Socjologia
Wykład 6
04.IV.08
T: Elementy strukturalne społeczeństwa.
Elementy społeczeństwa:
Status społeczny.
Rola społeczna.
Grupa społeczna.
Instytucje społeczne.
Organizacje społeczne.
Status społeczny - odnosi się do pozycji danej osoby w strukturze stosunków społecznych. Każdy z nas dysponuje całym zestawem statusów - status studenta, kolegi, mieszkańca miasta itd.
Status zwrotny - niektóre ze statusów maja charakter zwrotny np. relacja dziecko - matka.
Podstawowy podział statusów społecznych:
Przypisane - statusy nam dane z miejscem urodzenia lub z funkcją rodziny, w której się urodziliśmy. Często towarzyszą nam przez całe życie. Są przypisane bez naszej roli - wszakże nie wybieramy wyznania, płci, czy klasy społecznej.
Osiągane - zależą od sytuacji i pewnych jakości, na które mamy określony wpływ np. status małżeński, zawodowy. Może on odnosić nas do grup nieformalnych. Jest funkcją indywidualnego wyboru, jednak wybory te nie są nam gwarantowane na zawsze. Jest to sfera zmienna i współcześnie ulega znacznemu rozszerzeniu (nowa indywidualizacja - poszerzanie się sfery naszych wyborów). Obecnie coraz łatwiej przychodzi nam zmiana statusu dotycząca np. zmiany wyznania, czy nawet zmiany płci jednak wciąż nie da się zmienić statusu etnicznego. Warto mieć na uwadze, iż dawniej status ten był bezpośrednią przyczyną wielu ludobójstw i prześladowań - status ten nie jest zatem jedynie archaizmem, w niektórych środowiskach nadal może on stanowić podstawę pewnych zachowań.
Baza statusów zróżnicowana jest w zależności od kultury w danym społeczeństwie. Bardzo dobrym przykładem jest np. różna definicja zadań kobiet i mężczyzn. W społeczeństwach otwartych obserwujemy większą łatwość zmian statusu społecznego.
Idąc dalej przykładem płci - do niedawna (XIX - XX w.) kobiety nie posiadały praw wyborczych w krajach zachodu.
Status dominujący - status o głównym znaczeniu w relacjach z innymi. Ma bardzo duże znaczenie także dla naszej wewnętrznej tożsamości np. panie domu jako gospodyni, opiekunki ogniska domowego - kulturowa definicja płci.
Kwestia zróżnicowanego interpretowania roli kobiety.
Tradycyjnie (prawie cały wiek XX) kulturowa definicja płci kobiety odsyłała ja do sytuacji związków rodzinnych. Statusem dominującym była dla niej rodzina. Dla mężczyzny najważniejsze znaczenia miał status zawodowy. Ostatnie dekady XX stulecia, to walka kobiet o zmiany charakteru stylów dominujących statusów w ramach płci.
Gender studies - badania zajmujące się kwestią tego, jak w danej kulturze definiuje się dominujący status danej płci.
W kręgu kultury i cywilizacji zachodniej zaszły znaczne zmiany. Kobiety zaczęły pracować, pewne zawody stały się sfeminizowane np. nauczycielka. Badania wykazują. Że kobiety w Polsce mają wyższy wskaźnik edukacji niż mężczyźni. Intensywnie zmieniająca się charakterystyka statusu nie oznacza jednak, że zmiany stają się powszechne i oczywiste - w Polsce tylko 36 na 100 kobiet jest pracujących (tzw. wskaźnik aktywizacji zawodowej).
