Zasoby przyrody- elementy, które są wykorzystywane przez człowieka; 1. ożywionej 2. nieożywionej 3. niewyczerpywalne (energia światła słonecznego, prądów morskich i płynących wód, wiatrów, pływów, geotermiczna i synteza termojądrowa) 4. wyczerpywalne 5. odnawialne (przy racjonalnym wykorzystaniu)np. rośliny i zwierzęta, woda, gleba, powietrze 6. nieodnawialne (złoża surowców mineralnych i energetycznych, niektóre organizmy i całe biocenozy, przestrzeń i piękno krajobrazu)

WODA

Zanieczyszczenia wód-są to wszelkie substancje obecne w wodach nie będące ich naturalnymi składnikami lub będąc nimi występują w zwiększonych stężeniach: *chemiczne *fizyczne * bakteriologiczne *radioaktywne *zanieczyszczenia: naturalne lub sztuczne (występowanie: 1. w postaci rozpuszczonej 2. układy koloidalne 3. zawiesiny)

Obieg wody w przyrodzie

parowanie wody - ewaporacja parowanie z roślin - transpiracja Razem ewapotranspiracja

Zasoby wodne Polski

Przychód (roczny 191,4 km²)*opady atmosferyczne *dopływ z rzek z zagranicy

Rozchód *odpływ powierzchniowy i podziemny (11,5%) *parowanie z powierzchni ziemi, transpiracja roślin (70%)

1. Ilość wody dyspozycyjnej na 1 mieszkańca w Polsce w 1 roku - 1580 m³ 2. Wody powierzchniowe w Polsce to 2,6% powierzchni kraju 3. Źródła poboru wody: - wody powierzchniowe 83,7% - wody podziemne 15,3% 4. Zużycie wody - przemysł 69,8%, gospodarka komunalna 20%, rolnictwo i leśnictwo 10,2% 5. Światowe zużycie wody - rolnictwo 73%, przemysł 21%, woda pitna 6%

Rodzaje i źródła zanieczyszczeń wód

1. Zanieczyszczenia komunalne: *ścieki bytowo - gospodarne (komunalne) *wysypiska śmieci 2. Zanieczyszczenia przemysłowe: *ścieki przemysłowe *wody kopalniane *wody pochłodnicze *depozyt zanieczyszczeń atmosferycznych *składniki odpadów przemysłowych

*transport wody 3. Chemizacja rolnictwa: a)nawozy mineralne i naturalne ( obornik, gnojowica, gnojówka) oraz pestycydy stosowane w zbyt dużych ilościach, w nieprzemyślany sposób b)niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych, odpadów, pryzm kiszonkowych itp., mycie opryskiwaczy, ścieki (zanieczyszczenia punktowe): *pestycydy w wodach powierzchniowych i podziemnych *NO₃^- i fosforany w wodach powierzchniowych i ich eutrofizacja, NO₃^- w wodach podziemnych *mikroflora chorobotwórcza *stosowanie osadów ściekowych i kompostów przemysłowych - metale ciężkie *ścieki z ośrodków maszynowych i stacji napraw sprzętu rolniczego - oleje, materiały pędne itp. 4. Ścieki opadowe (deszcz. śnieg) zawierają: *depozyt zanieczyszczeń atmosferycznych *zanieczyszczenia zmywane z dachów, ulic np. WWA, olej ,związki ropopochodne, cząstki asfaltu, opon itp.

Najważniejsze zanieczyszczenia występujące w ściekach:

1. Detergenty 2. WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne) np. rakotwórczy benzylopiren 3. Dioksyny 4. Ftalany 5. Pestycydy 6. Fenole 7. Polichlorowane bifenyle (PCB) 8. Inne substancje organiczna - nietoksyczne w ściekach, ropa i jej pochodne 9. Fosforany i azotany powodują użyźnienie wód, czyli eutrofizację 10. Metale ciężkie (pierwiastki o liczbie atomowej powyżej 20 (Chrom, Nikiel, Cu, Zn, Molibden, Pb, Kadm) 11. Wody podgrzane

Zanieczyszczenia wód Bałtyku: *z zakładów przemysłowych wybrzeża *z eksploatacji floty morskiej *związki dopływające z ropą do rzek

