1. Definicje Antropologii i ich interpretacje:

Antropologia wywodzi się z greckich słów: anthropos - człowiek i logos - nauka, czyli oznacza naukę o człowieku.

Współczesne pojmowanie tej nauki jest bardzo szerokie, co wynika z faktu, że człowiek stanowi przedmiot badań szeregu nauk szczegółowych: biologicznych, humanistycznych i medycznych. Wg Arystotelesa - antropologowie to ci, którzy zajmowali się właściwościami psychicznymi człowieka. Wg Kanta - nauka rozwiązująca problemy filozoficzne. Wg Brocka - nauka zajmująca się historią naturalną człowieka. Wg Martina - nauka, która bada człowieka w czasie i przestrzeni. W krajach Anglosaskich - nauka badająca kulturę, cywilizację, systemy społeczne i kwestie etniczne. Antropologia polska, włoska, hiszpańska, skandynawska, radziecka, ogranicza stosowanie terminu antropologia do fizycznych i biologicznych sfer człowieka. Wg Wrzoska - nauka zajmująca się przyrodniczym opisem grup ludzkich rozpatrująca człowieka z punktu widzenia zoologii, historii, rasy i jej fizjologii oraz patologii. Wg Czekańskiego - nauka badająca człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych.

2. Działy antropologii w ujęciu polskim i byłych krajów demokracji ludowej.

Antropologia populacyjna- ma na celu wyróżnienie i opis poszczególnych ras i odmian ludzkich. Bada również procesy rasogenezy oraz etnogenezy.

Antropologia ontogenetyczna- zajmuje się rozwojem osobniczym człowieka, procesami wzrostu, dojrzewania płciowego, kształtowania postawy ciała rozwoju sprawności ruchowej, zajmuje się wpływem czynników środowiskowych na procesy rozwoju.

Antropologia filogenetyczna- zajmuje się pochodzeniem człowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym

Antropologia fizyczna - zajmuje się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni.

Antropologia Fizykalna - bada zmienność gatunku ludzkie

Antropologia Kulturowa - bada kulturę we wszystkich jej znaczeniach ( archeologia, językoznawstwo, etnografia, etnologia)

Antropologia filozoficzna

Antropologia polityczna

Antropologia społeczna

Antropometria - metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej

Archeologia

Ergonomia - dostosowanie pracy do możliwości człowieka

Paleontologia - badania ewolucyjnego rozwoju człowieka

Lingwistyka

Religioznawstwo

Kulturoznawstwo

3. i 4. Historia antropologii a Polsce i na świecie:

Antropologia jako osobna gałąź wiedzy ludzkiej istnieje stosunkowo krótko. Wprawdzie jej początków doszukiwać się można już w starożytnej Grecji, w pismach Herodota, Hipokratesa i innych, naukowe jednak ujęcie i podstawy tej dziedziny wiedzy ludzkiej przedstawił dopiero chirurg francuski Paul Broca. On pierwszy określił dokładnie zadania antropologii i opracował metody jej badań, kładąc tym samym podwaliny pod tę nową dziedzinę wiedzy. W roku 1859 założył w Paryżu pierwsze Towarzystwo Antropologiczne, a w 1876 r. powstała tam z jego inicjatywy pierwsza szkoła antropologiczna: L'Ecole d'Antropologie de Paris.

W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając te stare czasy należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, (można naściemniać z, HKF) który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna.

5. Wkład Antropologii i jej znaczenie dla nauk o wychowaniu fizycznym, przyrodniczych i humanistycznych

Stwarza stronę teoretyczną wychowania fizycznego, dostarcza problematyki naukowej. Kierunki: opracowanie nowych metod i technologii badawczych w ramach zagadnień ontogenetycznych. Badane są prawidłowości rozwoju biologii, analiza zmienności budowy ciała w zmian rozwojowych, próba określenia ostatecznej wysokości ciała, morfologiczne uwarunkowania wydolności i sprawności fizycznej, określenie genetyczne uwarunkuje motoryczne określenie rytmu w pracy i treningu.

