PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA W CYKLU ŻYCIA

Zagadnienia do egzaminu

1. Przedmiot i cel badań psychologii rozwojowej

Przedmiot:

Rozwój czyli zmiana (ciąg zmian) psychiki i zachowania się.
(Można dodać pojęcie zmiany rozwojowej i podział zmian).
Pytania jakie zadaje psychologia rozwojowa:

• Co się zmienia? Czego dotyczą zmiany?

• Czym jest zmiana? Jak można określić i opisać zmianę? Jaki jest przebieg dokonywania się zmian?

Cel:

1. Opis zachowań [jak? kiedy?]
2. szukanie przyczyn i procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu

Pogląd enwironmentalistyczny J.Locka

J. Locke XVII w - tabula rasa

• dziecko nie jest dobre ani złe

• dziecko nabywa wiedze dzięki nagrodom i karom oraz naśladowaniu (wytwarza skojarzenia: dobry czyn nagroda)

• charakter jest tworzony przez społeczeństwo

• nauka przez eksplorowanie społeczeństwa

• człowiek jako istota społeczna

ENWIRONMENTALIZM

(ang. environment otoczenie, środowisko), tendencja do akcentowania w rozwoju i zachowaniu jednostki lub gatunku czynników środowiskowych (fiz., biol., psychol. lub kulturowych) w większym stopniu niż czynników wrodzonych (-> natywizm) lub aktywności własnej.

Wg głównych przedstawicieli e. fizycznego i biol. (H.Th. Buckie i H. Taine) czynniki środowiskowe (np. położenie geogr., temperatura, krajobraz, roślinność) wyznaczają typ człowieka, jego strukturę fiz. i duchową oraz jego wytwory. Szczególną rolę w rozwoju osobowości człowieka przypisują środowisku przedstawiciele -> behawioryzmu, przyjmując, że zachowanie się i postępowanie człowieka są rezultatem szeroko pojmowanego procesu uczenia się społ. (m.in. E.R. Guthrie, j. Konarski, B.F. Skinner, J.B. Watson)

2. Teoria natywizmu J. J. Rousseau

• rodzimy się z pewnym zasobem wiedzy (sumieniem)

• ujawnia się to w sposób naturalny w cyklu rozwoju

• wrodzony charakter natury ludzkiej

• rozwój przebiega wg. pewnych prewidywalnych etapów

natywistyczna teoria rozwoju - teoria ta zakłada, że wszelki rozwój oraz zachodzące zmiany i ich przebieg jest uwarunkowany genetycznie, że jednostka dziedziczy określone cechy po przodkach (głównie po rodzicach), a posiadany genotyp wywiera wpływ na jej rozwój, np. dzieci aktorów zostają aktorami

3. Wiek życia a wiek rozwojowy („zegar biologiczny a zegar społeczny”)

Zegar biologiczny - kontroluje on następujące po sobie, genetycznie zaprogramowane wzorce zmian. Zmiany te są powszechne -> uwarunkowane biologicznie. Z pojęciem zegara biologicznego wiąże się dojrzewanie a to często utożsamiane jest z pojęciem wzrostu

Zegar społeczny - wyznacza wzorzec zmian w każdej kulturze, określa kolejność następujących po sobie zdarzeń w normalnym życiu. Reguluje zmiany powszechne -> wyznaczane przez wspólne doświadczenia

Czas nie jest utożsamiany z wiekiem życia.

Wiek życia służy głównie do opisu i uporządkowania zmian

Wiek jest traktowany jako oś na której oznacza się dane kluczowe zdarzenia w życiu człowieka np. mowa, nauka chodzenia, lęk przed obcymi

Stosunek wieku życia do wieku rozwojowego:

• opóźnienie rozwoju - wiek życia > wiek rozwojowy

• przyspieszenie rozwoju - wiek życia < wiek rozwojowy

• optymalny rozwój - wiek życia = wiek rozwojowy

4. Cykl życia jednostki, jako podstawowy obszar zmiany rozwojowej

5. Pojęcie rozwoju psychicznego w ujęciu M. Tyszkowej

rozwój psychiczny jest rozumiany przez M. Tyszkową (Tyszkowa, 1990), jako proces zdobywania i organizowania się (strukturowania) doświadczenia indywidualnego. Doświadczenie to jest materiałem rozwoju, a sam rozwój ujmować można jako ciąg zmian wynikających z organizowania się struktur tego doświadczenia (strukturyzacji) i ich przekształcania (restrukturyzacji) zarówno w wyniku włączania doświadczeń nowych jak i dostosowywania aktywności do potrzeb równoważenia (regulowania) stosunków ze światem otaczającym. Źródłem doświadczenia indywidualnego jest aktywność człowieka, która w toku życia jednostki różnicuje się, wzbogaca i organizuje.