Morze Bałtyckie szczególnie narażone: *jest nieduże *prawie zamknięte i płytkie *powolna wymiana wody *jest morzem słonawym, w którym organizmy słodkowodne i słonowodne żyją na granicy możliwości przystosowawczych

Wskaźniki jakości wód: a)wskaźniki fizykochemiczne: -temperatura -zapach -mętność -barwa -odczyn -utlenialność b) wskaźniki bakteriologiczne c) wskaźniki biologiczne: -kataroby (organizmy zamieszkujące tylko czyste wody źródlane)-saproby (zasiedlają wszystkie wody słodkie o różnym stopniu zanieczyszczenia) -alfa i beta(mezosaproby- żyją w średnio zanieczyszczonych wodach) -polisaproby(żyją w najbardziej zanieczyszczonych wodach) -oligosaproby(żyją w najmniej zanieczyszczonych wodach)

Klasy czystości wód powierzchniowych

Kryterium: wyniki analizy cech fizykochemicznych i biologicznych wody.

Wody Klasy 1: -zaopatrzenie ludzi w wodę do picia -zaopatrzenie przemysłu spożywczego i farmaceutycznego -hodowla ryb w tym łososiowatych

Wody klasy 2:-chów i hodowla zwierząt gospodarskich, ryb z wyjątkiem łososiowatych

Wody klasy 3:-zaopatrzenie pozostałych zakładów przemysłowych -nawadnianie terenów rolniczych i ogrodniczych

Zasady ochrony wód:

1.Niedopuszczanie do zanieczyszczeń 2. Wodooszczędne technologie 3. Zamknięty obieg wód technologicznych i chłodniczych 4. Powszechne oczyszczanie ścieków 5. Oszczędne gospodarowanie wodą 6. Instalowanie mierników zużycia wody oraz opłaty za zużycie wody i zrzut ściekowych 7. Unieszkodliwieni osadów ściekowych 8. Właściwa gosp. Na terenach rolniczych: właściwe stosowanie nawozów mineralnych i naturalnych, osadów ściekowych oraz pestycydów; określona ochrona zwierząt 9. Ograniczenie negatywnego oddziaływani wód kopalnianych 10. Wokół ujęć wód podziemnych oraz zbiorników z wodą

Priorytety w ochronie wód określa polityka ekologiczna państwa na lata 2007 - 2010

Ramowa dyrektywa wodna 200/60/EC

Zanieczyszczenia i ochrona powietrza

Powietrze zanieczyszczone to takie, które może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt a także na inne elementy środowiska.

Zanieczyszczenie powietrza: -substancje stałe, ciekłe i gazowe, których udział przekracza średnią zawartość w powietrzu -substancje obce nie będące naturalnymi składnikami atmosfery

Są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, duża mobilność i zanieczyszczają wszystkie elementy środowiska na dużych obszarach

Podział zanieczyszczeń (różne kryteria)

1. Stan skupienia (gazowe, ciekłe, stałe)

2. Sposób tworzenia - pierwotne oraz wtórne będące produktami reakcji chemicznych lub fotochemicznych między składnikami atmosfery i jej zanieczyszczeniami

3. Pochodzenie: a. Źródła naturalne zanieczyszczeń: - wulkany (popioły wulkaniczne i SO₂, H₂S, HCl, HF) - pożary lasów (CO₂, CO, węglowodory, pyły i inne) - bagna - burze piaskowe i pyłowe - tereny zielone i pyłki roślinne b. Źródła antropogeniczne zanieczyszczeń - spalanie paliw kopalnych i energetyka zawodowa i sektor komunalno - bytowy - zakłady przemysłowe - chemiczne, rafinerie, huty, kopalnie, cementownie, inne - komunikacja - transport samochodowy, wodny i lotniczy - wysypiska, oczyszczalnie ścieków - obiekty przemysłowe poza granicami kraju

Naturalne składniki powietrza atmosferycznego

N- 78%, O­₂ - 20,95%, CO₂ - 0,039%, H i inne gazy

Zanieczyszczenia atmosfery

1. Pyły- cząstki stałe o średnicy od 0,001 mikrometra do 100, te >35 szybko opadają na ziemie; <5 niebezpieczne dla ludzi <2,5 dostają się do pęcherzyków płucnych i krwioobiegu.

