Bariera łożyskowa jest właściwością łożyska umożliwiającą zatrzymywanie lub ograniczanie przechodzenia niektórych substancji między krwią matki i płodu. Utworzona jest z sąsiadujących ze sobą splotów naczyniowych płodowych i matczynych stanowiących barierę mechaniczną oraz powiązanych z nimi mechanizmów transportu enzymatycznego.
Uważa się, że 4-5% wad wrodzonych stwierdzanych u płodów, następuje u kobiet które zażywały leki w czasie ciąży. W pierwszych 2-3 tygodniach po zapłodnieniu, jeżeli płód dziecka jest narażony na działanie czynnika teratogennego, jest narażony na poronienie. Wady wrodzone mogą nastąpić natomiast od 3. do 10. tygodnia po zapłodnieniu, jest to tzw. okres organogenezy. Przechodzenie leków przez łożysko można podzielić na dwa czynniki, są to czynniki matczyne i czynniki łożyskowe.
Czynniki matczyne: kiedy kobieta zachodzi w ciąże w jej organizmie występują ogromne zmiany fizjologiczne i biochemiczne. Znaczne zwiększenie przechodzenia leku niezwiązanego z białkami osocza do płodu może wywołać hipoproteinemia. Najbardziej dotyczy to leków kwaśnych, które silnie wiążą się z białkami osocza. Przechodzenie leków do płodu zaburzają m.in. zmiany w przepływie krwi przez macicę i łożysko spowodowane zmniejszeniem krwi u matki. Jeżeli u matki występuje niedociśnienie płód narażony jest ma niedotlenienie co może nasilać u niego działanie leków przeciwbólowych i uspokajających, podawanych w czasie ciąży lub porodu. To samo następuje wtedy gdy podawana jest matce adrenalina.
Czynniki łożyskowe. Przechodzenie leków przez łożysko zależy od następujących czynników. Np. od rozpuszczalności leków w tłuszczach i od tego jaki jest ich współczynnik. Od rozdziału leku w fazie wodnej i tłuszczowej. Np. w fizjologicznym pH leki niezjonizowane, które są rozpuszczalne w tłuszczach, łatwo przechodzą przez łożysko. Wolniej natomiast przechodzą leki zjonizowane. Lek, który jest niezjonizowany szybciej przechodzi przez tkanki. Kwasy o niskim pKa przechodzą wolniej jak i leki zasadowe o wysokim pKa. Zależy również od masy cząsteczkowej leków. Leki które posiadają małą masę cząsteczkową (poniżej 0,6 kD) przechodzą szybko i łatwo przez łożysko, te z większą masą cząsteczkową, przechodzą słabo. Wyjątkiem jest Digoksyna. Przechodzenie leków przez barierę łożyskową zależne jest również od powierzchni i grubości warstw struktur anatomicznych łożyska. Wraz z postępem ciąży przepuszczalność błon znacznie się zwiększa. Lek który nie wiąże się z białkami osocza przechodzi przez łożysko i następuje wyrównanie stężeń między krwią matki i płodu. W prawidłowej ciąży pH krwi pępowinowej jest o 0,1 - 0,15 niższe niż pH krwi matki. Przepuszczalność jest zależna od zmian w pH krwi matki i płodu. Od szybkości wyrównywania garientu stężeń leku. Wyrównanie jego stężenia (leku) zależy od czasu potrzebnego do dotarcia leku do łożyska, szybkości jego przejścia przez nie. Procesy te są zależne od chorób matki np. cukrzycy, nadciśnienia, zatrucia ciążowego, choroby te zaburzają funkcję łożyska. Jeżeli stężenie leku we krwi matki jest stałe, po 13 minutach można stwierdzić 50% wyrównania różnicy stężeń, dopiero po 1godzinie ok. 90% wyrównania. Zależy również od metabolizmu leków w łożysku i wątrobie płodu.
Większość bakterii jest za duża, aby przekroczyć barierę łożyskową, ale znacznie mniejsze wirusy (ospy, ospy wietrznej, odry, różyczki, grypy) przenikają przez nią bez trudności. Szczególnie groźne dla płodu są zakażenia wirusowe w okresie wczesnej ciąży. Wirusy przedostając się do płodu uszkadzają poważnie jego formujące się w tym czasie tkanki i narządy, co doprowadza do powstawania wad wrodzonych. .
Dane dotyczące obserwacji dużych grup ciężarnych wskazują, że przebycie niepowikłanej grypy zwiększa częstość poronień i porodów przedwczesnych. Wirus grypy jest także odpowiedzialny za powstanie rozmaitych wad wrodzonych.
Nieprawidłowość hemostazy u noworodka może wywołać zażycie kwasu acetylosalicylowego w czasie ciąży. Jeżeli ciężarne matki nadmiernie używają alkoholu, mogą wywołać u płodu działania teratogenne. Leki przeciwpadaczkowe takie jak fenytoina, trymetadion wywołują działania teratogenne, objawiają się one m.in. dysmorfogenezą twarzy, łagodnym upośledzeniem rozwoju psychicznego, opóźnieniem wzrostu. Leki przeciwzakrzepowe np. kumaryny wywołują niedorozwój nosa i zanik nerwu wzrokowego. Metotreksat i aminopteryna mogą wywołać poronienie lub wiele wad wrodzonych.
Jeżeli chodzi o wchłanianie, niektórych leków przez barierę łożyskową matki, działają one na płód w różny sposób, np. Sulfonamidy przenikają do dziecka w ciągu piętnastu minut przez nie dochodzi do żółtaczki jąder podstawy mózgu. Tetracykliny przenikają w ciągu dwóch godzin i wpływają na zaburzenie rozwoju zębów i kości. Powstawanie zespołu „szarego dziecka” u niemowląt było zależne od Chloramfenikolu, objawiało się to w sposób taki, że dzieci miały rozdęte brzuchy, wymiotowały, miały nieregularny oddech, nasilająca się sinica i niewydolność krążenia. Na małopłytkowość cierpiały dzieci, którym podawany zostawał Chlorotiazyd, a tachykardia objawiała się po przyjmowaniu Atropiny. Zanik tarczycy i przysadki występował po Tyroksynie, natomiast depresja oddychania po Peptydynie.