BANKI
Instytucje systemu pieniężno kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza
- bank centralny
- banki handlowe
Funkcje banku centralnego:
- bank emisyjny
- nadzoruje działalność innych banków centralizując ich płynne rezerwy oraz zaopatrując w pieniądz gotówkowy
- bank państwa, udziela w razie potrzeby kredytu państwa, przeprowadza w imieniu państwa operacje finansowe za granicą, przechowuje dewizy i złoto i nimi dysponuje, prowadzi politykę pieniężną
Pozostałe banki obsługują:
- podmioty gospodarcze
- ludność
Operacje banków:
- pasywne - przyjmowanie układów
- aktywne - udzielanie kredytów, dokonywanie przelewów na polecenie właścicieli depozytów
KREDYTY
Podział:
- krótkoterminowe (do 1 roku)
- średnioterminowe (1-5 lat)
- długoterminowe (>5lat)
zdolność kredytowa = zdolność do spłacania kredytu wraz z odsetkami
Sposoby zabezpieczania kredytów:
- weksle (dyskonta wekslowe)
- papiery wartościowe
- zastaw towaru
Obrót wekslowy:
dyskonto weksla - bank kupuje weksel, płacąc sumę na jaką opiewa, pomniejszony o procent za okres, jaki upłynął od chwili wykupu przez płatnika
dyskont weksla - ustalenie aktualnej wartości weksla niższej w stosunku do wartości nominalnej
stopa dyskontowa - stopa procentowa jaką pobierają banki przy dyskoncie
Kredyt hipoteczny i obligacyjny - chodzi o sposób zabezpieczania kredytu.
Kreacja pieniądza bankowego
Pieniądz gotówkowy i bankowy - w dwustopniowym systemie bankowym krążą dwa rodzaje pieniądza: gotówkowy i bankowy. Pieniądz w obrocie banków handlowych zależy od stopy rezerw obowiązkowych.
stopa rezerw obowiązkowych - ustalona przez bank centralny tj. wyrażoną w procentach część ogółu depozytów, które banki muszą utrzymać w gotówce
rezerwy nadwyżkowe - ilość pieniądza jaką może tworzyć bank zależy od rezerw nadwyżkowych, rezerwy, którymi mogą dysponować banki; różnica pomiędzy rezerwami całkowitymi a obowiązkowymi
Współczynnik kreacji depozytów
O wielkości kreacji depozytów i pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego decyduje współczynnik kreacji depozytów, który jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych.
Md=1/r
Md - mnożnik kreacji depozytów
r - stopa rezerw obowiązkowych
Gospodarki poszczególnych państw mają:
a) sektory: - rolnictwo
- przemysł
- usługi (jeśli 60% zatrudnionych to kraj
wysokorozwinięty)
b) działy: - przemysł
- rolnictwo
- budownictwo
- transport
- łączność
- handel i usługi
c) gałęzie
majątek narodowy - stanowi sumę dóbr i usług wyprodukowanych do danego momentu czasu
majątek narodowy:
- produkcyjny (służący do dalszej produkcji np maszyny)
- nieprodukcyjny (służy do konsumpcji)
często wymienia się - rezerwy
reprodukcja - ciągłe odtwarzanie tzw. produktu globalnego
reprodukcja:
- prosta (produkt globalny z roku x = produkt globalny roku x-1, akumulacja = 0, stagnacja gospodarcza)
- rozszerzona (produkt globalny z x>x-1, akumulacja >0)
- zwężona (produkt globalny z x<x-1, kryzys)
produkt globalny = wartość posiadana + wartość dodana
(nowo wytworzona)
zużyte przedmiot
maszyny pracy
praca wartość
fundusz wytworzonych
płac produktów
PG = C + (V + M)
M = konsumpcja + akumulacja
produkt krajowy brutto - jest miarą produkcji wytworzonej na terenie danego kraju, niezależnie od tego, kto jest właścicielem środków produkcji (PKB = A + S + V + M)
S - surowiec
produkt narodowy brutto - jest miarą wszystkich dochodów które zostały zrealizowane przez wszystkich obywateli danego kraju, także za granicą
produkt krajowy netto = PKB - amortyzacja
dochód narodowy = PKB - surowce
Produkt krajowy obliczamy w:
- cenach bieżących - obliczanie to służy nam do oceny aktualnego tempa rozwoju oraz do dokonania podziału produktu krajowego
- cenach stałych - obliczamy, aby dokonywać porównań dynamiki rozwoju między krajami (cena produktu jest przyjmowana jako stała na podstawie ceny z jakiegoś roku)
deflator - jest wskaźnikiem wyrażającym ogólny wzrost poziomu cen i wykorzystuje się go do korekty wielkości produktu krajowego z tytułu inflacji. Liczony jest poprzez stosunek produktu narodowego brutto liczonego w cenach nominalnych (bieżących) do produktu narodowego brutto liczonego w cenach stałych.