Pochodzenie: naturalne (burze pyłowe i wulkany); antropogeniczne: o działaniu toksycznym zawierające metale ciężkie takie jak azbest fluorki sadza; pylicotwórcze i uczulające; drażniące

2. Aerozole (wtórne) to układ 2 lub 3 fazowy: ciało stałe-gaz lub ciało stałe - ciecz- gaz

Prekursorami są często tlenki siarki, azotu oraz amoniak

Większość zanieczyszczeń z Ziemi przemieszcza się do: - troposfery (średnica 11 km) od powierzchni lądów, obejmuje 75% masy atmosfery, zawiera prawie całą wodę - stratosfery do 40 km - warstwa ozonowa

Pyły pochodzenia: 1. Naturalnego (burze pyłowe, wulkany) 2. Antropogenicznego

- o działaniu toksycznym np. zawierające Hg, Cn, Zn, Pb i inne, pyły radioaktywne, azbest, fluorki, sadza - szkodliwe (pylicotwórcze, lub uczulające), związki krzemu, pył drewna, bawełny, glinokrzemiany - drażniące: wapień, gips, węgiel

Aerozole to układ 2 lub 3 fazowy: ciało stałe - gaz lub ciało stałe - ciecz - gaz

Zanieczyszczenia gazowe:

tlenki węgla

- CO - niepełne spalanie, przy niedostatku tlenu, toksyczny, źródło - pojazdy mechaniczne

- CO₂ - spalanie paliw, oddychanie, mineralizacja, jest to gaz cieplarniany _­

Węglowodory:

Źródło: spaliny silników, przemysł chemiczny, petrochemiczny

- Alifatyczne - budowa łańcuchowa

- Pierścieniowate (aromatyczne)

- WWA - zbudowane z wielu pierścieni aromatycznych, silnie rakotwórcze

- Metan (35% z rolnictwa i hodowli) - Efekt cieplarniany

- Związki fluorowcopochodne (Freony) oraz wodoroflurowcochloroorganiczne (Halony): efekt cieplarniany, niszczenie warstwy ozonowej w atmosferze

- Dioksyny i furany - znajdują się również w wodzie

- Związki azotu (NO, NO₂,N_­2O, NH₃)

NO_x powstają w procesie spalania na skutej utleniania N, zawartego w powietrzu. Źródło: elektrownie, elektrociepłownie, silniki spalinowe, paleniska domowe, utlenianie do N₂O₅. kwaśne deszcze, smog fotochemiczny przy dużym nasłonecznieniu oraz obecności NO_x i węglowodorów w powietrzu

N₂O - źródło to proces denitryfikacji, jest to gaz cieplarniany i niszczy ozon atmosferyczny

- Związki siarki

SO­₂ - toksyczny powstaje w procesach spalania paliw płynnych i stałych. Nie jest wiązany przez biocenozę. Utlenia się do SO₃. Suchy i mokry opad (kwaśne deszcze)

H₂S

- Utleniacze

substancje wtórne powstałe w powietrzu na drodze reakcji fotochemicznych

Ozon i PAN - składniki smogu fotochemicznego. Ozon i Pan w pobliżu gleby są szkodliwe dla roślin, zwierząt i ludzi

Stan zanieczyszczenia w Polsce

Najbardziej zanieczyszczone są duże aglomeracje i regiony przemysłowe

Najpoważniejszy problem stanowią:

- Zbyt wysokie stężenie O₃ przyziemnego w sezonie letnim oraz pyłu zawieszonego

- PM z emisji bezpośredniej lub jako wtórne aerozole których prekursorami są tlenki siarki oraz amoniak.

