane nieprawidłowo i do badanego należało ocenienie drugiego wymówienia, czy było ono identyczne z pierwszym, czy nie, na przykład:
pa - pa ca - ta ka - ga a - o u - i
sa - śa ba - ga ca - ga u - u y - i
ta - ka ba - ba wa - ła o - u i - i i tym podobne.
Badanie próbą wyrazową przeprowadza się w oparciu o rysunki desygnatów, których nazwy są podobne brzmieniowo, są to tak zwane paronimy. Badanie polega na pokazywaniu przez ucznia obrazka, którego nazwę wypowiada logopeda. W czasie badania powinien on znajdować się za uczniem lub zasłaniać sobie twarz, aby badany nie mógł odczytywać wyrazów z ust.
Jaka jest terapia logopedyczna usprawniająca słuch fonematyczny?
Badanie słuchu fonematycznego pozwala odpowiednio zaplanować reedukację i usprawnić tylko to, co jest rzeczywiście zaburzone.
Program na usprawnienie słuchu:
wykształcenie wzorców słuchowych (w głoskach, sylabach, wyrazach),
wykorzystanie tablic obrazkowych do różnicowania słuchowego wyrazów,
powtarzanie wszystkich prób językowych.
Temat: Ćwiczenia słuchu fonematycznego (brak różnicowania głosek b i p).
1. Nauczyciel wymawia wielokrotnie głoskę, której uczeń nie identyfikuje, a następnie tę, z którą ją utożsamia, na przykład: b,b,b,b,b,b - p,p,p,p,p,p.
2. Nauczyciel powtarza poprzednie ćwiczenie wprowadzając dodatkową kontrolę, na przykład: w czasie wymawiania głosek dźwięcznych przykłada wierzch dłoni ucznia do swojej krtani.
3. Nauczyciel wymawia ćwiczone głoski w różnej kolejności, a uczeń wskazuje na krtań słysząc głoskę dźwięczną, na przykład: p,b,p,p,b,b,p,b,b,b,p,p,b,p,b,b.
4. Uczeń wymawia głoski na zmianę, z zatkanymi uszami, na przykład: p,p,p,b,b,p,b,p,b.
5. Nauczyciel wymawia głoski w sylabach, uczeń rysuje na tablicy linię falistą - słysząc b, linię prostą - słysząc p. 6. Uczeń powtarza za nauczycielem zestawienia sylab: bapa, bopo, pebe, pyby, beba, papaba, bapaba, babapa.
7. Uczeń podaje wyrazy zaczynające się od wskazanych mu sylab, na przykład: od sylaby pa, a następnie od sylaby ba.
8. Na kartce z zapisanymi sylabami uczeń odnajduje sylaby wymawiane przez nauczyciela.
9.Uczeń pisze dyktowane mu sylaby lub układa z liter alfabetu ruchomego.
10. Nauczyciel wymawia wyrazy różniące się danymi głoskami, uczeń wskazuje odpowiedni obrazek: bal - pal, bułka - półka, pada - bada, pas - bas.
11. Powtarzanie ćwiczenia ze zmianą ról.
12. Szukanie w otoczeniu wyrazów, zawierających dane głoski, grupowanie według dźwięczności danej głoski, na przykład: buty, kapusta, półki, zabawki, lampa.
13. Uczeń określa dane głoski w wyrazie, w zdaniu (dźwięczna, bezdźwięczna).
14. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej, na przykład: buty - póty, bada - pada, gruba - grupa, bal - pal, bas - pas, bije - pije.
Analogicznie można ćwiczyć rozróżnianie innych mylonych dźwięków, na przykład: d - t, s - z, k - g. W ten sam sposób można ćwiczyć spółgłoskę twardą i miękką( p - p') czy spółgłoski przedniojęzykowe i środkowojęzykowe.
Prowadząc ćwiczenia należy pamiętać, że utrwalenie się wzorca słuchowego wymaga pewnego czasu. Ćwiczenia powinny być prowadzone często i systematycznie, stopniując trudności materiału słownego i ćwiczeń. Przejście do następnej fazy ćwiczeń wymaga pewności, że poprzednia faza jest zakończona sukcesem.
Podsumowując powyższe rozważania stwierdzam, że przejawiające się zaburzenia słuchu fonematycznego wymagają opieki logopedycznej już na poziomie wychowania przedszkolnego. W ten sposób zapobiegniemy trudnościom w nauce czytania i pisania na dalszym etapie kształcenia.