Fakty prawne c.d.


Działania niezamiarowe - to zachowania podmiotu prawa, które rodzą skutki prawne, choć do ich wywołania dany podmiot nie dążył.


Działania niezamiarowe:
- zgodne z prawem,
- niezgodne z prawem.

Działania niezamiarowe zgodne z prawem - są to czyny dozwolone przez prawo, które rodzą określone przez prawo skutki prawne.

Znalezienie rzeczy
Kodeks cywilny

Art. 183. § 1. Kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.
§ 2. Przepisy o rzeczach znalezionych stosuje się odpowiednio do rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, jak również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły.

Art. 184. § 1. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy znalezione - tylko na żądanie tego organu.
§ 2. Jeżeli znalazca przechowuje rzecz u siebie, stosuje się odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu.

Art. 185. Rozporządzenie Rady Ministrów określi organy właściwe do przechowywania rzeczy znalezionych i do poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru, zasady przechowywania tych rzeczy oraz sposób poszukiwania osób uprawnionych do odbioru.

Art. 186. Znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.

Art. 187. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

Art. 188. Przepisów artykułów poprzedzających nie stosuje się w razie znalezienia rzeczy w budynku publicznym albo w innym budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności ani w razie znalezienia rzeczy w wagonie kolejowym, na statku lub innym środku transportu publicznego. Znalazca obowiązany jest w tych wypadkach oddać rzecz zarządcy budynku lub pomieszczenia albo właściwemu zarządcy środków transportu publicznego, a ten postąpi z rzeczą zgodnie z właściwymi przepisami.

Art. 189. Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

Przestępstwo - zawiniony czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Kodeks karny

Art. 7. § 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Art. 8. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.



Art. 9. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.


§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.


§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Wykroczenia - drobne czyny karalne

Kodeks wykroczeń

Art. 1. § 1. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany.

§ 2. Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Art. 19. Kara aresztu trwa najkrócej 5, najdłużej 30 dni; wymierza się ją w dniach.

Art. 20. § 1. Kara ograniczenia wolności trwa 1 miesiąc.

Art. 24. § 1. Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5.000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Art. 25. § 1. Jeżeli egzekucja grzywny w kwocie przekraczającej 500 złotych okaże się bezskuteczna, można po wyrażeniu zgody przez ukaranego zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając jej rodzaj i czas trwania. Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej tydzień, najdłużej 2 miesiące. Przepisy art. 20 § 2 i art. 21 § 1 stosuje się odpowiednio.

§ 2. Jeżeli ukarany w warunkach określonych w § 1 nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo mimo wyrażenia zgody jej nie wykonuje, można orzec zastępczą karę aresztu, przyjmując jeden dzień aresztu za równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych; kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu.

§ 3. Grzywnę niepodlegającą zamianie na zastępczą karę aresztu w myśl § 2 można w szczególnie uzasadnionych wypadkach umorzyć.

Art. 36. § 1. Naganę można orzec wtedy, gdy ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
§ 2. Nie można orzec nagany za wykroczenie o charakterze chuligańskim.

Delikt prawa cywilnego

Czyn niedozwolony,
zabroniony przez prawo
lecz niebędący przestępstwem,
wywołuje on skutki prawne w dziedzinie prawa cywilnego.
W jego wyniku powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego.
Powoduje on powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inna osobą odpowiedzialną, a tym komu szkoda została wyrządzona. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.

Kodeks cywilny
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Art. 416. Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.

Podmioty prawa (stosunków prawnych)

Osoby fizyczne
Osoby prawne
Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi

Osoby fizyczne

Każdy człowiek z mocy prawa wyposażony jest w zdolność prawną.

Zdolność tę człowiek nabywa z chwilą urodzenia traci ją z chwilą śmierci.

Urodzenie i śmierć muszą być stwierdzone dla celów prawnych osobnymi dokumentami wydawanymi przez urząd stanu cywilnego (akt urodzenia oraz akt zgonu).

Warunkiem nabycia zdolności prawnej przez człowieka jest aby dziecko urodziło się żywe.

Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

Wyjątki dotyczące momentu nabycia zdolności prawnej przez osobę fizyczną.

Dziecko poczęte nienarodzone

Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Art. 75. Można uznać dziecko nawet nie urodzone, jeżeli zostało już poczęte.

Art. 182. Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

Wyjątki dotyczące momentu utraty zdolności prawnej przez osobę fizyczną.

Uznanie za zmarłego

Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył;

jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.

Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

Art. 30. § 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

Art. 31. § 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.

Art. 32. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.

Zdolność do czynności prawnych - to zdolność nabywania praw i zaciągania zobowiązań mocą własnych oświadczeń woli.

Pełna zdolność do czynności prawnych:

Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.

Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.

Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu.

Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych:

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Co do zasady, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.

Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego.

Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą.

Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

Brak zdolności do czynności prawnych:

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna,

jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Osoba prawna

Osobą prawną jest samodzielny podmiot (jednostka organizacyjna) zorganizowany w celu osiągnięcia pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność (majątkową) za swoje działania, uznany przez prawo za osobę.

Osoba prawna od chwili powstania do chwili jej likwidacji ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

• Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
  
  2. Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut.
  
  3. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
  
  4. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy.
  
  5. Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.
  
  6. Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.
  
  7. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Typy osób prawnych:

KORPORACJA:
Osoba prawna realizująca wspólne cele swoich członków.
Podstawa utworzenia korporacji jest grupa założycieli, którzy dążą do osiągnięcia określonego w akcie założycielskim osoby prawnej celu. Substratem korporacji są ludzie.

Przykłady korporacji: stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, spółki z o.o.

ZAKŁAD:
Osoba prawna, która opiera się na wyodrębnionym majątku. Jej cele określa założyciel i i są to zazwyczaj cele związane z zaspakajaniem potrzeb tzw. destynatariuszy, tj. osób trzecich (osób nie będących członkami- założycielami zakładu, ale korzystającymi z jego usług). Substratem fundacji jest majątek.

Przykłady fundacji: banki, spółki akcyjne, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe.

Osoby prawne podzielić można także na:

- prowadzące działalność gospodarczą (np. przedsiębiorstwa państwowe, spółki z o.o.),

- oraz takie, które utworzono w innym celu (nie oznacza to, że niektóre z nich nie prowadzą takiej działalności, jednak ich celem jest uzyskiwanie dochodów na finansowanie działalności statutowej, np.: gminy, stowarzyszenia, związki wyznaniowe, fundacje, uczelnie wyższe).

Osoby prawne można podzielić także na:

- państwowe,
- samorządowe,
- prywatne.

Państwowe osoby prawne

Podstawowym kryterium wyodrębnienia państwowych osób prawnych są majątkowe i strukturalne powiązania z państwem.

Kodeks cywilny wśród państwowych osób prawnych wyróżnia Skarb Państwa oraz inne państwowe osoby prawne - art. 441 K.c.

„Art. 441. § 1. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.
§ 2. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.”

Relacje między Skarbem Państwa a innymi państwowymi osobami prawnymi regulują także art. 34 i art. 40 K.c.

Przepisy te dzielą Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne (np. przedsiębiorstwa państwowe), wyraźnie zaznaczając, że Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków dotyczących mienia państwowego, nienależącego do innych państwowych osób prawnych, oraz że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za działalność państwowych osób prawnych, a te z kolei nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

Przykłady:
Kodeks cywilny

„Art. 34. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.”

„Art. 40. § 1. Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.
§ 2. W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.”

Szczególną osobą prawną jest Skarb Państwa, który traktowany jest w prawie jako substrat państwa.

SP wykonuje w imieniu państwa uprawnienia właścicielskie wobec własności państwowej. Na SP składają się różne państwowe jednostki organizacyjne, niemające odrębnej osobowości prawnej. Działają one w ramach osobowości prawnej SP.

Prawo wyraźnie rozgranicza SP i inne państwowe osoby prawne (np. przedsiębiorstwa państwowe), wyraźnie zaznaczając, że SP Nie ponosi odpowiedzialności za działalność państwowych osób prawnych, a te z kolei nie ponoszą odpowiedzialności za Skarb Państwa.

Skarb Państwa:

- ze względu na swoją istotę nie jest powoływany ani nie może ulec likwidacji jak inne osoby prawne, nie podlega też wymaganiom forlanoprawnym takim jak inne osoby prawne (nie podlega np. wpisowi do odpowiedniego rejestru),

- Skarb Państwa nie ma swojej siedziby ani organów tak jak inne osoby prawne,

Skarb Państwa występuje w gospodarce w co najmniej dwóch rolach:

- ma uprawnienia władcze, które wykonuje w imieniu państwa,

- działa jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych, często na zasadach równorzędności stron.

Zasoby pieniężne Skarbu Państwa ujęte są w ramach budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych, a także jako rezerwy dewizowe państwa.

Zasoby te służą realizacji zadań państwa, a także funkcji finansowych Skarbu Państwa.

Ustawa o działach administracji rządowej stanowi, że dział Skarb Państwa obejmuje sprawy dotyczące gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, w tym komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz narodowych funduszy inwestycyjnych i ich prywatyzacji, jak również ochrony interesów Skarbu Państwa - z wyjątkiem spraw, które na mocy odrębnych przepisów przypisane są innym działom.

