 Wpływ podłoża geologicznego na cechy siedliska

1.Cechy utworów geologicznych i form geomorfologicznych: pochodzenie, warunki wilgotnościowe i troficzne.

2. Typy i rodzaje gleb powstające z różnych utworów geologicznych w warunkach współczesnego klimatu Polski.

3. Związki między występowaniem różnych gleb oraz typów siedliskowych lasu.

a) bory: gleby bardzo silnie kwaśne. W przypadku gleb mineralnych - wytworzonych z piasków (z dominującą frakcją piasku średniego i grubego), a w przypadku gleb organicznych - z warstwą słabo rozłożonego torfu różnej miąższości na w/wym. piaskach.

Próchnica typu mor (mor suchy, mor świeży, mor wilgotny, mor mokry) lub torfowa i murszowa.

 bór suchy

Rodzaj gleby: piaski eoliczne, wydmowe w krainie bałtyckiej

Typ gleby: arenosole właściwe, inicjalne, bielicowane

- bór świeży

Rodzaj gleby: piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski sandrowe

Typ gleby: bielicowe właściwe, rdzawe bielicowe

- bór wilgotny

Rodzaj gleby: piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, wodnolodowcowe, eoliczne (niecki deflacyjne)

Typ gleby: glejo - bielicowe

- bór bagienny

Rodzaj gleby: torfy wysokie (sfangowe)

Typ gleby: torfowa

b) bory mieszane: Gleby piaszczyste, z dominującą frakcją piasku średniego i grubego, w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych przykryte warstwą torfu różnej miąższości. Próchnica typu modermor (suchy, świeży, wilgotny i mokry) oraz torfowa i murszowa.

- bór mieszany świeży

Rodzaj gleby: piaski wodnolodowcowe, piaski tarasów plejstoceńskich

Typ gleby: rdzawe bielicowe, rdzawe właściwe

- bór mieszany wilgotny

Rodzaj gleby: piaski wodnolodowcowe, piaski tarasów plejstoceńskich, eoliczne

Typ gleby: glejo - bielicowe, glejo - bielice, gruntowo glejowe, torfowe i torfiaste

- bór mieszany bagienny

Rodzaj gleby: torfy wysokie i przejściowe

Typ gleby: torfowa, torfowo - murszowa

c) lasy mieszane: gleby piaszczyste lub gliniaste, z wierzchnią warstwą organiczną w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych. Próchnica typu moder (suchy, świeży, wilgotny, mokry) oraz

próchnica torfowa i murszowa.

- las mieszany świeży

Rodzaj gleby: piaski wodnolodowcowe

Typ gleby: rdzawe właściwe i rdzawe brunatne

- las mieszany wilgotny

Rodzaj gleby: piaski wodnolodowcowe na glinach zwałowych, piaski zwałowe na glinach, gliny na piaskach, gliny zwałowe

Typ gleby: brunatna bielicowa, brunatna kwaśna, rdzawa brunatna, płowa bielicowa, deluwialna brunatna, mogą być oglejone gruntowo lub opadowe

- las mieszany bagienny

Rodzaj gleby: torfy przejściowe

Typ gleby: torfowe

d) lasy: gleby piaszczyste, gliniaste, pylaste i ilaste; w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych z wierzchnią warstwą organiczną. Próchnica typu mull lub moder-mull (suchy, świeży, wilgotny, mokry) oraz próchnica torfowa i murszowa.

- las świeży

Rodzaj gleby: piaski zwałowe na glinach i gliny, lessy, iły

Typ gleby: brunatna kwaśna, bielicowa; rdzawa brunatna; płowa bielicowa, brunatna, właściwa; prarędzina brunatna

- las wilgotny

Siedliska bardzo żyzne, związane z dość płytkim poziomem lustra wód gruntowych lub z dość silnym wpływem okresowo stagnujących wód opadowych. Zwykle zajmują rozległe, płaskie obniżenia terenu, często wśród siedlisk Lśw, a także spotykane są w dolinach rzek w sąsiedztwie siedlisk lasu łęgowego, gdzie zajmują tereny od dawna niezalewane, na których obserwuje się przekształcanie łęgów w grądy niskie. Do siedlisk Lw należą także siedliska z wyżej położonych miejsc na tarasach zalewowych i nadzalewowych, gdzie nie docierają wody powodziowe oraz z terenów obecnie niezalewanych, odgraniczonych od rzeki wałem przeciwpowodziowym.