PKB wytworzony jest równy PKB podzielonemu tylko jeśli:
- nie ma braków, strat
- jeśli gospodarka zamknięta
- eksport = import
PK do podziału > PK wytworzony import > eksport
PK do podziału < PK wytworzony import < eksport
Podział PK:
- pierwotny (dokonuje się bezpośrednio w przedsiębiorstwach)
- wtórny (narzędziami wtórnego podziały jest rynek /poprzez ceny/ i budżet państwa /poprzez ściąganie podatków/)
(tworzą się dochody całej sfery nieprodukcyjnej)
- ostateczny - kto i na co przeznaczył swoje dochody, dzieli się na konsumpcję (indywidualną i zbiorową) oraz akumulację
konsumpcja zbiorowa - np policja, opieka zdrowotna…
konsumpcja indywidualna - to, co opłacamy
akumulacja - przeznaczona jest na inwestycje netto (rozwojowe)
inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) - podział rozważamy na wielkościach brutto
akumulację przeznacza się na:
- środki obrotowe
- inwestycje netto
- inwestycje odtworzeniowe
- regulacja ujemnego salda bilansu płatniczego
- przyrost rezerw i zapasów
CZYNNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO
wzrost gospodarczy - określa pomyślne zmiany ilościowe podstawowych wskaźników ekonomicznych
mierzymy go w:
- PKB/osoba
- dochód narodowy/osoba
rozwój gospodarczy - obejmuje zmiany ilościowe i jakościowe oraz zmiany strukturalne, które dotyczą podstawowych wielkości ekonomicznych, obejmują zmiany w strukturach ekonomicznych
korzyści z rozwoju gospodarczego:
- podniesienie poziomu życia ludności
- zmiana stylu życia
- prestiż narodowy
wady:
- niszczenie środowiska naturalnego
- choroby
- konieczność ciągłego doszkalania
- grabieżcza polityka surowcowa
Czynniki wzrostu
1. ujęcie historyczne:
- ziemia
- kapitał
- praca
2. ujęcie modelowe:
- bezpośrednie - związane z nakładami pracy żywej
(zatrudnienie i wydajność pracy)
- pośrednie - związane z nakładami pracy
uprzedmiotowionej (majątek produkcyjny, inwestycyjny)
3. systemowe
Wielkość PKB można przedstawić jako funkcję y = f(K,N,L)
kapitał - czynnik wytworzony w ramach systemu gospodarczego. Dobra kapitałowe są produktami wytworzonymi, wchodzącymi do dalszej produkcji jako nakłady. Kapitał jest wyprodukowany w ramach systemu gospodarczego i może być łatwo pomnażany.
inwestycje - jest to przepływ wydatków mający na celu utrzymanie albo zwiększenie zasobów kapitału
Ib = Ir + In
Ib - inwestycje brutto
Ir = Io - i. restytucyjne = i. odtworzeniowe (odtwarzane z funduszu amortyzacji)
In (i. netto) = Irozwojowe - finansowane z funduszu akumulacji
inwestycje zależne są od:
- wielkości istniejącego kapitału trwałego i stopnia jego wykorzystania
- rentowności inwestycji tj. od stopy zysku jaki przynoszą w stosunku do zainwestowanego kapitału
- panującej na rynku stopy procentowej
Inwestycje podejmowane wówczas gdy rentowność jest większa od stopy procentowej.
zasoby naturalne (ziemia) - cechą charakterystyczną surowców naturalnych jest fakt, iż wyczerpują się oraz że są w różnym stopniu dostępne
Sposoby radzenia sobie
- nakłady na poszukiwanie nowych złóż
- wynalezienie nowych technologii
postęp techniczny - zastosowanie w produkcji odkryć naukowych, powodujące udoskonalenie produktu, zmniejszenie kosztów jego wytwarzania, zmniejszenie kosztów społecznych
postęp techniczny:
- w dziedzinie produktu (udoskonalenie samego produktu, tak by lepiej odpowiadał potrzebom, zwiększenie ergonomii, itd.)
