Prawo do życia jako najwyższa wartość każdego człowieka.
Prawa człowieka są prawami stanowionymi, które są przeciwieństwem praw naturalnych. Prawa ta przydzielają człowiekowi coś czego nie ma w sposób naturalny, ale to coś musi ktoś człowiekowi dać.. Wytłumaczyć to można na najbardziej drastycznym przykładzie: prawie do życia. Otóż nie jest to prawo naturalne. W sposób naturalny człowiek ma tylko prawo do obrony życia swojego, swojej rodziny i ma prawo użyć do tej obrony wszelkich metod, łącznie z pozbawieniem życia potencjalnego agresora. Tworząc wspólnoty większe niż rodzina (np naród), człowiek rozszerza to prawo o prawo do ochrony życia członków społeczności. I takie rozszerzenie jest naturalne. Prawo do ochrony własnego życia wystarczy tylko sformułować i uświadomić człowiekowi, aby zaczęło działać. Prawa do życia natomiast nie wystarczy ogłosić. Aby miało sens musi być połączone z systemem finansowania ochrony tego życia. Bóg ogłaszając prawo moralne sformułował je poprzez obowiązki i zakazy. I to jest dobre. I takie sformułowanie wystarcza same w sobie, aby mogło działać. Należy naśladować Boga w tworzeniu systemu meta-prawnego. Prawa DO: godnego życia, pracy, niezawisłego sądu, bezpłatnej nauki, wybierania władzy, strajku, bezpłatnego leczenia, własności itp. wymagają stworzenia systemu finansowania, aby można je było realizować. Czyli aby miało sens musi być związane z stworzeniem systemu państwowego. Formułowanie takich praw bez definiowania państwa nie ma sensu.
Wszystkie porozumienia międzynarodowe gwarantują ochronę życia. Jest to prawo niederogowalne, ma charakter bezwzględnie obowiązujący i poza przypadkami dokładnie w prawie określonymi, nie ma okoliczności, które uzasadniałyby lub uzasadniały jego uchylenie.
Polska konstytucja w artykule 38 „zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”. Takie, zdawać by się mogło, lakoniczne sformułowanie pociąga za sobą znacznie dalej idące zobowiązania, niż wynikałoby to z samego ratyfikowania paktów czy konwencji. Oznacza bowiem nie tylko niedopuszczalność szafowania życiem ludzkim przez organa państwowe, ale także konieczność jego prawnej ochrony przed innego typu zagrożeniami. Na ochronę taka składa się cale ustawodawstwo bezpośrednio lub pośrednio związane z wartością i trwałością życia. Kodeks karny przewiduje najwyższy wymiar kary za umyślne spowodowanie śmierci, ustawy dotyczące służby zdrowia i etyki lekarskiej nakazują ratować je za wszelką cenę, ustawy regulujące problemy transplantacji i transfuzji dopuszczają uzupełnianie niedoborów krwi i zastępowanie niewydolnych lub uszkodzonych organów ludzkich.
Ustawy te rodzić jednak mogą dylematy moralne wynikające z możliwego konfliktu norm religijnych i etycznych lub prawnych. Problemy takie pojawiają się w przypadku ludzi, którzy odmawiają zgody na ratujący życie sposób leczenia. Szczególnie dramatyczne są decyzje związane z ratowaniem samobójców czy zachowaniami ludzi, którzy ponad życie stawiają zakazy religijne. Nie sposób zmusić do życia kogoś, kto kategorycznie go odmawia. Jak jednak postępować w sytuacji dzieci świadków Jehowy, wymagających np. po wypadku natychmiastowego podania krwi, jeżeli nie wyrażają na to zgody ortodoksyjni rodzice, a sprzeczna z ich wolą praktyka lekarska staje się bezprawna?
Prawo do życia to także kwestie związane z aborcja i kara śmierci. Stanowisko w sprawie aborcji zajmuje tylko Konwencja amerykańska, chroniąc życie „w zasadzie” od chwili poczęcia. Przepis ten można rozumieć jako zakaz legalizacji przerywania ciąży w ustawodawstwie wewnętrznym. W innych społeczeństwach sprawy te regulują normy prawa wewnętrznego, a dyskusje nad nimi wszędzie budzą ożywione polemiki.