- ols

Rodzaj gleby: torfy niskie

Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej i opadowej. Związane są z reguły z zagłębieniami i obniżeniami terenu, zabagnionymi dolinami cieków i mis jeziornych. Powstają w warunkach, gdzie odpływ nadmiaru wód w glebie jest utrudniony i przez znaczną część roku poziom wody gruntowej znajduje się płytko pod powierzchnią gleby. Dno lasu tworzy strukturę kęp i dolinek. Siedliska te według typologii leśnej należą do grupy lasów bagiennych.

- ols jesionowy

Rodzaj gleby: iły rzeczne, gytie wapienne, kredy jeziorne

Typ gleby: murszowe, murszowate, mułowe, gytiowe

- łęg

Rodzaj gleby: piaski aluwialne współczesnych tarasów rzecznych, deluwia gliniaste, iły rzeczne

Typ gleby: mady, deluwia

Siedliska bardzo żyzne, o glebach słabo kwaśnych lub obojętnych. Występują na

terenach często zalewanych (na terasach zalewowych większych rzek) oraz na terenach zalewanych nieregularnie (w sąsiedztwie mniejszych cieków), a także na okresowo zalewanych obrzeżach jezior i dolinkach odprowadzających nadmiar wód opadowych. Charakterystyczne dla tych siedlisk jest występowanie powierzchniowego spływu wód, natlenionych i zasobnych w składniki pokarmowe

 Charakterystyka siedliskowych typów lasu

4. Zróżnicowanie wilgotności i żyzności podłoża na różnych typach i wariantach siedlisk leśnych.

BORY - siedliska ubogie - suche, świeże, wilgotne i bagienne

Bs - Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej, d- stan sosnowy IV-V bonitacji o złej jakości technicznej

Bśw - Siedliska ubogie, świeże, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej, gleba w wariancie silnie świeżym wyróżnia się oglejeniem dolnych warstw, d- stan sosnowym lepszej bonitacji - ok. III

Bw - Siedliska ubogie, znajdujące się pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej, utrzymującej się w zasięgu profilu przez znaczną część roku,

Bb - występujące w bezodpływowych zagłębieniach terenu, związane ze stagnującymi kwaśnymi wodami gruntowymi, utrzymującymi się przez znaczną część roku blisko powierzchni. Miąższość tworzącego się torfu jest znaczna - często wynosi ponad 2 m. Siedliska te zajmują często niewielkie obszary wśród borów sosnowych tworząc strefę przejścia pomiędzy nieleśnym torfowiskiem wysokim, a borami wilgotnymi i borami świeżymi. Niejednokrotnie wkraczają też na obszar torfowiska wysokiego. Wyróżniają się drzewostanem ok. V bon., o złej jakości technicznej

BORY MIESZANE - siedliska dość ubogie - świeże, wilgotne i bagienne. Gleby piaszczyste, z dominującą frakcją piasku średniego i grubego, w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych przykryte warstwą torfu różnej miaższości. Drzewostan najczęściej mieszany, składający się z gatunków iglastych i liściastych, ok. II-III bonitacji, miejscami z II piętrem o niewielkim pokryciu.

BMśw - Siedliska świeże o glebach mineralnych, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej. Tworzą często większe wspólne kompleksy z siedliskami Bśw, zajmując nieco żyźniejsze gleby, w wariancie silnie świeżym zaznacza się gruntowe oglejenie w głębszych warstwach gleby.

BMw - Siedliska dość ubogie, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej, wyjątkowo w głębszych warstwach opadowej. Spotykane są w obniżeniach terenowych, często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i Bw.

BMb - Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej. Związane są z glebami torfowisk przejściowych przechodzących w torfowiska wysokie.

LASY MIESZANE - siedliska średnio żyzne - świeże, wilgotne i bagienne, o glebach piaszczystych lub gliniastych, z wierzchnią warstwą organiczną w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych.

LMśw - Siedliska średnio żyzne, świeże, pod bardzo słabym i słabym wpływem wody gruntowej lub opadowej, w wariancie silnie świeżym zaznacza się słabe oglejenie: gruntowe w spągu profilu lub opadowe w płytszej warstwie gleby.