Współpraca z entologią, nauką badającą kultury społeczeństwa od chwili powstania 3 działów: - kultura materialna - obejmuje zagadnienia gospodarcze tj. zdobywanie żywności, wytwarzanie narzędzi; - kultura duchowa - obejmuje wierzenia, magię, muzykę; - kultura społeczna - zajmuje się prawami organizacją rodziny, rodu. Archeologia - bada pozostałości po działaniu ludzkim. Demografia - bada określenie stanu biologicznego gęstości zaludnienia tj. długość trwania życia, śmiertelność. Socjologia - dostarcza informacji o strukturze i prawach rządzących rozwojem społeczeństwa.

Prymatologia - dział zoologii badania naczelnych. Ewolucjonizm - proces ewolucji jako przyczyna zmienności, badania anatomii porównawczej ciała kręgowców, a człowieka. Genetyka osobnicza - badanie zjawisk dziedziczenia w rodzinie. Genetyka populacyjna - bada działanie selekcji naturalnej i zjawiska mieszania się różnych populacji. Ekologia - wyjaśnia wpływ środowiska naturalnego na cechy biologiczne, bada wpływ czynników społecznych i kulturowych, które doprowadziły do wytwarzania środowiska sztucznego.

6. Definicja pojęcia rozwoju. Aspekty rozwojowe.

Rozwój jest procesem przemian strukturalnych, które warunkują powstanie nowych form. Cechą rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się do stanu poprzedniego. Rozwój w odniesieniu do ewolucji nosi nazwę Filogenezy. Z kolei ontogeneza, czyli rozwój od „kołyski aż po grób” (od momentu zapłodnienia do śmierci). Istotą ontogenezy jest uzyskanie maksymalnej niezależności i wydanie potomstwa.

Rozwój biologiczny- ( fizyczny) to całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie bez sfery psychiki.

Aspekty rozwoju. Należą one do dwóch grup:

Pierwsza z nich to grupa jakościowa-

rozrost- czyli powiększenie masy żywej substancji

różnicowanie- to stopniowo zachodzące zmiany, które prowadzą do zróżnicowania pierwotnie jednolitych struktur. Mogą zachodzić na poziomie komórkowym tzw. cytogeneza na poziomie tkankowym tzw. histogeneza, , narządów i układów - organogeneza oraz kształtowania się proporcji ciała - typogeneza.

dojrzewanie- polega na doskonaleniu funkcji poszczególnych narządów i układów w obrębie całego organizmu.

Druga grupa to aspekty ilościowe.

Kinetyka rozwoju- poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika. Może być niski, przeciętny, wysoki

Rytmiczność rozwoju - charakteryzuje ona różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

Tempo rozwoju - wielkość zmiany cechy przypadająca na jednostkę czasu.

7. Endogenne: (genetyczne i paragenetyczne)

Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.

Paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne, bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże, ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.

8. Egzogenne: (biogeograficzne, społeczno-ekonomiczne)

Biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów.

Społeczno-kulturowe - dzieci inteligentów szybciej się rozwijają. Najwolniej rozwijają się dzieci rodziców wykształceniem podstawowym. Opóźniającą działa również wielodzietność. Najszybciej rozwijają się dzieci z dużych miast najwolniej ze wsi. Wszelkie zaburzenia są częstsze u mężczyzn gdyż są oni delikatniejsi i słabsi biologicznie

9. Trend sekularny (tendencja przemian) - przykłady, teorie wyjaśniające przyczyny występowania tendencji przemian.

Trend sekularny to ciąg zmian fenotypowych o charakterze nie ewolucyjnym zachodzących z pokolenia na pokolenie w stałym kierunku.

Przejawy trendu sekularnego-

- powiększenie ostatecznych wymiarów ciała .

- przyspieszenie rozwoju

- zmiana kolejności niektórych etapów rozwojowych, udokumentowana rozwojem uzębienia. obecnie jako pierwsze zęby stałe częściej wyżynają się siekacze podczas gdy do niedawna były to dolne trzonowce.

- opóźnienie procesu starzenia, ilustracją tego zjawiska jest przesuwanie w górę wieku menopauzy u kobiet, kiedyś występowała ona u kobiet 40 letnich, XVI wieku u 45 letnich, w połowie XX wieku około 49 roku życia, a obecnie 49-52 lata, a na zachodzie u kobiet w wieku 55 lat.

