Rozdział 12.

Interwencja kryzysowa

• Interwencja kryzysowa jest najmłodszą dziedziną pomocy świadczonej na rzecz potrzebujących- początki: lata 60. XX wieku.

• Ukierunkowana jest na szeroko rozumiany kryzys emocjonalny.

• Jako pomoc indywidualna dla osób w kryzysie jest dynamiczną formą oddziaływania krótkoterminowego. Koncentruje się na szerokim zakresie zjawisk, mogących mieć wpływ na równowagę emocjonalną jednostki, rodziny i grupy.

• Odwołuje się i czerpię z różnych form oddziaływania i pomocy. Można ją uznać za humanistycznie zorientowaną, eklektyczną i wieloaspektową.

Kryzys emocjonalny

• Prawie wszystkie współczesne twierdzenia psychologii kryzysu czerpią z klasycznych ujęć Lindemanna i Caplana- kryzysy emocjonalne to przejściowe, okresowe zaburzenia równowagi psychicznej, spowodowane zagrożeniem wartości powiązanych z sensem życia, w toku konfrontacji z ważnym problemem życiowym

• Kryzys jako stan psychiki cechuje wysoki poziom napięcia emocjonalnego, w znacznej mierze przeżywanego lękowo.

• Kryzys a znaczenie przełomowe i zwrotne

• Znamionuje go pobudzenie i napięcie

• Wymaga natychmiastowych rozstrzygnięć i rozwiązań.

• W kryzysie rozstrzygają się ważne dla człowieka sprawy: jego stan zdrowia, jakość relacji z otoczeniem, kierunek i sens dalszego życia.

• Kryzys zagraża integralności osoby i jej tożsamości- ma związek z ważnymi dla jednostki wartościami, dążeniami, celami życia.

• Powoduje zablokowanie się, wyczerpanie lub nieskuteczność dotychczasowych strategii zmagania się z sytuacjami trudnymi- co powoduje znaczące obniżenie się odporności psychicznej (Lindeman i Caplan uważają to za konstytutywne w swoich definicjach kryzysu)

• Kryzys- reakcja zdrowego, na ogół uprzednio funkcjonalnie przystosowanego człowieka na sytuację trudną(niespotykaną, nagłą, nieprzewidywalną itp.), wobec której dotychczasowe zasoby i umiejętności rozwiązywania problemów stają się niewystarczające (Lindemann i Capla)

• Jednostka w kryzysie nie reaguje bezpośrednio na wydarzenia krytyczne, lecz najczęściej poszukuje nowych strategii rozwiązania sytuacji, których niedostępność decyduje o wystąpieniu kryzysu

• Taplin i Ewing- uświadomienie sobie niedopasowania, nieadekwatności, nieskuteczności dostępnych strategii zaradczych do napotkanych trudności stanowi o utracie i utrzymywaniu się stanu nierównowagi.

• Szczególna rolę w powstawaniu kryzysu mają wydarzenia krytyczne, zwane także czynnikami zmiany życiowej.

Kryzys a wydarzenia krytyczne

• Krytyczne bądź znaczące wydarzenia w życiu jednostki: śmierć bliskich, rozwód, ślub, doznanie krzywdy, utrata zatrudnienia itd. jako momenty zwrotne biegu życia jednostki, rzucają wyzwanie do przemian.

• Kryzys: taki stan psychiki i sytuacji, który ma charakter przełomowy, rozstrzygający, zwrotny, w którym rozstrzyga się stan zdrowia człowieka, jakość jego relacji z otoczeniem, kierunek jego dalszego rozwoju (Sęk)

• Wheaton: przyczynami kryzysów nie są odrębne, nagłe, niespodziewane wydarzenia, ale relatywnie stałe i funkcjonujące już od dłuższego czasu problemy. Rozwój kryzysu polega na subtelnych, nieobserwowalnych procesach, które się w prosty sposób kumulują.

Klasyczne modele i charakterystyki kryzysu

• Model kryzysu Puryeara (nawiązuje do teorii stresu Lazarusa):Kryzys- stan rozwijający się w rezulatcie niemożności poradzenia sobie z narastającym napięciem stresu; w warunkach braku dostępu do właściwych zasobów i strategii zmagania się( do mechanizmów obronnych), narasta poczucie bezradności, bezsilności, braku mocy, utraty kontroli. Niemożność adekwatnego reagowania może dodatkowo wynikać z sumowania się obciążeń- „zmęczenia walką”, względnie obronnych procesów zaprzeczania czy wyparcia.

