MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE DZIAŁAJĄCE
W GRUPACH PRACOWNICZYCH
Grupa społeczna, grupa w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspakajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać.
Typy grup
Grupy funkcjonalne. Grupa funkcjonalna to grupa stworzona przez organizację dla realizacji pewnej liczby bieżących celów organizacji w nieokreślonym horyzoncie czasowym.
Grupy zadaniowe. Grupa zadaniowa to grupa stworzona przez organizację dla realizacji stosunkowo wąskiego zakresu zadań (celów) w określonym lub domyślnym horyzoncie czasowym.
Grupy nieformalne albo grupy interesu. Grupa nieformalna albo grupa interesu jest tworzona przez członków dla celów, które nie muszą mieć związku z celami organizacji, jej horyzont czasowy jest nieokreślony.
Powody, dla których ludzie łączą się w grupy nieformalne lub grupy interesu :
Przyciąganie interpersonalne. Jednym z powodów, dla których ludzie tworzą grupy nieformalne lub grupy interesu, jest fakt wzajemnego przyciągania. Na takie interpersonalne przyciąganie składa się wiele czynników. Niewątpliwie jest ono większe, gdy ludzie mają podobne postawy, osobowość czy warunki materialne.
Działania grupowe. Ludzie mogą być skłonni do przystąpienia do grupy również dlatego, iż przyciąga ich działalność grupy.
Cele grupowe. Również cele grupy mogą zachęcać ludzi do przystąpienia do niej.
Zaspakajanie potrzeb. Ludzie mogą przyłączyć się do grupy dla zaspokojenia potrzeby przynależności (afiliacji).
Korzyści instrumentalne. Ludzie mogą również przyłączyć się do grupy, ponieważ członkostwo jest czasami uważane za środek zapewniający inne korzyści.
Etapy rozwoju grupy
Wzajemna akceptacja. W pierwszej fazie, wzajemnej akceptacji, członkowie grupy poznają się i zaczynają badać, które zachowania interpersonalne są akceptowane, a które są odrzucane przez innych członków grupy. Na tym etapie członkowie są bardzo zależni od innych, którzy sygnalizują, co jest akceptowane. Członkowie grupy ustanawiają podstawowe reguły gry, może się pojawić wstępna struktura grupy.
Komunikacja i podejmowanie decyzji. Drugi etap rozwoju, komunikacja i podejmowanie decyzji, wyłania się często powoli. Na tym etapie grupie może brakować jedności, a wzorce interakcji mogą być nierówne. Jednocześnie niektórzy członkowie grupy mogą zacząć się wybijać i zdobywać uznanie jako przywódcy grupy albo przynajmniej odgrywać główną rolę w kształtowaniu jej programu.
Motywacja i wydajność. Trzecia faza rozwoju, zwana fazą motywacji i wydajności, zwykle zaczyna się od gwałtownego wybuchu aktywności. Na tym etapie poszczególne osoby zaczynają wzajemnie rozumieć i akceptować swoje role i role innych. Członkowie grupy zaczynają wykształcać poczucie jedności. Czasami grupa może się na pewien czas cofnąć do poprzedniego stadium rozwoju.
Kontrola i organizacja. Ostatnie stadium kształtowania się grupy rozwija się powoli. Grupa zaczyna koncentrować się na swych właściwych zadaniach. Członkowie podejmują role, które przyjęli, pojawiają się interakcje, wysiłki są nastawione na osiągniecie celów grupy. Podstawowa struktura grupy nie jest już problemem otwartym, lecz stała się mechanizmem realizacji celów grupy.
Cechy dojrzałych grup
Struktura ról : zestaw określonych ról i wzajemnych stosunków między nimi, zdefiniowanych i akceptowanych przez członków grupy.
Struktura ról wyłania się w kilku fazach. Proces rozpoczyna się, kiedy członkowie grupy oczekują przyjęcia przez jednostkę pewnej roli - jest to rola oczekiwana. Oczekiwana rola zostaje przetłumaczona na rolę wysyłaną - są to wiadomości i wskazówki, których używają członkowie grupy dla komunikowania jednostce roli oczekiwanej. Rola spostrzegana to odbierane przez jednostkę znaczenie roli wysyłanej. Wreszcie rola odgrywana, to rola jaką jednostka faktycznie odgrywa. Rola odgrywana z kolei wpływa na przyszłe oczekiwania grupy wobec jednostki.
Kiedy pojawiają się zakłócenia, jednostki mogą doświadczać niejasności ról, konfliktu lub przeciążenia.
Niejasność roli. Niejasność roli powstaje wtedy, gdy rola wysyłana jest niejednoznaczna, a jednostka nie wie, czego się od niej oczekuje.