Przyczyny trendu sekularnego - najstarsza teoria mówiła, że przyczyną jest podniesienie temperatury, kolejna, że jest on wynikiem zmiany nawyków i korzystania z kąpieli słonecznych. Następna mówiła, że był on wynikiem heterozji wskutek rozbicia izolacji genetycznej ( migracja ze wsi do miasta i mieszanie się populacji). Inna teoria głosiła, że to zmiana odżywiania. Potem mówiono że trend sekularny jest efektem zmian cywilizacyjnych.

11 i 12. Charakterystyka etapów rozwoju osobniczego:

Okres życia wewnątrzmacicznego- życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce.

Okresy rozwoju pourodzeniowego:

• Okres noworodkowy - trwa przeciętnie 4 tygodnie. W okresie prenatalnym płód pozostaje w ścisłym związku z łożyskiem matki. Wraz z pierwszym krążeniem rozpoczyna funkcjonowanie krążenie płucne. Uaktywniają się układ pokarmowy i wydalniczy. Funkcjonuje aparat regulacji cieplnej (zmiana temp.), w godzinę po urodzeniu gwałtownie wzrasta aktywność tarczycy. W pierwszych dniach noworodek traci około 10% urodzeniowej masy, potem to się wyrównuje. Noworodek z donoszonej ciąży waży od 2501 do 4500 g. Chłopcy przeciętnie 3700 g, dziewczynki 3400 g. Długość waha się od 48 do 52 cm, obwód głowy 34-35 cm. Mózgowie waży 350-400g co stanowi 14-14% masy ciała. Okres noworodka kończy się gdy zagoi się pępowina. W zależności od wieku płodowego (liczonego od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) noworodki dzieli się na: niedonoszone (wcześniaki), których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w wieku 38-42 tygodnie(urodzone w terminie), oraz przenoszone (urodzone w wieku ponad 42 tygodnie).

• Okres niemowlęcy - trwa od 2 m-ca do 1 roku życia. B. Szybki rozwój dł. I masy ciała, tułów wynosi 37% dł. ciała, największe wymiary maja narządy weg głowa to 23% długości ciała. Następuje rozwijanie centralnego układu nerwowego. Dojrzewanie do funkcji aparatu ruchu, kostno-stawowego, mięśniowo-nerwowego odbywa się od głowy do końca kończyn dolnych: podnoszenie głowy w wieku 1- 3 m-cy, obrót wokół osi 3 - 5 m-cy, siadanie 6-9 m-cy, stawanie i chodzenie 10-13 m-cy. Powstają krzywizny kręgosłupa. Na końcu okresu rozwija się mowa. Wynurzają się pierwsze zęby mleczne. Wysoka przemiana materii. W 1 m-cu podwaja się, a potem potraja masa ciała. Wzrost wynosi więcej o 23-25, a masa ciała ok. 7 kg więcej. Pod koniec 5-6 m-ca pojawiają się główne szwy czaszkowe. Okres ten zamyka spionizowana postawa ciała.

• Okres młodszego dzieciństwa- trwa od opanowania chodzenia (ok. 12 m-c) do rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego (5-7 lat).Pod wpływam hormonów regulowane są wzrost i proporcje ciała. Zmniejsza się otłuszczenie. W 2 roku dziecko ma nadal ogromną przemianę materii i zwiększa swoje wymiary (10-12 cm i 2,5 kg w ciągu roku). W 3 roku życia mówi pełnymi zdaniami, wielkie zmiany intelektu, psychiki, budowy ciała i motoryki.

• Okres starszego dzieciństwa (dojrzewanie) - Jest to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt między 12 -15 rokiem życia, a u chłopców ok. 16 - 17 miesięcy później. Okres dojrzewania płciowego u dziewcząt 12 rok życia, u chłopców 14 i decyduje o dojrzałości osobniczej. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała, kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała (klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia rozwój umięśnienia chłopców, otłuszczenia dziewcząt, mutacje głosu chłopców, męskie owłosienie, szybki wzrost jąder i prącia. U dziewcząt pełny rozwój warg sromowych, rozwój piersi) zmiana rysów twarzy z dziecięcych na dorosłe, zmniejszenie odporności systemów nerwowych na bodźce zewnętrzne przewijające się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji.