LMw - Siedliska dość żyzne i wilgotne, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej lub opadowej. Występują często razem z siedliskami LMśw, zajmując lokalne, płaskie obniżenia, z płytkim poziomem wód gruntowych lub długotrwale stagnującymi wodami opadowymi. Gleby odznaczają się występowaniem wierzchniej warstwy organicznej nie przekraczającej 30 cm.

LMb - Siedliska pod dość silnym, silnym lub bardzo silnym wpływem wody gruntowej. Spotykane są zwykle w sąsiedztwie borów bagiennych lub olsów, gdzie stanowią strefę przejściową między tymi siedliskami. Od siedlisk wilgotnych wyróżniają się warstwą organiczną o miąższości przekraczającej 30 cm.

LASY - siedliska żyzne i bardzo żyzne - świeże, wilgotne i bagienne, o glebach piaszczystych, gliniastych, pylastych i ilastych; w przypadku siedlisk wilgotnych i bagiennych z wierzchnią warstwą organiczną. Drzewostan tworzą głównie gatunki liściaste, a z gatunków iglastych - jodła. W starszych drzewostanach może występować dobrze rozwinięte II piętro.

Lśw - Siedliska żyzne, świeże, pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej lub opadowej. Drzewostan na tym siedlisku jest zwykle dobrej jakości i wysokiej bonitacji, często dwupiętrowy, z podszytem i runem bogatym w gatunki.

Lw - Siedliska bardzo żyzne, związane z dość płytkim poziomem lustra wód gruntowych lub z dość silnym wpływem okresowo stagnujących wód opadowych. Zwykle zajmują rozległe, płaskie obniżenia terenu, często wśród siedlisk Lśw, a także spotykane są w dolinach rzek w sąsiedztwie siedlisk lasu łęgowego, gdzie zajmują tereny od dawna niezalewane, na których obserwuje się przekształcanie łęgów w grądy niskie

OLSY - Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej i opadowej. Związane są z reguły z zagłębieniami i obniżeniami terenu, zabagnionymi dolinami cieków i mis jeziornych. Powstają w warunkach, gdzie odpływ nadmiaru wód w glebie jest utrudniony i przez znaczną część roku poziom wody gruntowej znajduje się płytko pod powierzchnią gleby. Dno lasu tworzy strukturę kęp i dolinek.

LASY ŁĘGOWE - siedliska bardzo żyzne, o glebach słabo kwaśnych lub obojętnych. Występują na terenach często zalewanych (na terasach zalewowych większych rzek) oraz na terenach zalewanych nieregularnie (w sąsiedztwie mniejszych cieków), a także na okresowo zalewanych obrzeżach jezior i dolinkach odprowadzających nadmiar wód opadowych. Charakterystyczne dla tych siedlisk jest występowanie powierzchniowego spływu wód, natlenionych i zasobnych w składniki pokarmowe. Drzewostan, często 2-3 piętrowy wysokiej bonitacji, tworzą liczne gatunki liściaste. Występuje bogata w gatunki i o dużym pokryciu warstwa podszytu oraz bujne runo utworzone z gatunków zielnych.

5. Zasięg pionowy (wysokość n. p. m., piętra roślinne) różnych typów siedliskowych.

a) piętro regla górnego: tworzone przez bory świerkowe

- Calamagrostio Villonae - Piceetum w Sudetach, związany z siedliskami krzemianowymi,

- Plagiothecio - Piceetum w Karpatach Zachodnich, związany z siedliskami krzemianowymi, wikaryzujący z poprzednim tj. odpowiadający sobie

- Polysticho - Piceetum w Karpatach Zachodnich, związany z podłożem wapiennym i dlatego ograniczony jest tylko do Tatr i Małych Pienin

- Sorbo - Aceretum, na Babiej górze i w Beskidzie Żywieckim, od 1050 do 1200 m n.p.m. (czasem schodzi do 500 m, najwyżej do 1400m)

W Sudetach od 1000 do 1250 m n.p.m.

W Karpatach jest zróżnicowane: pasma położone na zewnątrz mają niższy przebieg granic. W Tatrach od 1250 do 1550 m, w Beskidach od 1150 do 1350 m n.p.m.

Granice pięter obniżają się w miejscach, gdzie następuje spływ chłodnego powietrza z góry, czyli w kotlinach i dolinach o 150 - 200 m. Granice podnoszą się tam, gdzie wieje ciepły „fen” o ok. 100m.