Konflikt ról. Konflikt ról, powstaje wówczas, gdy informacje i wskazówki roli wysyłanej są jasne, ale sprzeczne, lub wzajemnie się wykluczają. Powszechnie występującą formą jest konflikt między rolami albo konflikt wewnątrz roli, spowodowany sprzecznymi wymaganiami z różnych źródeł w odniesieniu do tej samej roli.
Przeciążenie roli. Przeciążenie roli następuje wtedy, gdy oczekiwania związane z daną rolą przekraczają możliwości danej osoby.
Normy zachowań. Normy, to standardy zachowania, które grupa akceptuje i których oczekuje od swoich członków.
Spójność wewnętrzna. Spójność to zakres, w jakim członkowie grupy są wobec siebie lojalni i zaangażowani w sprawy grupy; stopień wzajemnego przyciągania w łonie grupy.
Czynniki zwiększające spoistość grupy :
Konkurencja międzygrupowa. Jeżeli kilka grup bezpośrednio ze sobą konkuruje, to każda z nich zapewne zwiększy swoją wewnętrzną spójność w toku tej konkurencji.
Osobiste przyciąganie. Tak jak osobiste przyciąganie odgrywa pewną rolę w tworzeniu się grupy, tak samo przyciąganie to wpływa na wzrost spójności grupy.
Korzystna ocena. Na wzrost spójności może również wpłynąć korzystna ocena całej grupy przez autsajderów. Podobnie grup grupa zdobywająca uznanie i pochwały swego zwierzchnika będzie zwiększała swą wewnętrzna spójność.
Zgodność co do celów.
Interakcje. Im częstsze są wzajemne kontakty członków, tym większe szanse na powstanie i utrzymanie spójnej grupy.
Przywództwo nieformalne. Przywódca nieformalny to osoba, która angażuje się w działalność przywódczą, lecz której prawo do tego nie zostało formalnie uznane przez organizację.
Zjawisko facylitacji społecznej
Facylitacja społeczna to napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonywanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonywanie zadań trudniejszych.
Zjawisko próżniactwa społecznego
Próżniactwo społeczne to uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonywanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonywanie zadań trudnych.
Czynniki warunkujące efektywność grupowego i indywidualnego
podejmowania decyzji :
Typ zadania :
Zadanie addytywne : zadanie grupowe, którego wykonanie jest uzależnione od wysiłku wszystkich osób (np. ogólny okrzyk całej grupy).
Zadanie koniunktywne : zadanie grupowe, którego wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek (np. jak szybko zespół alpinistów, połączonych liną zdobędzie szczyt).
Zadanie dysjunktywne : zadanie grupowe, którego poziom rozwiązania zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy (np. gdy grupa osób rozwiązuje wspólnie trudne zadanie matematyczne).
Strata ponoszona w toku procesu : każdy rodzaj współdziałania w grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu.
Niepowodzenie w dzieleniu się unikatową informacją, znaną tylko jednej osobie.
Myślenie grupowe, rodzaj myślenia, w którym dążenie do zachowania grupowej spójności i solidarności jest ważniejsze od realistycznego liczenia się z faktami.
Warunki sprzyjające wystąpieniu myślenia grupowego :
Duża spójność grupy : grupa zapewnia prestiż i jest atrakcyjna, dlatego ludzie chcą do niej należeć;
Izolacja grupy : grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi poglądami;
Autorytarny przywódca : przywódca kontroluje dyskusje w grupie oraz usilnie forsuje własne poglądy;
Silny stres : członkowie grupy odczuwają zagrożenie dla grupy;
Słabo wypracowane sposoby podejmowania decyzji : brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów.
Symptomy myślenia grupowego :
Złudzenie odporności na ataki : grupa odczuwa swoją nieomylność i siłę;
Przekonanie o moralnych racjach grupy : „Bóg jest z nami”;
Stereotypowe spostrzeganie przeciwników : (w sposób uproszczony);
Autocenzura : ludzie dobrowolnie odrzucają przeciwne poglądy, aby nie „torpedować samych siebie”;
Ukierunkowany nacisk na dysydentów, aby podporządkowali się większości : jeżeli ludzie wyrażają inne opinie, wywierany jest na nich nacisk w celu upodobnienia ich do większości;
Złudzenie jednomyślności : złudzenie, że wszyscy są zgodni, wynikające z pomijania oponentów;
Strażnicy jednomyślności : członkowie grupy chronią przywódcę przed odmiennymi poglądami.
Konsekwencje myślenia grupowego :
Niespełna analiza alternatywnych poglądów : grupa nie analizuje wszystkich możliwych rozwiązań;
Mało realistycznie ujmuje ryzykowność preferowanego rozwiązania;
Opiera się na niepełnej informacji;
Nie przygotowuje planów działania na wypadek niepowodzenia.
1