• Okres młodzieńczy - u kobiet przeciętnie do 18 - 20 roku życia, u mężczyzn do 20 - 23 lat. Ostatecznie kształtują się wymiary głowy i większości narządów wewnętrznych. Następuje zakończenie procesów rozwojowych kości. Organizm wchodzi w fazę względnej równowagi metabolicznej.

• Okres dorosły - trwa od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się. U kobieto do 30 - 35 lat, a u mężczyzna 35 - 40. wtedy wydolność biologiczna ustroju jest największa.

• Okres dojrzałości - kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych. U obu płci do ok. 50 - 60 roku życia. W tym okresie widoczne jest: wypadanie i siwienie włosów, odkładanie tkanki tłuszczowej.

• Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała. Zmiany inwolucyjne człowieka: dzieli się na fazy: a) przedklimateryczna - może przebiegać bez zaburzeń miesiączkowania. Pierwszym objawem jest niedomoga lutealna. Cykle miesiączkowe są jednofazowe. Faza ta może trwać do 6 lat b) okres właściwego klimaterium - wyraźne zaburzenia miesiączkowe. Może trwać od kilku miesięcy do kilku lat c) menopauza - całkowity zanik funkcji jajników i znaczny spadek estrogenów we krwi d) okres postmenopauzalny - wypadnięcie funkcji jajników powoduje zakłócenie całego układu hormonalnego może występować nadciśnienie tętnicze, otyłość lub schudnięcie, zmiany stawowe. Rozrost wszerz szczytowych części kości (nosa, łuków brwiowych, uszu...) zaburzenia w przemianie materii.

13 Zmiany z wiekiem proporcji ciała.

Zmiany proporcji ciała wraz z wiekiem proporcje małego dziecka wraz z wiekiem zmieniają się i różnią się od proporcji osoby dorosłej. Jest to wynikiem różnej dynamiki rozwoju poszczególnych cech. Noworodki i niemowlęta posiadają: dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny. Proporcje kończyn górnych i dolnych-ok.5 roku życia długość kończyn dolnych jest mniejsza od kończyn górnych. Podudzie w stosunku do uda, a przedramię w stosunku do ramienia jest dłuższe. W ciągu rozwoju ontogenetycznego dł. kończyn dolnych zwiększa się ok. 5 razy, a długość kończyn górnych ok.4 razy. Zmiany długości tułowia z wiekiem-długość tułowia zwiększa się trzykrotnie po trzecim roku życia wzrastanie staje się wolniejsze w stosunku do kończyn. Po pewnym okresie dojrzewania następuje wyrażane wyrównanie proporcji związane z zahamowaniem wzrostu kończyn i dalszym wzrostem tułowia. Kształt klatki piersiowej- u noworodków jest cylindryczna, a w roku rozwoju osobniczego ulega spłaszczeniu związane jest to z większym tempem wzrostu wymiaru poprzecznego w stosunku do wymiaru strzałkowego, a także zmianą kąta ustawienia się żeber. Zmiana obwodu głowy w stosunku do obwodu klatki piersiowej-u noworodka obwód głowy jest o ok. 2 cm. Większy od obwodu klatki piersiowej, w 3 m-c życia następuje przekrzyżowanie się obu tych obwodów, jest to moment zmienny i zależy od osobnika, ponieważ dzieci są w wieku 3 lat, u których obwód głowy jest większy od obwodu klatki piersiowej.