Najczęściej wyemitowane zanieczyszczenia:

- CO₂, Siarki tlenki chromu, węgla, niemetanowe związki organiczne, amoniak i pyły

Badania powietrza w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska

SO_2, NO, O₃, CO, Pb, benzen (C­₆H_­6), PM 10, PM 2,5

Energetyka zawodowa i sektor komunalno - bytowy - największy udział w emisji zanieczyszczeń - 50% emisji pyłu, 46% emisji NO_x, 74% emisji SO₂

Spalanie paliw w sektorze komunalno - bytowym jest głównym źródłem emisji PM 10 (46% w 2004)

Transport drogowy to główne źródło emisji tlenków azotu, niemetanowych związków organicznych oraz PM 2,5

Czynnikami powodującymi taki stan są: - energetyka oparta na węglu kamiennym i brunatnym - rozwinięty, ale nie doinwestowany przemysł surowcowy - niedobór instalacji oczyszczających gazy oddane - dynamicznie rozwijający się transport samochodowy - opóźnienie rozwoju prawa ekologicznego i jego egzekucji

OCHRONA ATMOSERY to głównie ograniczenie emisji zanieczyszczeń:

- wprowadzenie urządzeń odpylająch oczyszczających o wysokiej skuteczności

- hermetyzacja procesów produkcji i transportu - poprawa jakości paliw odsiarczanie paliw - zmiany technologii spalania - ograniczenie zużycia energii i surowców

- wykorzystanie alternatywnych źródeł energii i energii odnawialnej - paleniska domowe- zamiana węgla na gaz

Pojazdy:

- benzyna bezołowiowa

- paliwa gazowe

- silniki elektryczne

- biopaliwa

- podniesienie standardów technologicznych i eksploatacyjnych pojazdów krajowych

Ocena jakości powietrza

- strefa C - poziom zanieczyszczającej substancji przekracza poziom dopuszczalny

- strefa B - pośrednia pomiędzy strefa C i A

- strefa A - poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego, bez zagrożeń

Zanieczyszczenia i ochrona gleb

Gleba to ożywiona cienka warstwa na powierzchni litosfery, składa się z cząstek mineralnych, materii organicznej, żywych organizmów i próchnicy, wody i powietrza; stanowi łącznik pomierzy różnymi strefami ziemi

Funkcje gleby

1. Produkcja żywności oraz innej biomasy 2. Magazynowanie filtrowanie i przekształcanie 3. Środowisko życia i pula genów 4. Fizyczne i kulturalne środowisko człowieka 5. Źródło surowców

Degradacja gleb - obniżenie ich wartości użytkowych przejawiające się niekorzystnymi zmianami własności fizycznych chemicznych i biologicznych.

Dewastacja - całkowita utrata wartości użytkowych gleb

Konsekwencje degradacji gleb: - obniżenie możliwości produkcji pierwotnej i wtórnej w tym żywności dla obecnych i przyszłych pokoleń - zagrożenie degradacja wód atmosfery i bioróżnorodności - pogorszenie estetycznych walorów krajobrazu

Rekultywacja to zespół prac i czynników wykorzystywanych w celu przywrócenia terenowi zdegradowanemu wartości użytkowych lub przyrodniczych

Procesy degradacji gleb: - degradacja fizyczna (erozja wodna i wietrzna, zagęszczenie, pogorszenie struktury gleb) - przeobrażenia hydrologiczne (zawadnianie i osuszanie)

- degradacja chemiczna (zakwaszanie zasolenie, alkalizacja wymywanie składników)

- degradacja biologiczna (spadek zawartości materii organicznej, zakłócenie równowagi biologicznej, spadek różnorodności biologicznej)

Erozja gleb - to proces zniszczenia wierzchniej najbardziej żywej warstwy gleby wywoływany siłą wiatru i płynącej wody. Erozje przyspiesza działalność człowieka.

Erozja wodna zmywanie lub wymywanie z gleby najdrobniejszych cząsteczek glebowych z terenów wyżej położonych.

Przeciwdziałanie erozji: - przegrodzenie jarów i wąwozów sztucznymi zaporami

- tarasowanie stromych stoków i umocnienie skarp - zalesianie zbocza - orka w poprzek stoku - uprawa bezpłużna lub siew bezpośredni - stale utrzymanie pokrywy roślinnej

Erozja wietrzna (eoliczna)

Przeobrażanie i degradowanie gleb pod wpływem erozyjnego oddziaływania wiatru.