- w dziedzinie procesu produkcji (udoskonalenie procesu produkcji poprzez oszczędność na czynnikach produkcji powodującą zmniejszenie kosztu bezpośredniego albo kosztów społecznych wynikających z zanieczyszczenie środowiska)
Postęp:
1. kapitało-oszczędny i praco-oszczędny - przyczynia się do oszczędności kapitału i pracy
2. kapitałochłonny i praco-oszczędny - duże inwestycje, a dzięki temu oszczędność pracy
3. kapitało-oszczędny i pracochłonny
UJĘCIE MODELOWE
Czynniki:
- bezpośrednie (zatrudnienie i wydajność)
- pośrednie
Czynniki:
- ekstensywne - zatrudnienie i majątek produkcyjny /czynniki te oznaczają przede wszystkim zmiany ilościowe/
- intensywne - wzrost kwalifikacji zatrudnionych, wzrost wydajności pracy i efektywności wykorzystania majątku produkcyjnego, związane ze zmianami jakościowymi
Zależność: D = ZW
D - dochód
Z - zatrudnienie
W - wydajność
Zatrudnienie zależy od:
- przyrostu naturalnego
- struktury płci i wieku
Wydajność zależy od:
- intensywności pracy (wykształcenie, postawa, motywacja /ambicja, płace/)
- czynników obiektywnych (warunki naturalne, organizacja i stosunki w pracy)
Wydajność
- indywidualna (ile sztuk wytworzono na danym miejscu pracy w jednostce czasu)
- społeczna = (wydajność globalna)/(ilość zatrudnionych) (może ulec zmianie bez zmian w indywidualnej wydajności, przyczyną są zmiany w strukturze zatrudnienia)
Przyrost dochodów
ΔD = ΔZW + ΔWZ + ΔWΔZ
Przyrost dochodu w stosunku do roku poprzedniego
(ΔD)/D = (ΔZ)/Z *(ΔW)/W = (ΔZΔW)/(ZW)
inwestycje - pośrednio wpływają na wzrost dochodu narodowego
D = I + K
D - dochód
I - inwestycje
K - konsumpcja
Zwiększenie dochodu jest możliwe poprzez zmniejszenie konsumpcji
1 = I/D + K/D
K/D - stopa konsumpcji
I/D - stopa inwestycji - udział inwestycji w dochodzie narodowym
Na przyrost dochodu narodowego maja wpływ:
- stopa inwestycyjna (I/D)
- efektywność inwestycji (mierzona współczynnikiem)
Współczynnik efektywności inwestycji (ΔD/I=1/m) - jest odwrotnością współczynnika kapitałochłonności. Mówi nam ile jednostek przyrostu dochodów uzyskamy z jednej zainwestowanej złotówki.
Współczynnik kapitałochłonności (m) - mówi ile trzeba zainwestować, aby otrzymać przyrost dochodu narodowego o 1 złoty.
- usprawnienia techniczno-organizacyjne (m), prowadzące do lepszego wykorzystania aparatu wytwórczego i bezinwestycyjnego wzrostu dochodu narodowego (oszczędność na surowcach)
- starzenie się aparatu wytwórczego (współczynnik zużycia aparatu wytwórczego - a), co powoduje stopniowe jego wycofywanie z eksploatacji i wpływa na zmniejszenie się dochodu narodowego
Absolutny przyrost dochodu narodowego wynosi więc:
ΔD = I * (1/m) + u*D - a*D
Po podzieleniu obu stron przez D otrzymujemy:
(ΔD/D) = (I/D)*(1/m) + u - a
MODEL KALECKIEGO: Powyższa formuła jest autorstwa polskiego ekonomisty o światowej sławie, Michała Kaleckiego. Wzór ten pokazuje, że na tempo wzrostu dochodu narodowego (r) mają wpływ:
- stopa inwestycji (i)
- współczynnik efektywności nowych inwestycji (1/m)
- współczynnik usprawnień (u)
- współczynnik zużycia aparatu wytwórczego (a)
BARIERY WZROSTU DOCHODU
- b. konsumpcji - nie pozwala na dowolne zwiększanie środków finansowych z dochodu narodowego na inwestycje; środki te są ograniczone poziomem osiągniętej stopy konsumpcji w okresie poprzednim; zejście poniżej osiągniętego poziomu konsumpcji powoduje niezadowolenie społeczne, a tym samym obniżenie wydajności pracy, a w konsekwencji obniżenie wielkości dochodu narodowego