Skarb Państwa reprezentuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

Skarb Państwa prowadzi działalność gospodarczą:

- w formach budżetowych (jednostki budżetowe i zakłady budżetowe),

- w formie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,

- poprzez zaangażowanie kapitałowe w działalność innych podmiotów (spółek, fundacji, funduszy powierniczych).

Do państwowych osób prawnych zaliczyć należy przedsiębiorstwa państwowe.

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych stanowi, że jest ono samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną, podejmującym samodzielnie decyzje w celu realizacji zadań przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo państwowe zobowiązane jest prowadzić działalność na zasadach racjonalnej gospodarki, samofinansowania oraz rachunku ekonomicznego.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych bądź jako przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.

Celem działania przedsiębiorstw użyteczności publicznej jest przede wszystkim bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności.

W szczególności przedsiębiorstwa te mają na celu produkcję lub świadczenie usług w zakresie:
1) inżynierii sanitarnej,
2) komunikacji miejskiej,
3) zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,
4) zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,
5) zarządu państwowymi terenami zielonymi,
7) usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,
8) usług kulturalnych.

Założycielami przedsiębiorstw państwowych mogą być naczelne oraz centralne organy administracji państwowej a także Narodowy Bank Polski i banki państwowe.

Do obowiązków założyciela należy wyposażenie przedsiębiorstwa w środki niezbędne do prowadzenia przez nie działalności (określona jest ona w akcie prawnym o jego utworzeniu).

Większość przedsiębiorstw państwowych działa na podstawie przepisów ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, niektóre z nich działają na podstawie odrębnych ustaw, np.:

- przedsiębiorstwo państwowe Porty Lotnicze działa na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym "Porty Lotnicze”,

- Poczta Polska - na podstawie ustawy o państwowym przedsiębiorstwie użyteczności publicznej "Poczta Polska",

- państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej - Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych - na podstawie ustawy Prawo atomowe.

Przedsiębiorstwo państwowe działa na podstawie odpowiedniej ustawy oraz na podstawie przepisów statutu uchwalanego przez zebranie pracowników na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa.

Co do zasady, przedsiębiorstwo państwowe podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Z chwilą dokonania wpisu do KRS przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje osobowość prawną, staje się podmiotem prawa.

Oświadczenia woli w imieniu przedsiębiorstwa składają jego organy, którymi są: ogólne zebranie pracowników (delegatów), rada pracownicza i dyrektor przedsiębiorstwa.

Pozostałe państwowe osoby prawne, niebędące państwowymi przedsiębiorstwami, np.:


- Narodowy Bank Polski,
- publiczne szkoły wyższe,
- Polska Akademia Nauk,
- jednostki badawczo- rozwojowe (np.: Wojskowy --Instytut Medyczny, Instytut "Centrum Zdrowia Matki Polki" w Łodzi, Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej),
- Biblioteka Narodowa,
- fundusze celowe (np. Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Narodowy Fundusz Zdrowia, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,),
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych,

Gmina może tworzyć własne jednostki organizacyjne- gminne osoby prawne np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne, które z mocy odrębnej ustawy (K.s.h) posiadają odrębna od gminy osobowość prawną.

Osoby prawne w Polsce powoływane są do życia w trybach: ustawowym, rejestrowym i notyfikacyjnym.

Tryb ustawowy: uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy władzy publicznej, która stanowi odpowiednią ustawę.


Tryb rejestracyjny: uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy założycieli. Wpis osoby prawnej do konkretnego rejestru powoduje uzyskanie osobowości prawnej.


Tryb notyfikacyjny: uzyskanie osobowości prawnej konkretnego podmiotu następuje z inicjatywy założycieli. Wpis nie ma charakteru konstytutywnego. Zazwyczaj uzyskanie wpisu poprzedzone jest wydaniem odpowiedniego dokumentu przez organ administracji (decyzji administracyjnej) bądź przez sąd (postanowienie sądu), zawalającego na utworzenie osoby prawnej.

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

W stosunkach cywilnoprawnych pojawiły się także jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa nie przyznają osobowości prawnej, ale wskazują na ich pewne wyodrębnienie. Są to jednostki, które na mocy przepisów prawa nabyły zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków, są one zatem podmiotami prawa.

• osobowe spółki kapitałowe (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna),
  
  2) spółki kapitałowe w organizacji (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółka akcyjna w organizacji),
  
  3) główny oddział zagranicznego zakładu ubezpieczeń wykonujący działalność ubezpieczeniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
  
  Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.)
  „Art. 106. 1. Główny oddział może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywany.” (…)

4) wspólnoty mieszkaniowe właścicieli odrębnych lokali:

Przykład:

Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali
„Art. 6. Ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana.”

5) stowarzyszenia zwykłe (nierejestrowe).

Art. 331 K.c. „§ 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

§ 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.”

---