6. Współczesne ujęcie rozwoju psychicznego (psychologia rozwoju czy zmiany?)

[def. wg. Przetacznik - Gierowskiej] Rozwój człowieka - cechuje zmiany które prowadzą człowieka do zapewnienia jednostce równowagi z otoczeniem, zmiany te są postępowe i progresywne

[def. wg. Tyszkowej] Rozwój psychiczny - odnosi się do zmian tego specyficznego układu jakim jest psychika i zachowania jednostki, który w tym przypadku jest układem ewolucyjnym

Rozwój w aspekcie filogenetycznym - zdeterminowany przez dziedziczność i środowisko

Rozwój w aspekcie ontogenetycznym - dojrzewanie i środowisko, zarówno progres jak i regres to seria zmian - wg. Darwina

teoria ewolucjonistyczna; Spenser:

• rozwój polega na wzrastającym różnicowaniu się zjawisk oraz na wzrastającym ich integrowaniu, uporządkowaniu i równowadze>> prawa rządzące rozwojem jako takim, zasadom i kryteriom formalnym wszelkiego rozwoju>> rozwój to postęp

Pojęcie rozwoju zawsze dotyczy zmian, najczęściej zmian o charakterze progresywnym wartościowanych pozytywnie; oznacza ciąg zmian w określonym kierunku.

• Behawioryści utożsamiali rozwój z przyrostem ilościowym, rozwój to nabywanie doświadczeń (wiedzy i umiejętności), przyrost właściwości których wcześniej nie było to rozwój, brak rozwoju to stabilizacja, a brak przyrostu nowych właściwości to regresja. W końcowym efekcie pojęcie rozwój zastąpione zostaje WZROSTEM.

• XX w sugestia aby ps. rozwoju posługiwała się tylko kategorią ZMIAN i PROCESEM ZMIAN

• Współcześnie: psychika nie jest jednolita funkcją organizmu ale systemem elementów powiązanych ze sobą różnymi relacjami, o nowych właściwościach decydują cechy całości nie odwrotnie.
  Rozwój psychiczny = psychika człowieka + kontrolowane przez nią zachowania

7. Pojęcie zmiany rozwojowej, jako wyznacznika rozwoju

ZMIANA jest funkcją czasu; zmiana w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowana wraz z upływem czasu.

Z=f(C)

Nie każda zmiana jest rozwojem; np. zmiany przejściowe, odwracalne, cykliczne nie prowadzą do trwałych przekształceń układu ani jego funkcji.

ZMIANY ROZWOJOWE to zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe autonomiczne (tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub dominującej części wew. danego układu ewolucyjnego). Mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy.

8. Klasyfikacje zmian rozwojowych

Rodzaje zmian rozwojowych:

Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, najczęściej stosowane kryteria podziału, to:

1. czas dokonywania się zmian, a przede wszystkim długość jego trwania

2. cechy charakterystyczne przebiegu (procesu) zmian i następstwa, jakie one powodują

3. kogo te zmiany dotyczą, a więc czy mają one wymiar jednostkowy, czy ponadjednostkowy.

• zmiany ilościowe (narastanie ale nie zmiana jakości) i jakościowe (powstanie nowej jakości struktury np. myślenie)

• zmiany intraindywidualne (zmiany indywidualne jednostki;  zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniach danej jednostki) i zmiany interindywidualne( zmiana wspólna ludziom, która u większości występują podobnie; porównanie zmian u osób w grupach różnych wiekowo)

• zmiany mikrogenetyczne ( krótkotrwałe) i zmiany makrogenetyczne (proces długotrwały) => procesy powstawania nowych zjawisk

• na poziomie mikrogenezy zmiana może być analizowana na 5 płaszczyznach:

• ścieżka wzrostu - sekwencja kolejnych stanów wiedzy lub strategii

• tempo zmian - odcinki czasu lub liczby doświadczeń oddzielających od pierwszego zastosowania nowej strategii do jej konsekwentnego używania

• zakres zmian - stopień w jakim dana strategia jest użyteczna w rozwiązywaniu problemu

• źródło zmian

• zmienność międzyosobnicza

• na poziomie makrogenezy :

• punkty przejściowe - sekwencje wydarzeń lub warunki rozwoju, których każdy z nas doświadcza w przebiegu życia, w przybliżonych przedziałach wieku, te zadania mogą zmienić trajektorię rozwojową i wtedy mówimy o PUNKTACH ZWROTNYCH I KRYTYCZNYCH

• punkty zwrotne (przełomowe)

• zdarzenia krytyczne (nagłe losowe, niepodlegające indywidualnej kontroli)

• Typologia modeli przebiegu zmian rozwojowych wg. H. Bee

10. Czynniki rozwoju: dziedziczenie, dojrzewanie, środowisko, uczenie się

1.Dojrzewanie, uczenie się.