Piętro górnoreglowe jest warunkowane przede wszystkim stosunkami termicznymi lata, długością okresu wegetacyjnego. Ważna jest też długość okresu suszy mrozowej w zimie.

Granice wyznaczają możliwości życiowe świerka (górna) i buka (dolna).

b) piętro regla dolnego

- eutroficzny las bukowy w Sudetach

- las bukowy, górski ubogi las bukowy w Karpatach i Górach Świętokrzyskich

- uboga buczyna niżowa w Górach Świętokrzyskich

- bory i bory mieszane świerkowo - jodłowe w Sudetach i Karpatach i G. Świętokrzyskich

- charakterystyczne jest występowanie lasów jaworowych

Dolna granica piętra wynika z możliwości życia buka i osiągania przez niego przewagi nad świerkiem.

W Sudetach granica zatarta - zmiany antropogeniczne.

Granicę dolną wyznaczają lasy grądowe.

Zasięg piętra w Sudetach: od 450-500 do 1000-1050 m n.p.m. W Karpatach zasięg ten jest wyższy. W Karpatach Wschodnich dolna granica na wys. 500 m a górna (jest granica lasu) na wys. 1050 - 1200 m n.p.m.

Piętro regla dolnego jest położone najwyżej w tatrach od 650-700 do 1250 m n.p.m.

Uwarunkowanie górnej granicy jest typowo termiczne dot. ciepłych miesięcy. Granica dolna ma uwarunkowania termiczne (temp. max wiosną - potrzebna grądom) i higryczne (wysokie opady sprzyjają lasom bukowym).

c) piętro pogórza

- jest kombinacją zespołów niżowych i typowo górskich

- lasy grądowe Galio - Carpinetum (Sudety) i Tilio - Carpinetum (Karpaty) w formie podgórskiej

- buczyny w formie podgórskiej

- acydofilne dąbrowy

- lasy klonowo - lipowe w Sudetach

- Łęgi

- mało borów (oprócz kotliny Podhala - tam trochę wilgotnych i bagiennych oraz części G. Świętokrzyskich.

Dolna granic przebiega u podnóża masywów górskich 250 - 300 m.

W kształtowaniu dolnej granicy piętra największe znaczenie mają większe niż na niżu opady.

Szczególny charakter mają kotliny śródgórskie o wyjątkowo niskich temp. minimalnych zimą.

6. Naturalne zespoły roślinne charakterystyczne dla różnych krain, typów siedliskowych lasu i ich wariantów.

 Przestrzenna zmienność cech środowiska przyrodniczego w Polsce

7. Zasady i autorzy regionalizacji:

a) fizyczno-geograficznej,

Kondracki, oparta na ukształtowaniu i strukturach geologicznych

b) geobotanicznej,

Matuszkiewicz, w oparciu o Szafera,

- klasa: 6 w Europie (Polska - Obszar Europejskich Lasów Liściastych i Mieszanych)

- prowincja: 3 w Polsce

- dział: 9 w Polsce, odzwierciedlają zasadnicze zróżnicowanie szaty roślinnej. działy różnią się charakterem fitogeograficznym głównych zbiorowisk naturalnych.

- kraina: 50 w Polsce, jednostki jednolite pod względem inwentarza zespołów oraz odmian regionalnych zespołów. Żadna istotna granica zasięgu zbiorowisk nie przebiega przez krainę.

c) klimatycznej,

E. Romer, wyróżnia 7 regionów, na podstawie cech diagnostycznych obejmujących opady i temperaturę powietrza

d) przyrodniczo-leśnej

Trampler (1990) - wydzielenie regionów o podobnych warunkach hodowli lasu, w oparciu o Matuszkiewicza (zbiorowiska leśne ii mapy potencjalnej roślinności naturalnej). Uwzględnia powierzchnię, lesistość, udział powierzchniowy poszczególnych TSL, udział powierzchniowy i inne. Pozwala na szacunkowe określenie areałów zajmowanych przez poszczególne zespoły.