• Erikson: kryzys to moment przesilenia, wymuszający konieczność zmiany sposobu funkcjonowania jednostkowej egzystencji czy tożsamości. „moment rozstrzygający w którym rozwój musi zwrócić się w jedną lub druga stronę” (Podobnie jak u Allporta, Puryeara, Sęk)

• Klasyczne ujęcia kryzysu emocjonalnego charakteryzują kolejne stadia, fazy reakcji na wydarzenia krytyczne: zburzenie równowagi emocjonalnej-> zablokowanie możliwości dalszego zmagania się-> utrata poczucia sensu i rozpad dotychczasowego systemu wartości-> uświadomienie sobie bezwzględnej konieczności przemian (Kubacka- Jasiecka)

Kryzys jako szansa rozwoju

• Kryzys- poważna okazja do zmiany perspektywy życiowej.

• Konieczność przemian sposobu funkcjonowania jednostki- często przemiany te mają charakter rozwojowy i progresywny, są konsekwencją wysiłku adaptacyjnego jednostki wspieranej przez otoczenie.

• Wejście na „drogę przemian” wspiera powrót do stanu równowagi, zdolność do konstruktywnego rozwiązania sytuacji kryzysowej, inicjuje procesy wzrostu i dojrzewania indywidualnego

• „Nowe narodziny”-m.in. Heszen-NIejodek, Hoff, Markowitz, Maslow

• To, jaką rolę odegra kryzys w życiu jednostki zależy od wielu czynników, m.in. od natury problemu, sposobu jego rozwiązania, właściwości indywidualnych jednostki, dostępnego wsparcia rodzinnego, wsparcia formalnego, więzi środowiskowych.

Stres a kryzys

• Aguilera i Messick: kryzys jako subkategoria, rodzaj stresu, rozwijającego się w warunkach braku właściwych czynników równoważących. Stan ten charakteryzuje: 1. Przedłużający się stan zachwiania równowagi emocjonalnej (psychicznej), 2. Nieadekwatna percepcja i interpretacja zagrożenia 3. Niedostępność adekwatnych mechanizmów zmagania się 4. Brak właściwego wsparcia społecznego

• Caplan: Fazy kryzysu są zbieżne z dynamiką reakcji stresowych(scharakteryzowaną przez Lazarusa i Folkman)

Kryzysy w stresie chronicznym

• W przeciwieństwie do stresu stanowiącego następstwo typowych krytycznych wydarzeń życiowych, stres chroniczny rozwija się powoli, a kumulujące się napięcie prowadzi do przeciążenia, uwidaczniając z czasem problematyczność bieżącej adaptacji, jak i dotychczasowego poczucia tożsamości.

• Wheaton- uznaje stres chroniczny za zjawisko całkowicie odrębne, kierowane innymi mechanizmami. Proponuje rozpatrywanie zjawisk stresowych na kontinuum rozciągającym się od stresu nagłych wydarzeń traumatycznych, poprzez różne szczeble pośrednie do stresu chronicznego- o charakterze ciągłym.

Kryzys w paradygmacie psychosocjokulturowym

• Hoff: źródła, objawy, skutki kryzysu oraz odpowiednie działania zmierzające do jego opanowania pozostają w ścisłym wzajemnym związku i tworzą funkcjonalną całość.

• Podłoże kryzysu stanowi układ wzajemnie powiązanych kategorii- czynników sytuacyjnych(rodzaje źródeł: materialne lub środowiskowe, osobiste lub somatyczne, interpersonalne i społeczne) , społeczno-kulturowych, oraz wynikających z biegu życia jednostki i przechodzenia przez kolejne stadia rozwoju.

Interwencja kryzysowa

-Założenia:

• Kryzys emocjonalny może stać się udziałem każdego z nas, a obserwowane dysfunkcje zachowania są rezultatem przejściowej utraty równowagi emocjonalnej.

• Warunkiem podjęcia i przeprowadzenia skutecznego oddziaływania interwencyjnego jest nawiązanie relacji wsparcia interwencyjnego między klientem a interweniującym

• Konieczność opowiedzenia się po stronie poszkodowanych, świadomość własnego systemu wartości i akceptacja wartości klienta

• Występuje najczęściej jako forma psychologicznego, indywidualnego, specyficznego oddziaływania na osobę w kryzysie, oparta na relacji wsparcia emocjonalno- społecznego (prewencja drugiego stopnia)

• Może być profilaktyką rozwoju kryzysu (prewencja pierwszego stopnia)

• $ poziomy na których przebiega IK: a. poziom wsparcia ogólnego, b. poziom podejścia kategorialnego (stosowanie strategii i technik dostosowanych do typu występującego kryzysu, c. poziom podejścia indywidualnego (koncentracja na jednostkowych, niepowtarzalnych sposobach przeżywania kryzysu d. organizowanie wsparcia społecznego, modyfikowanie otoczenia klienta, ewentualne skierowanie go do służb pomocy specjalistycznej.