Należą do niej procesy:

- deflacji - wywiewanie i przenoszenie odspojonych cząstek glebowych

- akumulacji - sortowanie i osadzanie materiału deflacyjnego

Wraz z cząstkami gleby: składniki nawozowe (N, P), pestycydy - zagrożenie wód i atmosfery

Nasilanie erozji wietrznej w 5-cio stopniowej skali: - erozja słaba - erozja umiarkowana - początek redukowania miąższości poziomu próchniczego i zapylenie atmosfery - erozja średnia - wyraźnie zmniejszenie miąższości

Szczególnie uciążliwa jest deflacja na hałdach

Czynniki determinujące procesy eoliczne

Naturalne cechy środowiska: - wiatry (>5m/s) - rzeźba terenu - gleby najbardziej podatne gleby pyłowe i piaskowe, oraz przesuszone gleby organiczne i organiczno - mineralne) - uboga naturalna szata roślinna - niski poziom opadów (gleby przesuszone)

Czynniki Antropogeniczne: - uprawa gleby (uprawa płużna nasila) - gleby bez okrywy roślinnej - brak śródpolnych pasów zadrzewień i zakrzaczeń - odkrywkowa eksploatacja surowców - zwałowiska, hałdy

Geomechaniczne przekształcenia gleb

Powstają w wyniku robót ziemnych, gdzie masy ziemi są przemieszane, warstwa próchniczna jest usuwana lub mieszana z podłożem mineralnym.

Przekształcenia hydrologiczne

Przesuszanie

- w terenach przyległych do kopalń odkrywkowych i głębinowych (lej depresyjny)

- wokół ujęć wód głębinowych

- nadmierne melioracje odwadniające, regulacja rzek

Zawodnienie:

- w sąsiedztwie sztucznych zbiorników wodnych, zbiorników materiałów poflotacyjnych

Degradacja chemiczna gleb

Zmiany właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych gleb powodowane przez różne substancje chemiczne pochodzące z różnych źródeł (przemysł, energetyka, transport samochodowy)

Najczęstsze objawy:

- zakwaszenie

- alkalizacja

- zanieczyszczenie pierwiastkami śladowymi

- zasolenie

- trwałe zanieczyszczenie organiczne

- wymywanie składników

Zakwaszanie gleb - najbardziej rozpowszechniona forma degradacji gleb w Polsce

Czynniki naturalne: - opady (zawierające CO₂) przewyższające parowanie wody z gleby, wymywanie z gleby składników alkalicznych (Ca, Mg, K, Na) - skała macierzysta i szata roślinna - rozkład materii organicznej

Czynniki antropogeniczne: - kwaśne deszcze (emisja SO_­2, NO₂, NH₃) - zakwaszenie gleb i ekosystemów wodnych - nawożenie mineralne zwłaszcza nawozami fizjologicznie kwaśnymi - brak lub niewystarczające nawożenie nawozami naturalnymi (obornik) - brak lub niewystarczające wapnowanie gleb

Skutki zakwaszania gleb: - mniejsze plony - mniejsza przyswajalność wielu składników pokarmowych - wzrost stężenia w roztworze glinu do poziomu toksycznego dla roślin - wzrost dostępności metali ciężkich dla roślin - zakłócenia w rozwoju pożytecznej mikroflory i fauny glebowej

Zapobieganie i rekultywacja - wapnowanie gleb

Gleby w Polsce

bardzo kwaśne (pH<4,5) - 21%

kwaśne (pH 4,6-5,5) - 30%

lekko kwaśne (pH 5,6-6,5) - 28%

obojętne (pH 6,6-7,2) - 14%

zasadowe (pH>7,2) - 7%

Alkalizacja gleb

Czynniki naturalne (rodzaj skały macierzystej, obecność soli sodowych)

Czynniki antropogeniczne: przemysłowe pyły o odczynie zasadowym, w tym przemysł remontowy i wapienniczy

Zasolenie gleb (chlorki, siarczany, węglany sodu, potasu)