Równie dyskusyjna pozostaje kara śmierci. W wielu krajach ten najwyższy( i niemożliwy do korekty) wymiar kary został zniesiony lub zawieszony, tzn. ze nadal karę taką przewidują kodeksy i bywa orzekana w wyrokach, ale się jej nie wykonuje, zastępując wieloletnim wiezieniem.
W krajach, w których nie zniesiono kary śmierci Pakt polityczny dopuszcza jej orzekania nie tylko wówczas, gdy ustawa przewiduje ją za najpoważniejsze przestępstwa. Skazany ma prawo ubiegania się o ułaskawienie lub zmianę wyroku. W każdym czasie może tez być objęty amnestią. Wyroków śmierci nie można orzekać wobec osób, które popełniły przestępstwo przed ukończeniem 18 roku życia ani wykonywać na kobietach ciężarnych. Konwencja amerykańska dodatkowo zabrania stosowania takiej kary wobec osób starszych (które przekroczyły 70 lat) oraz za przestępstwa polityczne lub związane z nimi przestępstwa pospolita. Uznaje się też, ze państwa, które raz zniosły karę śmierci, nie mogą jej przywrócić.
Nawet jednak prawo do życia może być naruszone w pewnych wyjątkowych sytuacjach. Przewiduje je konwencja europejska, zgodnie z którą może dojść do pozbawienia życia w następstwie użycia siły: w obronie przed bezprawną przemocą, w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie zgodnie z prawem pozbawionej wolności, wreszcie w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania. Takie podejście chroni autorytet prawa i stabilność państwa. Nie paraliżuje działań jego organów w sytuacjach, w których bierność oznaczałaby zgodę na bezkarność.
Szczególnym przejawem naruszenia prawa do życia jest ludobójstwo. Kojarzy się je z okropnymi przestępstwami drugiej wojny światowej, polityką eksterminacji poprzez masowe zabójstwa, obozami koncentracyjnymi, moralnym i fizycznym wyniszczaniem całych grup społecznych.
Konwencja z 9 XII 1948 r. w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa była reakcją Narodów Zjednoczonych na barbarzyństwo wojny. Potwierdzała uchwaloną dwa lata wcześniej rezolucję Zgromadzenia Ogólnego. Stwierdzono w niej, że „Ludobójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienie całych grup ludzkich, tak jak zabójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do życia poszczególnych jednostek”. Jest zbrodnia prawa międzynarodowego, której sprawcy i wspólnicy podlegają karze, niezależnie od tego czy SA osobami prywatnymi, czy publicznymi oraz bez względu na motywy czynu.
Zgodnie z konwencją ludobójstwem jest dokonanie w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych:
Zabójstwo członków grupy,
Spowodowani poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
Rozmyślne stworzenia dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
Stosowanie środków mających na celu wstrzymanie narodzin w obrębie grupy,
Przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.
Karalności podlega nie tylko samo ludo bóstwo, ale i zmowa w celu jego dokonania, bezpośrednie i publiczne podżeganie do niego, usiłowanie popełnienia i współudział w ludobójstwie.
Konwencja przypomina, że skuteczne karanie zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości stanowi ważny czynnik w zapobieganiu takim zbrodniom, ochronie praw człowieka i jego podstawowych swobód, zwiększaniu zaufania i rozwoju współpracy między narodami oraz popieraniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Uznaje, że zbrodnie te nie podlegają przedawnieniu bez względu na datę ich popełnienia.
Prawo do życia powinno być pierwszym na liście prawem, które chronią przepisy ustawodawcze. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia, a kara śmierci może być wymierzona jedynie za najcięższe zbrodnie. Nikt nie może być poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu czy poniżającemu traktowaniu bądź karaniu. Zakazane jest we wszelkich formach niewolnictwo i poddaństwo. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.
LITERATURA
Roman Kuźniar „Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe”. Warszawa 2000 r.,
Grażyna Michalowska „Prawa człowieka i ich ochrona”, Warszawa 2000 r.,
Janusz Simonides „Międzynarodowa Ochrona praw człowieka”, Warszawa 1977 r.,
Adam Łopatka „Międzynarodowe prawo”, Warszawa 2001 r.,
Artykuły w Internecie:
1