TEORIE KLAS SPOŁECZNYCH

1. Geneza myślenia w kategoriach klasowych..

1. Dla Ossowskiego (Struktura klasowa w społecznej świadomości) w zasadzie każdy istotny dla porządku społecznego typ zróżnicowania ma charakter podziału klasowego. Jednak, to, co odróżnia klasy społeczne od innych kategorii strukturalnych. to:

1. Brak nieprzechodnich granic pomiędzy kategoriami,

2. Podstawowy charakter podziałów społecznych dla danego typu porządku społecznego,

3. Odwoływanie się do zróżnicowania ekonomicznego jako podstawowe­go.

2. Ujmowanie zróżnicowania społecznego w kategoriach klas pojawia się na przełomie XVIII i XIX wieku (rozwinięcie kategorii "ordre" i „état") jako dziedzictwo myśli społecznej będącej dziedzictwem Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

3. Mają swój udział w formowaniu się pojęcia klasy społecznej, jako analitycznej kategorii strukturalnej: Smith, Madison, socjaliści utopijni..

4. Na dobre do teorii socjologicznej wprowadza pojęcie klasy społecznej Karol Marks (także Engels). Dla niego klasa społeczna jest nie tylko kategorią strukturalną, elementem podziału społecznego, ale podmiotem historii, wyrazem aktywności gatunku ludzkie­go.

2. Systemy klasowe na tle innych systemów zróżnicowania społecznego.

Systemy klasowe odwołują się do najbardziej podstawowych i znaczących mechanizmów podziałów społecznych

systemy klasowe z reguły akcentują aspekt ekonomiczny zróżnicowania społecznego, co nie musi oznaczać odwoływania się jedynie do standardu ekonomicznego (wysokości dochodów)

systemy klasowe akcentują również wymiar władzy i panowania, jako konsekwencję zróżnicowania klasowego

systemy klasowe odwołują się do:

obiektywnych różnic pomiędzy grupami (gdy klasa = grupa społeczna)

obiektywnych różnic pomiędzy jednostkami (wymiary statusu społecznego)

subiektywnych, świadomościowych różnic pomiędzy jednostkami

1. systemy klasowe są oparte o różne kryteria, co powoduje zamieszanie terminologiczne, ponieważ:

używany w nich termin „klasa społeczna” bywa rozumiany niejednoznacznie np. klasa jest równoważna warstwie społecznej, stanowi kaście,

systemy klasowe są traktowane jako:

systemy klasowe

systemy stratyfikacji (uwarstwienia) np. w funkcjonalnej teorii stratyfikacji (Parsons, Davies, Moore)

systemy innych podstawowych kategorii strukturalnych (stanów, kast)

traktowane są jako kategorie:

obiektywne, istniejące w rzeczywistości (teorie relacyjne)

analityczne (nominalne),

zjawiska ze sfery świadomości społecznej i autoidentyfikacji

3. Marksistowska teoria klas społecznych.

Teoria klas społecznych jest kluczowym elementem marksowskiej teorii społeczeństwa i teorii rozwoju społecznego

Podstawowe kategorie strukturalne:

Formacja społeczno ekonomiczna, zbudowana z następujących elementów:

Sił wytwórczych, czyli wiedzy ludzkiej, kwalifikacji, narzędzi, umiejętności pozyskiwania dóbr z przyrody, służących zaspokojeniu potrzeb

Stosunków produkcji, czyli relacji w jakie wchodzą ludzie między sobą w procesie produkowania. Obejmują one stosunki prawne (własności) oraz aspekt organizacji produkcji.

Siły wytwórcze i stosunki produkcji to sposób produkcji (baza ekonomiczna)

Nadbudowy, obejmującej system instytucji społecznych, stanów świadomości itp.

Najbardziej dynamicznym, zmiennym elementem formacji są siły wytwórcze, innymi słowy sfera techniczno-technologiczna (prawo postępującego rozwoju sił wytwórczych)

Najbardziej stabilnym, niezmiennych jest nadbudowa.