Dominuje w klimacie cieplejszym - przewaga parowania na ilością opadów

Czynniki antropogeniczne: - emisja pyłów z zakładów przemysłowych i elektrociepłowni - niszczenie oblodzenia dróg solą - stosowanie nawozów mineralnych i ścieków do nawożenia pól- nawadnianie gleb - zasolone wody kopalniane

Skutki zasolenia gleb: - zwiększanie koncentracji roztworu glebowego - utrudnienie pobierania wody i składników pokarmowych przez rośliny - zanik aktywności biologicznej gleb - pojawienie się roślinności halofitowej - toksyczny wpływ jonów Cl^-, SO₄^2- - pogorszenie możliwości fizycznych

Zanieczyszczenie pierwiastkami śladowymi

Do metali ciężkich zaliczamy: Cd, Hg, Pb, Cu, Zn - o bardzo wysokim stopniu zagrożenia, oraz Mo, Mn, Fe, Ni, Co, Cr, As, Sr

Wśród metali ciężkich występują zarówno niezbędne dla organizmów - mikroelementy (Cu, Cn, Ni, Cr) jak i pierwiastki o nieznacznej roli fizjologicznej lub zbędne (Cd, Hg, Pd i inne)

Znaczna toksyczność wielu tych metali i zdolność do kumulacji (np. w kościach, nerkach, mózgu) - ich sole oraz tlenki mogą być przyczyną groźnych zatruć ostrych, przewlekłych chorób układu krążenia, układu nerwowego, nerek, chorób nowotworowych

Rozpuszczalność i ruchliwość metali ciężkich w glebie, a tym samym bioprzyswajalność zmienia się wraz ze wzrostem zawartości próchnicy, minerałów ilastych, tlenków Al, Fe, Mn, a także pojemność sorpcyjna i jest na ogół większa w glebach kwaśnych niż obojętnych.

Grupy gleb

a. lekkie bardzo kwaśne

b. lekkie obojętne, średnie lekko kwaśne, ciężkie kwaśne

c. średnio ciężkie, ciężkie o odczynie kwaśnym i obojętnym

97% Gleb w Polsce - 0 i I stopień zanieczyszczeń, najwięcej gleb II - V stopnia to Śląskie i Małopolskie

W glebach piaszczystych słabe wiązanie metali ciężkich, są więc łatwo przyswajalne dla roślin, a także są łatwo wymywane do wód gruntowych

Główne źródła zanieczyszczeń pierwiastkami śladowymi: - przemysł - komunikacja samochodowa - rolnictwo

a. Przemysł - największymi emitorami metali ciężkich są:

spalanie paliw kopalnianych

huty, w tym miedzi, cynku i ołowiu, rafinerie, przemysł chemiczny

b. Rolnictwo

Źródła - osady ściekowe i komposty stosowane do nawożenia gleb - nawozy mineralne (głównie fosforowe i wapienne) oraz organiczne - środki ochrony roślin

Zapobieganie - normowanie zawartości metali ciężkich w nawozach - określenie dopuszczalnych dawek tych metali w 1 ha gleby

Trwałe zanieczyszczenia organiczne (toksyczne, trwałe, ulegają biokumulacji)

- WWA - monocykliczne węglowodory aromatyczne - PCB i PCT - polichlorowane bifenyle i trifenyle - dioksyny i furany - halogenowe węglowodory aromatyczne - produkty ropopochodne - pozostałości pestycydów

Rekultywacja gleb

Rekultywacja jest wymagana najczęściej: - składowiska odpadów górniczych, energetycznych i komunalnych - wyrobiska po odkrywkowej eksploatacji skał masywnych, gliny, piasku, żwiru, torfu, wapienia, węgla brunatnego - nieużyteczne drogi

Rodzaje rekultywacji - techniczna (podstawowa) - chemiczna (neutralizacja lub detoksykacja), wapnowanie - biologiczna (przeprowadzenie prac i zabiegów w celu wytworzenia warstw gleby o możliwe dużej aktywność biologicznej): nawożenie organiczne, uprawa roślin motylkowych i stosowanie do gleby szczepionek bakteryjnych

Rekultywacja gleb zanieczyszczonych

Metody: (metale ciężkie, związki organiczne)