14 Teorie starzenia się.

Teorie starzenia się starzenie się jest naturalnym, długotrwałym i nieodwracalnym procesem zachodzącym w rozwoju osobniczym człowieka. Następuje zmiana metabolizmu komórek, zmniejszenie wodochłonności i odwodnienie komórek. Zmiany metabolizmu prowadzą do morfologicznych i funkcjonalnych zaburzeń w poszczególnych tkankach i narządach. ruga grupa teorii genetycznej zajmuje się mechanizmami powstawania błędów w podstawowych strukturach organizmu, zaburzających ich prawidłowe funkcjonowanie i w konsekwencji doprowadzających do śmierci. Grasica, która jest odpowiedzialna za rozpoznawanie obcego białka przez układ limfatyczny zanika ok. 13 roku życia. Uznano to za rozrusznik starości. Jej zanik osłabia mechanizmy chroniące własną komórkę przed rozpoznawaniem jej jako antygenowo obcą, co prowadzi do autoagresji i rozwoju licznych zmian starczych. Czynnikami przyspieszającymi proces starzenia się są: zatrucia, choroby zakaźne, niedobory witaminowe, pokarmowe, zaburzenia nerwowe, hormonalne, enzymatyczne, schorzenia serca, naczyń, nerek i inne.

15 Regulacja rozwoju hormonalna.

POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych.

Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).

• Genetyczne uwarunkowania rozwoju.

- postawy genetyczne konstrukcji ciała są bezsporne choć są one złożone. Wiadomo np. że jedne cechy budowy ciała są silniej inne zaś słabiej zdeterminowane genetycznie. Wysokość i ogólna wielkość ciała oraz proporcje budowy wyznaczone stanem rozwoju szkieletu wykazują silną determinacje genet, natomiast masa ciała aktualny stan tkanek miękkich podlega wpływom środ. Związanym z trybem życia odżywianiem, ruchem i pracą.

GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH FUNKCJI- rozwój regulowany jest przez 3 rodz. genow: geny wzrastania I rzędu- decydują o podziałach komórek i ich różnicowaniu po zapłodnieniu, geny wzrastania II rzędu są odpowiedzialne za wzrastanie w okresie wewnątrz macicznym, III rzędu - sterują rozwojem od urodzenia do dojrzewania i przyczyniają się do ukształtowania różnic indywidualnych między osobnikami, kompleks dziecięcy -faza aktywności tego kompleksu pokrywa się z faza aktywna przysadkowa czynnika wzrastania kompleks pokwitaniowy - faza aktywna tego kompleksu wiąże się z aktywnością hormonów płciowych.

GENETYCZNE UWARUNKOWANIA CECH MORFO-FUNKCJONALNYCH -

Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT(szybko kurczliwe) do ST(wolno kurczliwe) a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie.

18 Koncepcja normy rozwojowej.

NORMA ROZWOJOWA (BIOLOGICZNA) - układ odniesienia służący do oceny rozwoju osobnika lub populacji - może to być przedział zmienności danej cechy. RODZAJE NORM: 1)NORMY POPULACYJNE (REGIONALNE) - normy tworzone w obrębie wyróżnionych populacji lub regionów (np. dla dużych miast); 2)NORMY GRUPOWE - na podstawie niektórych cech rodziców dziecka np. norma gdzie rodzice mają wykształcenie wyższe (pochodzenie). 3)NORMY UWZGLĘDNIAJĄCE SOMATOTYP OSOBNIKA. 4)NORMY DOCELOWE - na podstawie grupy wyselekcjonowanej, pochodzącej z najkorzystniejszych warunków bytowania. NORMA REAKCJI ORGANIZMU: zakres zmienności fenotypowej uwarunkowany danym genotypem np. siatki centylowe. Poziom centylowy określa osobników, którzy nie osiągają danej wartości cech.

19 Metody określania wieku: wiek kalendarzowy i wiek rozwojowy:

a) szkieletowy - metoda punktowa i metoda atlasowa

b) zębowy,

c) drugorzędnych cech płciowych,

d) morfologiczny

Metody określania wieku

I - wiek kalendarzowy- od urodzenia do momentu badania, określony liczba lat i miesięcy.

II - wiek rozwojowy ( biologiczny ) miernik stanu biologicznej dojrzałości organizmu. Wiek ocenia się na podstawie czterech kryteriów: Wiek kostny, Wiek zębowy, Wiek drugorzędnych cech płciowych,

Wiek morfologiczny

Wiek kostny- odzwierciedla stan zaawansowania w rozwoju układu kostnego, ponieważ pojawienie się punktów kostnienia odbywa się w określonej kolejności umożliwia to indywidualną ocenę czy proces rozwoju szkieletu jest opóźniony czy przyspieszony. Metody oceny wieku dzieli się na dwie grupy:

Jednosegmentową - oparta na jednym segmencie ciała, w tej grupie metod znajduje się metody atlasowe i punktowe.