- b. zatrudnienia - brak wolnej siły roboczej na rynku lub podaż siły roboczej nie odpowiada popytowi zgłaszanemu na tę siłę roboczą
- b. handlu zagranicznego - nie możemy importować niezbędnych surowców, bo nie mamy czym zapłacić, tzn. nie mamy odpowiedniego exporty na pokrycie
- b. struktury rzeczowej dochodu narodowego - podaż oferowanych produktów produkcyjnych nie odpowiada zgłaszanemu na nie popytowi
INFLACJA
W warunkach gosp. rynkowej niezwykle rzadko spotykamy się z sytuacją, gdy ceny utrzymują się na stałym poziomie. Ulegają one wahaniom. Z tym zjawiskiem wiążą się pojęcia:
- deflacja - spadek poziomu cen w gosp., w danym okresie czasu, połączony ze wzrostem wartości pieniądza
- inflacja - wzrost poziomu cen w gosp., w danym okresie czasu, połączony ze spadkiem wartości pieniądza
- slumpflacja - jednoczesne wystąpienie recesji i rosnącej inflacji
W Polsce wystąpiła już w 1794 roku, potem w Księstwie Warszawskim i Galicji w 1 połowie XIX wieku, oraz w okresie I wojny światowej. Najsilniejsze procesy inflacyjne wystąpiły po odzyskaniu niepodległości w XI 1918 (w końcu 1918 za 1$ USA płacono 9 marek polskich, a w IV 1924 - 9.250.000). Okres hiperinflacji położyły reformy skarbowe i walutowe.
miary inflacji - inflacja może być mierzona za pomocą różnych indeksów cen , a najważniejsze to:
- indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI)
- indeks cen produkcji przemysłowej (maszyny, urządzenia, surowce)
- delator PKB (kwartalnie)
- miary inflacji bazowej (core inflation), wyłącznie cen kontrolowanych, najbardziej zmiennych, paliw itd., szczególnie przydatne dla władz monetarnych
Stopę inflacji, czyli jej wysokość, możemy obliczyć ze wzoru:
stopa _ cena obecna - poprzednia x100
inflacji ¯ poprzednia
RODZAJE INFLACJI
Ze względu na wysokość inflacji, rozróżniamy jej rodzaje:
- pełzająca - do 10%
- krocząca - powyżej 10%
- galopująca - powyżej 50% (wzrost przeciętnego poziomu cen do 100% w skali roku; istotne zniekształcenie relacji cenowych, obniża się efektywność procesów gosp. i tempo wzrosty gosp., wzmaga się presja płacowa)
- hiperinflacja - powyżej 100%
kryterium przyczyn inflacji:
i. strukturalna - spowodowana zbyt wolnym dostosowywaniem się struktury podaży do struktury popytu (inflacja wywołana przemianami strukturalnymi w systemie gosp., typowe dla gospodarek o systemie rynku planowego przy przejściu na system wolnorynkowy. Zmiana struktury gosp. pociąga za sobą koszty finansowe, np. zakupu nowych technologii, zatrudnienia wykwalifikowanej kadry, koszty te znajdują swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu)
i. kosztowa - w przypadku wzrostu kosztów producenci starają się przerzucić wzrost kosztów na nabywców poprzez podniesienie cen
i. popytowa - spowodowana zwiększeniem się popytu np. wtedy gdy przedsiębiorcy podnoszą dochody, bo państwo nakręca koniunkturę (np. zatrudniając siłę roboczą do prac nie przynoszących dochodu ze sprzedaży produktów; np.polityka zbrojeniowa, zwiększenie robót publicznych)
SKUTKI INFLACJI
1. niepewność przewidywania zysków
2. zniechęca do podejmowania inwestycji
3. wzrost stopy procentowej (w odniesieniu do kredytów lub oprocentowania oszczędności)
4. spadek zainteresowania kredytami
5. prowadzi do dewaluacji pieniądza ( oficjalne obniżanie siły nabywczej; relacje między PLN a innymi walutami)
6. podraża import
7. obniżenie realnych dochodów
Do ograniczenia inflacji stosuje się instrumenty ekonomiczne i administracyjne. Wybór instrumentu zależy od typu inflacji, od sytuacji gospodarczej oraz od celów polityki społeczno-ekonomicznej.