Pojęcie dojrzewania wywodzi się z koncepcji biologicznych, może być jednak szerzej rozumiane.

W psychologii rozwojowej, zwłaszcza na przełomie i w pierwszej połowie XX wieku, gdy przedmiotem rozważań tej nauki były przede wszystkim okresy dzieciństwa i młodości, pojęcie dojrzewania było najsilniej podkreślane przez zwolenników koncepcji natywistycznych. Dojrzewanie niemal utożsamiano z rozwojem, rozumiano przez nie proces osiągania dojrzałości fizycznej, psychicznej dzięki ujawnianiu i aktualizowaniu się w odpowiednim czasie wrodzonych zadatków i dyspozycji. Dojrzewaniu doniosłą role przypisywali też późniejsi przedstawiciele koncepcji biologicznych.

Współczesna psychologia rozwojowa przyjmuje współdziałanie, współzależność i współwystępowanie dojrzewania i uczenia się.

11. Zjawisko imprintingu (K. Lorenz, M. Przetacznikowa, J. Bowlby)

Imprinting- czyli „wdrukowanie” i utrwalenie pierwowzorów pewnych zachowań. Zjawisko to zostało wykryte i opisane przez biologa Konrada Lorenza.

Bowlby:

• twórca teorii przywiązania

• twórca teorii etologii - wdrukowanie i okres krytyczny jako istotne dla tworzenia więzi

• Przywiązanie określa trwałą i silną afektywnie więź z jedną określoną osobą. Kształtuje się ona ok 8 msc. życia, jeśli dojdzie do jej zerwania możliwe jest jeszcze dwukrotne podjęcie przez dziecko jej ponownego nawiązania - z tym samym lub innym opiekunem. Okres krytyczny trwa ok 6/8 msc. do 3 r.ż

• Przejawem przywiązania wczesnodziecięcego jest ujawniana przez dziecko tendencja do przebywania w fizycznej bliskości

• W umyśle dziecka powstają wew. modele działania w postaci systemów poznawczych, wyznaczają one interakcję dziecka z obiektem przywiązania

• zerwanie więzi może prowadzić do zaburzeń rozwoju a nawet powstania osobowości psychopatycznej

• cechy więzi:

• selektywność - skupienie na konkretnej osobie, wyjątkowa relacja z nią

• poszukiwanie fizycznej bliskości - starania o utrzymanie bliskości

• lęk separacyjny - pojawia się gdy więź zostanie zerwana i niemożliwe jest uzyskanie bliskości

[wiki] Wdrukowanie (ang. imprinting), po polsku również naznaczenie lub wpojenie - obserwowane u młodych organizmów, występujące w ściśle określonym momencie rozwoju osobniczego (tzw. okres krytyczny czasami trwający ledwie kilka godzin) utrwalenie się (praktycznie nie podlegające modyfikacji) wzorca swojego rodzica, rodzeństwa oraz typowych dla gatunku zachowań. U pewnych gatunków, w okresie krytycznym, każdy poruszający się przedmiot (np. samochodzik ciągnięty na sznurku) lub organizm (lecz o cechach innych niż wrodzony wzorzec drapieżnika) zostanie uznany za matkę i utożsamiony. Jest to odipowiednik tego co u ludzi nazwalibyśmy samoświadomością.

12. Pojęcie okresu krytycznego i okresu sensytywnego. Kryteria ustalania okresów krytycznych

13. Koncepcja zadań rozwojowych Huvighursta

14. Zdarzenia kryzysowe a rozwój człowieka

15. Koncepcja kryzysów tożsamości E. Eriksona

16. Rozwój w ujęciu wybranych koncepcji: Freud, Watson, Skinner, Bandura, M. Tyszkowa, M. Przetacznik - Gierowska

17. Rozwój poznawczy wg. Piageta (ujęcie klasyczne i współczesne) + eksperymenty Piageta

18. Pojęcie asymilacji i akomodacji

19. Periodyzacja rozwoju (ciągłość/brak ciągłości, tempo i rytm)

20. Zmiany w rozwoju poznawczym z perspektywy badań podłużnych i poprzecznych (psychologia rozwoju w cyklu życia)

21. Rozwój moralny w ujęciu L. Kohlberga

22. Rozwój emocjonalny człowieka

23. Przebieg społecznego rozwoju człowieka

---