• IK- to metoda systemowego, interdyscyplinarnego, wielostronnego oddziaływania na osobę w sytuacji kryzysu, dostarczająca możliwie wszechstronnego wsparcia i wielostronnej pomocy, nie tylko psychologicznej.

• Problem indywidualnego klienta, ujmowany w paradygmacie społeczno-kulturowym, zostaje przeniesiony na płaszczyznę proponowanych ogólnych rozwiązań i przemian uwzględniających wszystkie inne osoby z grup ryzyka kryzysowego o podobnej problematyce czy całych społeczności- mówimy wówczas o interwencji w systemie społecznym

Cele i zadania IK

• Towarzyszenie klientom w przejściu przez aktualną, powiązaną z kryzysem sytuację- nawiązanie tzw. Relacji interwencyjnej i pozostawanie z nim w kontakcie choćby telefonicznym.

• Wspieraie klienta, umożliwie mu powrotu do emocjonalnej równowagi

• Zapobieganie, jak długo to możliwe, konieczności niszczącej hospitalizacji i instytucjonalizacji

• Inicjowanie procesów zmiany- skłonienie klienta do innego spojrzenia na wydarzenia krytyczne

• Za istotne uważa się uzgodnienie z klientem możliwych dla niego przemian życiowych, w tym jego relacji z bliskimi

• Zapewnienie bezpieczeństwa

• Redukcja chaosu emocjonalnego, lęku, cierpienia

• Umożliwienie wyrażenia i odreagowania negatywnych emocji

• Pomoc w uzyskaniu innego, nowego spojrzenia na kryzys

• Wzmacnianie nowych, konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze źródłowymi problemami kryzysu

Zasady IK

- Jacobson, Strickler, Morley: bezwłoczne rozpoczynanie interwencji, szybka i wczesna diagnoza, ograniczenie czasu pomocy, aktywność, a nawet dyrektywność terapeuty, ograniczenie celów interwencji, koncentracja na problemie centralnym, elastyczny charakter oddziaływania

-Puryear- wyróżnia 2 najwazniejsze: bezzwłoczne rozpoczynanie interwencji i ograniczenie celów+ aktywność interweniującego, akcentowanie współpracy i aktywności klienta, ochrona i podnoszenie obrazu własnego Ja klienta, umacnianie postaw niezależności, samostanowienia, polegania na sobie i wiary w siebie, mobilizowanie klientów do działania.

-Rhine i Weissberg dodają zasade uwzględniania dot. Roli interweniującego .

-Konieczność niesienia natychmiastowej pomocy w sytuacji zagrożenia

- Udzielanie wsparcia interwencyjnego

Relacja wsparcia w IK

• Udzielenie wsparcia ma na celu wzmocnienie, ewentualnie odbudowę zdolności poradzenia sobie samemu z kryzysem i trudnościami

• Opiera się na empatii i zrozumieniu klienta- chodzi tu o wsparcie emocjonalne

• Relacja wsparcia interwencyjnego może zagrażać dążeniom do samodzielności, niezależności klientów, ich potrzebom kontroli nad własnym życiem, samostanowienia oraz poczucia własnej skuteczności

• Korzystne efekty wsparcia, którego klienci nie są świadomi- tzw. Wsparcie niewidzialne

Klient i interweniujący w kryzysie

Efektywności oddziaływania sprzyjają umiejętności interweniujących, zakotwiczone w określonych dyspozycjach osobowości, takich jak:

• Atrakcyjność w kontakcie, bezpośredniość, otwartość- sprzyjają nawiązywaniu kontaktu

• Empatyczność, przyjazne nastawienie, zrównoważenie- sprzyjają zdobyciu zaufania

• Asertywność i poczucie mocy- sprzyjają rozwiązywaniu problemów klienta

• Dojrzałość i silne poczucie tożsamości interweniującego- sprzyjają opanowaniu własnego niepokoju i lęku w konfrontacji z cierpieniem, wspieraniu nadziei i optymizmu

• Pozytywne postawy i zainteresowanie ludźmi- sprzyjają spostrzeganiu innych jako wartościowych i godnych zaufania

Znaczenie osoby interweniującego i jego właściwości osobowościowych jest niepomiernie większe niż w innych typach oddziaływań.

---