1. In SITU - w miejscu powstania skażenia

- gdy skażenie jest rozległe

- gdy skażenie powstało dawno

2. Ex SITU - poza miejscem powstania skażenia

- przy mniej rozległych i świeżych skażeniach

- przy skażeniach o wysokim skażeniu

Metody techniczne i metody biologiczne

Z metali ciężkich

a. Usuwanie gleby: wymiana zanieczyszczonej warstwy gleby na czystą glebę i wprowadzenie roślinności (np. rekultywacja gleb wokół mogilników)

b. Przesiewanie gleby: oddzielenie najdrobniejszych frakcji gleby (gdzie najsilniej sorbują metale ciężkie) i ich usunięcie

c. Wymywanie metali z gleby i wymywanie metali z usuniętej gleby przy użyciu roztworów ekstrakcyjnych

d. Techniczna stabilizacja metali ciężkich: pokrycie gleby warstwą asfaltu, czystej gleby (minerałów), co ogranicza infiltrację wód oraz erozję

Trwałe związki organiczne

1. Metody techniczne „ex situ”

a. desorpcja termiczna

b. utlenianie chemiczne

c. termiczna metoda oczyszczania gleb

2. Metody techniczne „in situ”

a. ekstrakcja par

b. przedmuchiwanie

Biologiczne metody organiczne „in situ”

Bioremediacja - technologia usuwania zanieczyszczeń z gleb i wód powierzchniowych za pomocą żywych organizmów w celu redukcji lub transformacji zanieczyszczeń w formy mniej szkodliwe.

Wykorzystywane są naturalne zdolności mikroorganizmów do rozkładu zanieczyszczeń takich jak: produkty ropopochodne, paliwa napędowa, benzen, tauzen, ksylen, pestycydy, rozpuszczalniki itp.

Fitoremediacja - technologia oczyszczania gleb, wód gruntowych i powierzchniowych osadów ściekowych i powietrza, która wykorzystuje ponadprzeciętne zdolności niektórych gatunków roślin do akumulacji substancji zanieczyszczających, zwłaszcza metali ciężkich, lub ich biodegradacji (hiperakumulatory)

W zależności od rodzaju zanieczyszczeń i sposobów ich likwidacji wyróżnia się następujące metody fitoremedyzacji:

Fitoekstrakcja: proces usuwania zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych z gleb, wód i powietrza w wyniku pobierania przez rośliny np. gorczyca (?) serbska - będąca dobrym akumulatorem Pb, Cn, Cu, Zn

Rizofiltracja - polega na absorpcji i adsorpcji zanieczyszczeń z wody i ścieków przez korzenie roślin

Volotilizacja (fitoulatnianie) - oznacza pobieranie przez rośliny z gleb substancji nieorganicznych oraz uwalnianie ich w postaci lotnej (dotyczy między innymi Hg, Selen, As, związków organicznych)

Fitostabilizacja - polega na inaktywacji metali w glebie, zmniejszeniu ich biodostępności przez stosowanie wapna, nawozów fosforanowych, kompostów i materiałów zawierających tlenki żelaza. Wapnowanie podwyższa pH gleby, pozostałe związki zwiększają pojemność sorpcyjną gleby. Następnie wprowadza się roślinność i ogranicza erozję gleby.

Fitodegradacja (dotyczy zanieczyszczeń organicznych)

Ochrona gruntów rolnych i leśnych: - ograniczenie przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na role nierolnicze lub nieleśne, są chronione ustawowo - zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gatunków rolnych oraz leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej oraz w drzewostanie w wyniku działalności nierolniczej i nieleśnej - rekultywacja i zagospodarowanie tych gruntów - poprawianie wartości użytkowej tych gruntów oraz zapobieganie obniżaniu ich produkcyjności i urodzajności - zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych

Ochrona środowiska

Podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej:

Ochrona ta polega w szczególności na: - racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju - przeciwdziałanie zanieczyszczeniom - przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego

Prawo w ochronie środowiska

Przepisy dotyczące ochrony środowiska: - krajowe - UE - umowy międzynarodowe

a. przepisy krajowe: - konstytucja - ustawy - rozporządzenia - inne dokumenty (programy, uchwały)

