Constituere- urządzać, ustawiać, urządzanie państwa wg wzorców jakie w danym państwie się wyznaje
Prawo wolności- ostatnio zagrożone ze względu na ciągłą obserwacje obywatela
Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym bo:
-jest ustawą zasadniczą i fundamentalną
-normy konstytucji są nadrzędne wobec ustaw zwykłych (nie mogą być z nimi sprzeczne)
-jest najważniejszym źródłem prawa
-ustawy zwykłe powinny służyć realizacji postanowień konstytucji
-potrzebna specjalna procedura zmiany (wymogi obecności, ograniczenia czasowe i okolicznościowe)
Inne nazwy konstytucji- karta konstytucyjna- Czechy
1-wsza konstytucja- Wirginia 1776r.
Norwegia 1814, Belgia 1831-> konstytucje nadal obowiązujące
Funkcje konstytucji:
-organizatorska- bez niej system byłby rozchwiany, określa zakres działań organów, tworzy uporządkowany system wartości
-porządkowa- bez niej byłby chaos, nadaje szatę prawną decyzjom które zapadają
-stabilizująca- tworzy zbiór reguł prawnych na lata, zmieniają się tylko niezbędne
-integracyjna- powinna łączyć wspólnoty wg pewnych zapisów, zakłada porozumienie obywateli co do przyszłości i przeszłości obywateli
-ograniczająca- zakres kompetencji i obowiązków państwa i obywatela; ogranicza państwo w pewien sposób, żeby państwo nie ingerowało zbyt w sprawy obywateli; tworzy zręby demokratycznego państwa;
-wychowawcza- ma eksponować demokrację, by kształtować postawy, uczy że wszyscy są równi i mają takie same prawa
FORMY KONSTYTUCJI:
sztywne
elastyczne (można je zmienić tak jak ustawę zwykłą)
pełne- zawiera: suwerenność, określa zasady ustroju, prawa i wolności człowieka i obywatela, organy i relacje między władzami publicznymi, tryb uchwalania ustaw, podział władz)
niepełne
pisane- zawierają 1 akt normatywny opisujący system
niepisane- zawierają precedensy, tradycje, konwenanse konstytucyjne)
prawne- chociaż są spisane to nie zawsze są przestrzegane
faktyczne- obowiązują pomimo kartoteki prawnej
rozszerzone- rozciągają swą moc na złożone terytoria np. połączone- Wietnam, NRD
systematyka konstytucji:
-ogólna- konstytucja powinna służyć pewnym wartościom, wprowadza zasady, zawiera racje aksjologiczne wpisane do konstytucji zasady prawne
-szczegółowa- odnosi się do konkretów, np. w czym rozwija się samorządność; rozwija pewne zasady
GWARANCJE KONSTYTUCJI- są organy, które egzekwują i ingerują w prawo
Formy rządów- sposób wyłaniania władz:
-monarchia- głowa państwa- car, król, sułtan...; najczęściej władza dziedziczna; obecnie monarchie są w 30 krajach (gł Europa i Azja)
-republika- formalnie głową państwa jest prezydent, kadencja, prezydentura zazwyczaj jest dosyć słaba
Relacje (podział, formy):
1.parlamentarno- gabinetowa- prezydent-> rząd-> szef rządu (powołuje ministrów); wyjątek- Szwecja;
Akty urzędowe państwa podpisują ministrowie lub premier, a nie prezydent (nie ma odpowiedzialności politycznej- jest jeden wyjątek- prezydent zdradzi stan-> staje przed sądem; Rząd tak długo jak ma większość, istnieje legalna opozycja
2.prezydencka- prezydent ma wyższość nad ministrami, ma funkcję reprezentatywną, jest kanclerzem, silna pozycja, żeby go odwołać trzeba znaleźć nowego kanclerza i przegłosować jego kandydaturę większością głosów
3.parlamentarno- komitetowa- parlament jest najwyższym organem państwowym, rząd jest powoływany i odpowiedzialny przed parlam, nie zawsze występuje głowa państwa (Szwajcaria, była Jugosławia)
4.mieszane- formy rządów łączące w sobie formę parlam- gabinetową i funkcję prezydenta; prezydent- wybierany w wyborach parlamentarnych, odgrywa ważna rolę w kreowaniu rządu; czasem wyróżnia się system półprezydencki- ma mało uprawnień, jest mediatorem, powołuje sędziów-> np. POLSKA
Formy samorządu terytorialnego:
1.unitarna- jednolity system org państwowych (głowa, rząd, parlament)- ich kompetencje odnoszą się do całego terytorium// jedna konstytucja i jeden ogólny system prawa, który występuje bez ograniczeń na całym terytorium// jednolite obywatelstwo, nikt pojedynczo nie może tworzyć nowego obywatelstwa// jednolity system prawny, sądowy, norm procesowych i procedur postępowania// terytorium dzieli się na jednostki administracyjne// ta forma przeważa na świecie- UK, Włochy, Hiszpania, Portugalia, państwa Skandynawskie
2.złożona (federacja, konfederacja)- nie ma jednolitych cech// państwo złożone// co najmniej 2 aparaty państwowe i systemy prawne// podwójne obywatelstwo// niezależne od siebie organizacje: aparat federalny (sprawy zagraniczne, obronność, polityka pieniężna), aparat podmiotów federacji (dotyczy podmiotów danego regionu)//
Federacje europejskie- ustawodawstwo w całości należy do org federalnych, zasada podwójnego obywatelstwa, Austria, Belgia, Niemcy, USA
Cechy konfederacji- nie wiążą bezpośrednio obywateli- brak wspólnoty obywatelskiej mimo wspólnoty organów państwowych, może jednoczyć organy państwowe przy jednakowej ich odrębności; Zjednoczone Emiraty Arabskie
Reżim polityczny- regulacja prawna pewnych form sprawowania władzy:
1.reżim demokratyczny-pluralizm polityczny, poszanowanie interesów mniejszości, brak cenzury, działanie organizacji państwowych na podstawie prawa, oparcie rządów na wolności i równości
2.reżim niedemokratyczny...............................................
3.reżim mieszany.............................................................
Demokracja bezpośrednia: referendum, veto ludowe, plebiscyt, konsultacje ludowe, inicjatywy ludowe
REFERENDUM
-Referendum federalne 1802 (pierwsze centralne)- niezbyt demokratyczna procedura, bo nieobecnych traktowano jako głosujących ZA,
-w niektórych krajach głosuje się przez Internet
-referendum jest przeprowadzane w różnych krajach (Austria, Kraje Bałtyckie, Hiszpania, Portugalia, Grecja, itp.)
-referendum uchwala wejście w życie ustawy zasadniczej
-w zależności od przyjętej ustawy mogą być różne rodzaje referendum:
1. ze względu na przedmiot- konstytucyjne, administracyjne, finansowe, komunalne
2. ze wzg na moment proc ustawodawczego- konsultacyjne (orientacja poglądów społeczeństwa), arbitrażowe (rozstrzyga spory między organami państwowymi), ratyfikacyjne (sąd nad tym co zostało uchwalone ustawowo)
3. ze wzg na podst prawne- obowiązujące (rezultat-> powinno się tak zrobić, np. czy jesteś za zwalczaniem korupcji? Tak, ale nie za metodami jaie się stosuje. // fakultatywne- zoorganizowane na wniosek pewnej liczby ludności lub organizacji
4. federalne, państwa związkowego, lokalne
Przedmiotem referendum mogą być wszystkie ważne, wyniosłe sprawy:
-hipotezy naukowe
-dogmaty wierzeń religijnych
-normy etyczne
-sprawy bioetyki, filozofii
Zagrożenia, nadużycia:
- manipulacja polityczna- wybór odpowiedniego momentu na wybory, może być połączone z osobistą popularnością
-deformacja wyników- pytania zblokowane- pytania o rzeczy nie równoważne-, pytania nie sformułowane wprost (wyborca odpowiada na tzw pytanie ukryte, na to co np. dziennikarz chciał uzyskać odp; na 1 sze pytanie możesz odpowiedzieć tak a na analogiczne NIE, pytania dające pozorną alternatywę=> jesteś za spokojem i awanturą? Czy jesteś za polityką prorodzinną?- tak ale żeby pomoc trafiała tylko do najbiedniejszych, nie natomiast do kogoś bogatego, kto ma 8 dzieci i tez płaci małe podatki
Referendum w Polsce:
1.ogólnokrajowe- VI 95, inicjatywę ma grupa ludzi (500 tys podpisów) lub organ wskazany (sejm, senat, rada ministrów)// nie może dotyczyć: wydatków i dochodów państwa, obronności państwa i amnestii// wynik jest wiążący gdy wzięło w nim 50% uprawnionych do głosowania i gdy większość jest ZA// może dotyczyć: odwołania rady przed upływem kadencji, opodatkowania na cele publiczne, każda inna ważna sprawa dla ref. Lokalnego
2.lokalne, gminne- z 91', rada gminy uchwala i przeprowadza referendum; bezwzględna liczba głosów w obecności co najmniej połowy; frekwencja 30%; 2/3 ważnych oddanych głosów
Z wyborów zawsze pochodzi pierwsza izba Parlamentu.