Te elementy powinny się utrzymywać się w stanie względnej równowagi. Jej zachwianie - zmiana jednego z elementów - powoduje konieczność dostosowania się pozostałych:

Prawo koniecznej zgodności charakteru sił wytwórczych ze stosunkami produkcji

Prawo koniecznej zgodności bazy z nadbudową

Marks wyróżnił 5 formacji:

Wspólnotę pierwotną, prymitywne narzędzia, konieczność wspólnych działań, brak prywatnej własności środków produkcji

Niewolnictwo, wyższy poziom rozwoju sił wytwórczych, prywatna własność środków produkcji (mówiących narzędzi niewolników). Dwa podtypy:

Antyczna - niewolnicy są własnością prywatną

Azjatycka - niewolnicy są własnością państwa

Feudalizm, wyższy poziom rozwoju sił wytwórczych, oparcie sposobu produkowania o rolnictwo, przypisanie chłopa do ziemi, miasta i mieszczaństwo.

Kapitalizm, wyższy poziom rozwoju sił wytwórczych, przemysłowy sposób produkcji jako dominanta, robotnicy sprzedają siłę swoich rąk

Komunizm, najwyższy poziom rozwoju sił wytwórczych, pozwalający na realizacje zasady: od każdego według jego możliwości, każdemu według potrzeb”.

Przejście od formacji do formacji to rewolucja.

Teoria klas społecznych i walki klasowej jest traktowana jako podstawowy mechanizm zmiany społecznej. To konflikty klasowe są przyczyną zmiany społecznej, rewolucji i rozwoju.

Podstawowe kategorie:

Klasy społeczne: wielkie grupy ludzi różniące się stosunkiem do środków produkcji, miejscem w historycznie określonym sposobie produkcji, wielkością i sposobem otrzymywania przypadającej na nie części dochodu oraz cechami kulturowymi.

Klasy społeczne są zjawiskiem historycznym:

Pojawiły się i zanikną

Mają własną logikę rozwoju od „klasy w sobie” (agrgatu) do „klasy dla siebie” (grupy obdarzonej świadomością klasową - uświadamia sobie obiektywny interes klasowy - i mającej swoją organizację polityczna - partię).

W każdej formacji można wyróżnić pary klas podstawowych, pomiędzy którymi zachodzi najważniejszy dla formacji konflikt społeczny i antagonizm (klasy antagonistyczne) oraz klasy niepodstawowe, będące reliktami poprzednich formacji lub zwiastunami nowych.

Konflikt klasowy jest konfliktem interesów. Interes klasowy ma podwójny wymiar: Subiektywny, postrzeganie różnic i działania zmierzające do ich zniwelowania.

Obiektywny, zmiana stosunków społecznych, zmiana formacji.

Klasy społeczne panują, czyli sprawują władzę mając do swojej dyspozycji aparat ucisku: państwo. Panują: Ekonomicznie Politycznie Ideologicznie

Znaczenie marksowskiej teorii klas społecznych Wzór i inspiracja dla innych teorii Podstawa eksperymentu społecznego - socjalizmu i komunizmu.

Teoria klas społecznych Maxa Webera.

1. Jest reakcją na marksowską teorię klas. Weber nie zgadzał się z nią. Twierdził, że struktury społecznej nie można redukować do jednego, klasowego wymiaru. Proponował uwzględnić konsekwencje trzech typów ładu (porządku):

1. Ekonomicznego, a szczególnie rynku, który generuje podział na klasy

2. Społecznego, który generuje podział na stany

3. Władzy, który generuje podział na partie polityczne

2. Klasy są zjawiskiem związanym z istnieniem rynku. Dlatego są definiowane poprzez położenie klasowe, które określa szanse jednostek na rynku.