Definicja zrównoważonego rozwoju rozwój społeczno gospodarczy w którym następuje proces integrowania działan politycznych gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesow przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych

Zasady zróżnicowanego rozwoju: - zachowanie możliwości odtwarzania się zasobów odnawialnych - efektywne uzytkowanie zasobów nieodnawialnych i dążenie do ich zastepowanie - stopniowe eliminowanie z procesów gospodarczych i z innych zastosowań substancji niebezpiecznych i toksycznych

Zasady prawne w ochronie środowiska: - zasada korzystania ze środowiska - zasada kompleksowości - zasada prewencji i przezorności - zasada „zanieczyszczający płaci” - zasada planowości - zasada prawa do informacji o środowisku - zasada uczestnictwa społeczeństwa w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska - zasada nieważności decyzji wydanej z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska - zasada stosowania metodyk referencyjnych

Kary pieniężne - za naruszenie dopuszczalnych warunków korzystania ze środowiska. Opłaty i kary nie stanowią dochodu budżetu państwa, ale są gromadzone na odrębnych funduszach celowych. W Polsce Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej, fundusze wojewódzkie, powiatowe i gminne. Środki te mają być wydatkowane wyłącznie na dofinansowanie (w formie pożyczki niskoprocentowej lub dotacji) zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną.

Opłaty za korzystanie ze środowiska, objęte są między innymi:

- pobór wód powierzchniowych i podziemnych

- wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi

- korzystanie z dróg wodnych lub urządzeń wodnych

Parki narodowe (w '94 było 20) - rozległe obszary o faunie, florze, ekosystemach o szczególnej wartości naukowej, dydaktycznej, wypoczynkowej. Władze dają środki do ochrony, udostępnianie pod specjalnymi warunkami - >1000ha, chronione jest wszystko - pierwotne ekosystemy - biocenozy naturalne i ½ naturalne o przyrodzie przekształconej, z ekosystemami sztucznymi (łąki, domy)

Rezerwaty - zachowane ekosystemy w stanie naturalnym o wartości naukowej - leśne, stepowe, gadów (ptaków), przyrody nieożywionej; ścisłe (nie działa się gospodarczo), częściowe (tylko niektóre elementy są chronione); działanie nadzoruje wojewódzki konserwator przyrody, ponad 1000 rezerwatów o pow. 144 tyś ha, najwięcej leśnych (świerk, brzoza karłowa, modrzew, cis)

Parki krajobrazowe - chronione ze względu na wartości kulturowe i przyrodnicze 3-50000ha; nie ma hodowli ano przemysłu uciążliwego dla środowiska

Obszary chronione krajobrazu - tereny wyróżniające się krajobrazowo, o różnych ekosystemach; ogranicza się urbanizację, duża powierzchnia (30-190000ha), największe - poj. Lubuskie, wsch. Beskid

Pomniki przyrody - pojedyncze twory przyrody żywej lub nieożywionej lub ich skupiska (drzewa, głazy, skały, wodospady, jaskinie); 18000tyś sztuk w Polsce

Parki wiejskie - pozostały po dworach z XIX i XX wieku, uległy dewastacji podczas parcelacji gruntów i PGR

Zieleń osiedlowa - w miastach - Łazienki w Warszawie

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt - w 1983 dz. ust. nr 27 - lista gatunków chronionych - ścisła ochrona: 5 gat. Drzew, 20 krzewów, 187 zielnych, kilkanaście gat. Grzybów; łącznie 524 gatunki: 37 owadów, 6 ryb, 12 płazów, 318 ptaków, 62 ssaków; zaginął po wojnie bóbr, ale sprowadzono go z ZSRR i rozmnożono

Gatunki chronione: kret, jeż, bobry, kozice, niedźwiedź, kuna, łasica, norka, żbik, zając bielak, zaskroniec, żuraw zwyczajny, czapla purpurowa, kormoran czarny, żubr, łoś, jesiotry, kos, orlik, sowy, myszołów, jaskółka, skowronek, żółw, cis, wiśnia karłowata, kosodrzewina, widłaki, sasanki, orzech wodny, szarotka alpejska, grzybień biały, turzyca piaski

---