Wielosegmentowa - opartą na kilku wybranych elementach np. ręka, staw kolanowy, stopa. Jest to metoda najbardziej precyzyjna lecz nie jest ona powszechnie stosowana.

Wiek zębowy- określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów lub na podstawie wieku w którym wyżynają się zęby. Jej wadą jest to, że stosuje się ją tylko i wyłącznie miedzy 1-2 rokiem życia, oraz 6-14 rokiem życia.

Wiek drugorzędowych cech płciowych- opiera się na opisie faz w rozwoju tych cech ( genitalia, owłosienie łonowe, gruczoły piersiowe, czasem owłosienie pachowe ) oceny dokonuje się metodą antroposkopijną przez porównanie poszczególnych elementów u dziecka ze skalą fotograficzną Tannera. Ma ograniczenia - stosowanie tylko w okresie pokwitania

wiek morfologiczny - najpowszechniej stosowany. Wiek wysokości i masy ciała określamy przez porównanie z siatką centylową lub tablicą i następnie oblicza się wiek rozwojowy.

Wiek morfologiczny I- wiek wysokości + wiek masy ciała + wiek kalendarzowy / 3

Wiek morfologiczny II - wiek wysokości + wiek masy / 2 ( jest bardziej precyzyjny

20. Wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy.

Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: - nerwowych i - humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.

Okres niemowlęcy - ćwiczenia w tym okresie mają. charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. maj ą wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.

Okres dorastania - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat -szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.

Okres dorosły - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.

Okres starczy - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.

21 Wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy

Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: *nerwowych i *humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju. OKRES NIEMOWLĘCY - ćwiczenia w tym okresie mają charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. mają wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki. OKRES DORASTANIA - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat - szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową. OKRES DOROSŁY - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze. OKRES STARCZY - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.

22 Symetria i asymetria ciała:

Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.

Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.

Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.

Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.

Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.

Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.

23 i 24 i 25 Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:

Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.

Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).

Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.

Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).

26 Definicja typu budowy i konstytucji ciała.

Przez pojęcie konstytucji rozumiemy odrębny dla każdego osobnika, założony genetycznie, zespół właściwości psychicznych i fizycznych, których charakter zachowany jest w ciągu całego życia i jedynie modyfikowany przez wpływy zewnętrzne. Konstytucja stanowi zespół cech i właściwości indywidualnych osobnika, zdeterminowanych genetycznie i ukształtowanych ostatecznie czynnikami środowiskowymi.

Warunkuje to określone właściwości morfo funkcjonalne, sprawność fizyczną, cechy psychiki, odporność na wpływy zewnętrzne, np. na czynniki chorobowe, określony przebieg ontogenezy.

27 Typologia Hipokratesa;

Typologia Hipokratesa ujmowała konstytucję człowieka jako zespół cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych stanowiących integralną całość. Wyróżnił on dwa typy: suchotniczy - o szczupłej budowie oraz apoplektyczny o budowie szerokiej, przysadzistej. Typologię tę spopularyzował i uzupełnił Galen. Kryteria charakterologiczne pozwoliły im wyróżnić typy temperamentów:

Choleryczny ( chole -żółć), sangwiniczny( sanguis - krew), flegmatyczny (flegma - śluz), melancholiczny(melas chole - czrna żółć, ciemna krew żylna).

28 Szkoła francuska (Sigaud);

Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia.