1. Wyróżnia klasy:

1. Zysków, których podstawą jest posiadanie kapitału, środków produkcji,

2. Dochodów, których podstawą jest posiadanie kwalifikacji, które można „sprzedać” na rynku.

2. Klasy są agregatami, zbiorami jednostek, które mogą podejmować działania zbiorowe

3. Istnieje kategoria klasy społecznej określanej tak poprzez zgeneralizowane szanse rynkowe wszystkich tworzących je jednostek.

4. Klasy są produktem społeczeństwa rynkowego.

3. Dla Webera ważnym elementem struktury społecznej są stany typowe dla społeczeństwa stanowego przeciwstawianego społeczeństwu rynkowemu

1. Stany są wspólnotami, grupami społecznymi

2. Stany określa położenie stanowe czyli przypadająca na nie określona wielkość szacunku społecznego (Amerykanie mówią o prestiżu społecznym).

3. Wyznacznikami różnic między stanami są:

1. Dystanse społeczne, których wyrazem są:

1. Conmensualizm (dopuszczenie do stołu, czyli do kontaktów towarzyskich)

2. Connubium (dopuszczenie do łoża, czyli, do małżeństwa)

2. Zawłaszczone przywileje

4. Weberowsika teoria stanów była wzorem dla koncepcji warstw prestiżowych.

4. Ważnym elementem struktury społecznej jest podział władzy w obrębie społeczeństwa. Jest ona definiowana jako potencjalna możliwość narzucanie jednostkom swej woli, nawet wbrew ich woli.

1. Władza jest realizowana poprzez uprawomocnienie - stąd autorytet, władza zwierzchnia uprawomocniona. Wyróżnia trzy typy władzy uprawomocnionej:

1. tradycyjną

2. charyzmatyczną

3. legalną

1. ważnym elementem jest koncepcja biurokracji

2. podział władzy prowadzi do podziału na partie polityczne czyli grupy, których celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy.

5. Wpływ Webera:

1. Zwrócenie uwagi na inne aspekty zróżnicowania strukturalnego

2. Zwrócenie uwagi na inne niż ekonomiczne (społeczne) aspekty zróżnicowania

3. Zwrócenie uwagi na sferę polityki jako sposobu osiągania celów - zdobycia władzy.

4. I. Teorie "nowych klas":

1. Rewolucja menedżerów Jamesa Burnhama.

1. Rozdzielenie funkcji właścicielskich i zarządzających. Zarządzają i kontrolują wynajęci specjaliści - menedżerowie.

2. Kontrola nad środkami produkcji jest prawie równoważna ich posiadaniu

3. Zarządzający, menedżerowie z racji kontroli mają:

1. Wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem

2. Bardzo wysokie dochody

4. To powoduje, że można o nich mówić jako o klasie społecznej tym bardziej, że wytwarzają swoją „klasową” ideologię, której składnikiem jest podkreślanie szczególnej misji menedżerów.

5. Podkreślanie zmian, jakie zaszły w społeczeństwie i gospodarce - wprowadzenie systemu akcyjnego.

2. "Nowa klasa" Milovana Dżilasa.

1. Podobna koncepcja jak u Burnhama z tym, że odnosiła się do społeczeństwa komunistycznego (radzieckiego i jugosłowiańskiego) - kontrola nad środkami produkcji wynika nie z ich posiadania i zarządzania, ale jest rezultatem udziału w aparacie władzy

2. Prowadzi to do uprzywilejowania ekonomicznego a w konsekwencji do powstania czerwonej burżuazji

5. "Nowe klasy" we współczesnym społeczeństwie postprzemysłowym.

1. Akcentowanie rzadkich kwalifikacji, które pozwalają na zajmowanie wysokich pozycji społecznych

2. Akcentowanie nowych ról społecznych, jakie pojawiają się w wyniku zmian gospodarczych i politycznych (intelektualiści)

3. Pojawianie się nowych „klas średnich”

6. Konsekwencje zróżnicowania klasowego: a)Sfera władzy (panowanie klasowe). b)Sfera przywilejów. c)Sfera wartości.

---