Badania ilościowe z 2005 roku, dotyczące podziału pracy w rodzinie między kobietę i mężczyznę wykazały, że dzielą oni obowiązki domowe asymetrycznie. Około 80% mężczyzn nie wykonuje pewnych zajęć domowych takich jak prasowanie, czy pranie. Także głównie kobiety zajmują opieką nad dziećmi lub starszymi. Na równi obie płcie zajmują się natomiast płaceniem rachunków. Mężczyźni na swoje barki biorą tylko wynoszenie śmieci oraz przynoszenie węgla (choć obecnie jest to czynność wykonywana dość rzadko z uwagi na przestarzałość metody grzania węglem). 6% mężczyzn przyznaje się do tego, iż nie wykonuje kompletnie żadnych prac domowych. W 51% domostw małżeństwa wspólnie wychowują swoje dzieci; w 43% gospodarstw domowych obowiązek wychowania spoczywa na kobietach; w 6% gospodarstw rolę wychowawczą przejmują całkowicie mężczyźni. Widzimy więc, że wciąż w znacznym stopniu zadania związane z prowadzeniem gospodarstw domowych przydzielane są kobietom. Sytuacja ta jest szczególnie wyraźna na obszarach wiejskich. Badacze często podkreślają dużą potrzebę nurtu zmiany statusu dominującego kobiety w środowiskach wiejskich.
Badania z 2006 roku wykazały, że 70% kobiet w USA zarabia.
Proces ten rozwija się coraz szybciej od około 2000 roku. Pojawia się trend kobiety, jako odnoszącego sukcesy pracownika biznesowego wysyłanego często za granicę. Mężowie w takich sytuacjach coraz częściej decydują się na rezygnacje z własnej kariery na rzecz kariery swojej żony. Kobiety zajmują się pracą (nieraz po 12 godzin na dobę) i często wyjeżdżają na delegacje, mężczyźni natomiast przejmuje zajęcia związane z utrzymaniem porządku w domu oraz opieką i wychowaniem dzieci.
Na szybkość tego typu zmian wpływa struktura społeczna i kultura. Zmiany oczywiście nie odnoszą się wyłącznie do kategorii płci. Zmienia się także dominujący status związany z wiekiem - a konkretnie przejściem na emeryturę. Coraz częściej moment ten okazuje się traumatycznym przeżyciem dla osób, które traktowały pracę jako najważniejszy cel swojego istnienia (coś co daje im pewność, stałość i bezpieczeństwo). Innym przykładem możliwości zaistnienia trudnych przeżyć jest sytuacja usamodzielnienia się dzieci (opuszczenia przez nich rodzinnego domu). Może to spowodować poważne zachwianie statusu matki - kobiety opiekunki.
Status jest zatem pojęciem pozycyjnym - umiejscawia osobę w strukturze społecznej.
Rola społeczna - ukazuje i określa dwa różne aspekty działań podejmowanych ze względu na status społeczny. Jest określona przez oczekiwania (przepisy) oraz zachowania.
Oczekiwania definiowane są poprzez normy społeczne odnoszące się do danego statusu np. normy studentów zawarte w regulaminie uczelni.
Zachowania jest to sposób, w jaki odnosimy się do przepisów, jak się zachowujemy w naszych rolach społecznych (jako kolega, student, rodzic itd.).
Role społeczne zależą od:
Elementów bio- i psychogennych, np. budowa anatomiczna.
Wzorów osobowych obowiązujących w grupie - czasem mogą być to zachowania dewiacyjne np. grupa uczniów przyjmująca zasadę „im bardziej przeszkadzasz na lekcji, tym jesteś fajniejszy i bardziej lubiany”, lub grupa studencka działająca według reguły „nie wychylać się i pracować jak najmniej”.
Definicji roli przyjętej w grupie (dopełnienie poprzedniego aspektu) - definicje w grupie towarzyskiej mogą być rozbieżne lub uzupełniające. Rozbieżność ta prowadzić może do uniemożliwienia poprawnego pełnienia funkcji formalnych.
Struktury i organizacji wewnętrznych grupy - inaczej jest w organizacji militarnej, gdzie panuje absolutne podporządkowanie i ścisły rygor a inaczej w strukturach opartych na więziach nieformalnych.
Stopnia identyfikacji jednostki z grupą - czyli na ile łączymy własne interesy i wartości z interesami grupy. W jakim stopniu podporządkowanie się grupie uznajemy za cel naszego życia. Np. grupa małżeńska - można się nią silnie identyfikować (z funkcjonowaniem razem) lub traktować ją w sposób luźniejszy. Problem pojawia się, gdy następuje połączenie ludzi o odmiennych podejściach do grupy małżeńskiej - może to być przyczyną dużych trudności między partnerami.