29 Sszkoła włoska (Viola);

Manouvier. Dzielił typ bud ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Jego wskaźnik skeliczny wysokości - wysokość siedząca podzielona przez wysokość siedząca, dzieli ludzi na: Drachyskoliczny (krótkonogich) o wysokości poniżej 85 wskaźnika, mezoskoliczny ( o średniej długości kończyn dolnych) 85-90 wartości wskaźnika, makroskeliczny (długość nogi) G.VIOLA -zastosował precyzyjne pomiary antropometrii, obiektywną ocenę budowy ciała. Jego typologia oparta jest na 10 pomiarach: długośąci mostka, nadbrzusza, podbrzusza, kończyny górnej bez dłoni, długość kończyny dolnej do kostki, szerokość klatki piersiowej i głębokość klatki piersiowej, szerokość głębokości nadbrzusza, szerokość miednicy z tego skonstruował szereg wskaźników budowy. Wg niego im większy przyrost masy ciała tym słabsze jest zróżnicowanie morfolog -ponderalnym prawem antagonizmu rozwojowego. Wprowadził pojęcie średniej i normy, trójwymiarowości pomiarów, pojęcie objętości, precyzyjną techniką pomiaru, nową typologie

30 Szkoła rosyjska (Bunak);

W związku radzieckim Bunak stworzył osobną typologię biorąc pod uwagę model rozwoju najważniejszych tkanek ustroju, czyli szkielet, mięśnie, tłuszcz i skórę. Rozróżnia 4 typy budowy: Scenoplastyczny - klatka piersiowa płaska, szyja długa i wąska, umięśnienie słabe, skóra cięka i sucha, otłuszczenie b. małe. Mezoplastyczny: klatka piersiowa cylindryczna, szyja krótka, mięśnie silne lub średnie. Europlastyczny - klatka piersiowa koniczna, szyja krótka i gruba, umięśnienie średnie lub słabe, skóra elastyczna, otłuszczenie bogate. Subplastyczny - klatka piersiowa cylindryczna lub koniczna, szyja średnia, umięśnienie słabe, skóra cięka, otłuszczenie średnie.

31 Typologia Niemiecka (Conrada)

Uwzględnia proporcje szerokościowo-długościowe ciała oraz plastyczność budowy. Aspekt w długości ciała rozciąga się pomiędzy typem skrajnie pyknomorficznym i typem skrajnie leptomorficznym. Co się tyczy tęgości typ skrajnie hipoplastyczny (mała masywność budowy), a typ hiperplastyczny. Plastyczność bud plastix index/stos wysokości ciała do szerokości i głębokości.

32 Typologia Lindegårda;

Tworzył nacisk na tkankowe proporcje ciała, które warunkują typ budowy. o budowie ciała decyduje rozwój jej trzech podstawowych składowych: tk. kostnej, mięśniowej i tłuszczowej. I kościowy rozwój tych składowych uzależniony jest od działania czterech czynników: Czynnik dł. - powoduje kształtowanie się kości dł. i smukłych. Czynniki tęgości - wpływa na rozwój szkieletu masywnego, o kościach grubych i krótkich. Czynnik umięśnienia - określa rozwój muskulatury. Czynnik otłuszczenia decyduje o ilości tk. tłuszczowej. Lindegard ocenia działanie tych czterech czynników na podstawie kilku pomiarów antropometrycznych w jednostkach. na podstawie wartości cech wyrażonych w jednostkach standardowego odchylenia konstruuje profile budowy ciała.

33 Typologia Škerlij'a;

B. Skerlj wprowadził pojęcie wektorów budowy ciała. Na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomiędzy typami skrajnymi, wzdłuż wektorów rozłożone są wartości pośrednie. Skerlj wyróżnił następujące aspekty budowy:

dymorfizm płciowy ( wektor przebiega między skrajnie męską i skrajnie żeńską budową )

proporcje ciała w ujęciu typów Weidenreicha.

plastyczność- wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.

aspekt dystrybucyjny określa sposób rozkładu tkanki tłuszczowej. Aspekt ten wyrażają dwa wektory: jeden określa otłuszczenie górnej części ciała w stosunku do dolnej , drugi otłuszczenie tułowia do otłuszczenia kończyn.

34 Metoda morfogramów Oliviera.

Metoda polega na określaniu typu budowy przy pomocy morfogramów, na którym kilka cech antropometrycznych, wyrażonych jest do wys. ciała. przedstawił koncepcję typologiczną przyjmując 3 skrajne typy budoowy: longiliniczny - smukły, brewilinijny - mięśniowy, o sile rozbudowanej w poprzek górnej cz. tułowia., brewilinijny - trzewiowy, o rozbudowanej dolnej brzusznej cz. tułowia.

---