Wybory na szczeblu samorządowym, gminnym (od '98)
Wybory głowy państwa -> system prezydencki
Wybory na wszystkich szczeblach - powszechne
Wybory muszą być oparte na konkurencji - pluralizm polityczny
Wybory muszą charakteryzować się alternatywnymi programami
Wybory mogą być wątpliwe, gdy programów jest za mało lub, gdy są nieprzejrzyste
Wybory -> prawa wyborcze:
-czynne prawo wyborcze - prawo do głosowania, prawo powszechne (od 18l.)
-bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania, są pewne ograniczenia, co do wieku:
a) Sejm - 21 lat
b) Senat - 30 lat
Akty prawne regulujące systematykę wyborów:
- ust. 12.04.2001 - ordynacja wyborcza do sejmu i senatu
- ust. 27.09.1990 - o wyborze prezydenta RP
- ust. 16.08.1998 - Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów, sejmików, województw
- ust. 20.06.2002 - O bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta
- ust. 23.01.2004 - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego
Uchwaleniu ordynacji towarzyszyły konflikty co do istnienia liczby mandatów i liczby głosów.
Ordynacja preferuje duże partie.
Ci, którzy są wyżej na liście mają większe szanse na wygraną.
Służy to jednak wyłonieniu jednej partii, przewodniczej => jednoznaczny rezultat -> wyłonienie władzy.
Reguły polityczne wpływają na systematykę wyborów,
Wybory do sejmu - 5-cio przymiotnikowe
Wybory na prezydenta - 4-ro przymiotnikowe
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
-> zasada powszechności - wszyscy, którzy ukończyli 18 lat; obywatele; kiedyś mieliśmy do czynienia z prawnymi cenzusami np. wiek, płeć, wykształcenie, wyznanie. Ordynacja wyborcza z 1918 nie zawierała już cenzusów. Ale w latach 90' zawierała (od Radzieckiej).
KTO MOŻE GŁOSOWAĆ?
obywatele polscy
ci, którzy ukończyli 18 lat najpóźniej w dniu wyborów
ci, którzy mają w pełni prawa publiczne (ale nie mogą głosować więźniowie, osoby pozbawione wolności poprzez decyzje sądowe)
ci, którzy mają pełną sprawność do poczynań prawnych
FUNKCJE WYBORÓW:
legitymacyjna - daje tytuł prawny do sprawowania władzy; polega na uprawomocnieniem ludzi władzy do działania w imieniu suwerenów
kreacyjna - tworzy się ciała sprawujące władze, np. Parlament, Rząd, Samorząd, rady
programowa - alternatywne programy rozwoju, rozwiązania problemów gospodarczych, społeczno-ekonomicznych, politycznych w skali państwa, lub społeczności lokalnej. Czasem programy zawierają ideologie
informacyjno-edukacyjna - polega na przeprowadzeniu kompanii, w której ujawniane są problemy państwa, gmin, samorządów; wiadomości te docierają do kandydatów i wyborców
Wybory postępują racjonalnie - kreują Organy przedstawicielskie złożone z najlepszych kandydatów, wybierają najlepsze programy (choć w praktyce nie zawsze tak jest)