Ludzie pełnią w swoim życiu wiele ról społecznych, uczestniczą w wielu grupach oraz posiadają wiele statusów. Znaczna część tych ról istnieje równolegle, dlatego też co jakiś czas nieuchronnie pojawia się konflikt ról - gdy mamy do czynienia z sytuacją o odmiennych oczekiwaniach. Innymi słowy przepisy zachowań obu ról wchodzą ze sobą w sprzeczność i stajemy wobec konieczności rezygnacji z jednego z dwóch oczekiwań - wybór między jednym z dwóch oczekiwanych zachowań.
Wiąże się to z pojęciem grupy odniesienia:
Grupa odniesienia - jest to grupa wybrana w sytuacji konfliktu.
Grupa społeczna - posiada następujące, niezbędne cechy charakterystyczne:
Liczy nie mniej niż 3 osoby oraz jednocześnie nie więcej niż kilkadziesiąt (muszą być zachowane bezpośrednie relacje między członkami).
Daje poczucie odrębności.
Kryterium identyfikacyjne np. rodzina Soprano, lub klasa szkolna A, B, C itp.
Istnieją wspólnie podzielane wartości - przynajmniej jedna lub dwie np. dla studentów są to wartości związane z pozyskiwaniem wiedzy i umiejętności (teoretycznie...).
Posiada wykształcone struktury wewnętrzne.
Rodzaje struktur grupowych:
Struktura władzy - poszczególne pozycje powiązane są ze sobą stosunkami władzy. Zawarte w niej są także elementy wpływu na innych do osiągnięcia własnych celów.
Struktura socjometryczna - poszczególne pozycje powiązane ze sobą stosunkami lubienia się, nielubienia lub odrzucenia.
Socjometria - Jakub Moreno - wybory, sfera psychogenna, wymiar zainteresowania psychicznego drugą osobą. Możemy analizować grupę z punktu widzenia sieci powiązań między ludźmi opartej na zainteresowaniach psychicznych. Bierzemy pod uwagę psychiczne podłoże życia społecznego i istnienia społeczności.
Struktura awansu. (...)
Struktura komunikowania się - stosunki wiążące ze sobą poszczególne pozycje określone są ilością przekazywanych informacji i liczbą kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje. Istnieje 5 typów struktur komunikacyjnych - skrajnymi są struktura łańcucha oraz koła.
Komunikowanie tkwi u podstaw centralizacji lub decentralizacji struktur grupowych. Przy zastosowaniu centralizacji przywódcy przysługują wszystkie informacje. W sytuacji decentralizacji mamy łańcuch - czyli wszyscy są włączeni w proces przenoszenia informacji. Rodzaj centralizacji grupy wpływa na zadowolenie z członkostwa - przy czym to decentralizacja wpływa pozytywnie na poziom satysfakcji z obecności w danej grupie.
Klikowość - gdy procesy komunikowania są zamknięte dla jednych a dostępne dla innych (dostępność przyznawana jest tylko w określonych gronach, natomiast wybór tych grup odbywa się na niejasnych zasadach).
Style kierowania ludźmi:
Ze strukturą komunikowania się związana jest w ścisły sposób kwestia stylu kierowania zespołami ludzi. Wyróżnia się trzy podstawowe style zróżnicowane między sobą ze względu na stawianie celów, podział zadań (przypisanie personelu) oraz sposób realizacji celów i ich ocenę (czyli realizację i ewaluacje). Style te są następujące:
Autokratyczny - przywódca decyduje o wszystkim, o całej polityce grupy, stawia cele do realizacji, grupa nigdy nie wie, co będzie jej nowym zadaniem - dowiaduje od przywódcy, gdy ten uzna, ze daną czynność należy wykonać. Kolejne kroki postępowania nie są grupie znane. Ewaluacja dokonywana jest osobiście przez przywódcę przy zastosowaniu pochwał lub krytyki oraz z zachowaniem pozycji zewnętrznej.
Demokratyczny - kierunki działania grupy są przedmiotem decyzji grupy, istnieje faza dyskusji grupowej nad wyborem celów, przywódca przedstawia swoje racje, dopiero gdy jest potrzebna pomoc, podział pracy jest zależny od grupy, skład pracy także odbywa się w ramach wyborów grupy. W procesie ewaluacji przywódca nie angażuje się nadmiernie, ocenia całościowo i możliwie najbardziej obiektywnie.
Liberalny - całkowita wolność, przywódca nie uczestniczy w działaniu grupy - dostarcza jedynie materiały oraz informacje lecz nie bierze udziału w dyskusjach. Przywódca dokonuje ewaluacji dość rzadko, tylko w sytuacjach, gdy coś idzie zdecydowanie źle. Jeśli wszystko wydaje się być w normie nie podejmuje prób ingerencji.
Sfera instytucji i organizacji społecznych.
Instytucja jest rozumiana tutaj w powszechnym znaczeniu. Istotą rozważań są sposoby organizowania przez społeczeństwo dążące do zaspokojenia podstawowych potrzeb obywateli. Chodzi o efektywne rozwiązywanie kwestii z życia ludzi.
Instytucje społeczne i ich funkcje:
Gospodarka - system wytwarzania i dystrybucji dóbr i usług
Edukacja - zapewnienie podstawowych umiejętności. Rozwój systemu edukacji leży w interesie każdego społeczeństwa, gdyż system ten ma wyławiać talenty. Jeśli jest on sprawny, to nie tylko efektywnie je wyławia lecz także „obrabia”, dostarczając w ten sposób najlepszych kandydatów do pełnienia odpowiedzialnych ról społecznych. Z drugiej strony jest również kwestia, iż im lepiej dana jednostka sobie radzi, tym mniej obciążą fundusze socjalne. Edukacja obejmuje także niezwykle istotną w dzisiejszych czasach naukę zbierania, przetwarzania i interpretowania informacji. Jest ona jednocześnie elementem procesu socjalizacji, uczy każdego z nas obecności w społeczeństwie oraz pozwala nam przyswoić umiejętności niezbędne do pełnienia określonych ról społecznych (nabywanie kompetencji).
Rodzina - przekaz dziedzictwa kulturowego.
Funkcje ewidentne rodziny:
Funkcja prokreacyjna - umożliwiająca trwanie gatunku.
Funkcja opiekuńcza, wychowawcza - zapewnia poczucie bezpieczeństwa członkom rodziny.
Funkcja ekonomiczna - utrzymywanie dzieci oraz wspólne zarabianie i wydawanie pieniędzy.
Przekaz rzeczy i kapitału kulturowego (dziedzictwo). Zasób ten jest bardzo zróżnicowany, np. kompetencje języka, wiedza o sztuce itp. W społeczeństwach tradycyjnych przekaz wiedzy był realizowany głównie na bazie przekazu międzypokoleniowego (wiedza tradycyjna, lokalna), poprzez korelaty materialnego dorobku (sferę niematerialną) - czyli interpretacje, historie, legendy.
Instytucja polityczna - organizacja i podział władzy.
Rodzaje władzy w ujęciu Maxa Webera:
Władza nieprawomocna - wynika z podboju, ucisku, gwałtu, bez zgody obywateli.
Władza prawomocna - uznawana przez obywateli, oparta na legitymizacji.
Legitymizacja tradycjonalna - wynika z zakorzenienia w tradycji np. władza z boskiego nadania - częsty pogląd w czasach feudalnych.
Legitymizacja charyzmatyczna - przekonanie o czyjś szczególnych kompetencjach i predyspozycjach. Istotna szczególnie w czasach zmian społecznych, niepewności - chętnie oddawano władzę w ręce ludzi postrzeganych jako prorocy, w których upatrywano nadziej na lepszą przyszłość.
Legitymizacja prawno-racjonalna - oddaje ją mechanizm demokracji wyborczej.
Religia - nadanie życiu sensu, wsparcie psychiczne i emocjonalne, kontrola społeczna. Traktowana w dwóch aspektach:
Sfera sakrum - wsparcie duchowe.
Sfera profanum - instytucja, wspólnota wiernych.