8 krain

59 dzielnic

149 mezoregionów

8. Charakterystyka siedliskowa i położenie geograficzne dużych kompleksów leśnych (puszcz i borów).

Kraina II: Puszcza Piska i Nidzicka, Puszcza Augustowska, Puszcza

Knyszyńska, Puszcza Białowieska

Kraina IV: Puszcza Kurpiowska, Kampinowska

Kraina VI: Puszcza Świętokrzyska, Puszcza Solska, lasy Roztocza

9. Charakterystyka regionalizacji przyrodniczo-leśnej: kryteria wyróżniania jednostek, nazwy i numery krain.

regionalizacja oparta na przesłankach ekologiczno-fizjograficznych. Jest zarówno regionalizacją przyrodniczą jak i leśną. Oparta jest na koncepcji Z. Obmińskiego i jego definicji fitocenozy, czyli krajobrazu mówiącej, iż fizjocenoza jest jednostką ekologiczno-fizjograficzną, wyróżniającą się swoistym układem i dynamiką stosunków między elementami przyrody żywej i nieożywionej. Odpowiada temu charakterystyczna fizjonomia, o której decyduje miejscowy układ stosunków litologicznych, geomorfologicznych, klimatycznych, glebowych, dynamiczno-geochemicznych i biocenotycznych, często silnie zmodyfikowany przez działalność człowieka.

Regionalizacja przyrodniczo-leśna, wykorzystywana także szeroko w zagospodarowaniu przestrzennym kraju, ułatwia prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z przyrodniczym charakterem regionu, a w typologii siedlisk leśnych jest podstawą wyróżniania i charakteryzowania regionalnych odmian jednostek siedliskowych.

- Mezoregion (jednostka podstawowa)

wyróżnianą na podstawie dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego i typu krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej.

- Dzielnica przyrodniczo

w dzielnicy zgrupowane są sąsiadujące mezoregiony, które łączy podobieństwo cech środowiska geograficznego, np. wzniesienie n.p.m., relief, podłoże skalne, a może różnić lesistość, funkcja lasów i in.

- Kraina przyrodniczo (najwyższa hierarchicznie jednostka regionalizacji)

W której przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między poszczególnymi krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych w budowie drzewostanów (buka, jodły, świerka) i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej.

1. Bałtycka

Kraina Bałtycka znajduje się w strefie przejściowej od klimatu atlantyckiego na zachodzie, do kontynentalnego na wschodzie. Klimat krainy, kształtowany jest głównie pod wpływem morza. Charakteryzują go najłagodniejsze w kraju zimy, chłodne okresy letnie oraz stosunkowo wysokie opady.

Dominującymi utworami geologicznymi są osady fazy pomorskiej ostatniego na terenach Polski zlodowacenia północnopolskiego. Wśród nich przeważają gliny zwałowe piaszczyste, sąsiadujące często z piaskami i żwirami lodowcowymi. Miejscami wąskie strefy tworzą piaski, żwiry i głazy moren czołowych, a na wysoczyznach piaski i żwiry ozów lub iły, mułki, piaski i żwiry - kemów. Na przedpolu moren czołowych, a także w rynnach rzek występują piaski i żwiry wodnolodowcowe, często w formie sandrów. Utwory holoceńskie, występujące jako piaski i żwiry morskie lub rzeczne, albo piaski eoliczne; ograniczone są do wybrzeża morskiego oraz sąsiedztwa mniejszych lub większych rzek. W zagłębieniach bezodpływowych terenu, zarówno na wysoczyznach morenowych, jak i na sandrach oraz w dolinach rzecznych występują torfy, a w miejscach zanikłych jezior - torfy oraz mułki, piaski i kredy jeziorne

Lasy rosną głównie na glebach bielicowych i rdzawych, wytworzonych z piasków i żwirów rzecznych lub piasków sandrowych. W związku z tym, przeważają w nich siedliska borów i borów mieszanych (ponad 55%). Żyźniejsze siedliska świeże, związane z glebami brunatnymi i płowymi pochodzenia lodowcowego, występują nierównomiernie; a ich większe powierzchnie znajdują się we wschodniej części krainy (w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej 49,2% lasów to siedliska Lśw). Siedliska wilgotne związane są zwykle z glebami glejobielicowymi, glejowymi a także czarnymi ziemiami i madami.

Lesistość krainy wynosi 30,5%

S o s n a z w y c z a j n a - zajmuje w krainie Bałtyckiej pierwsze miejsce w powierzchniowym udziale gatunków panujących - udział jej na obszarze Lasów Państwowych przekracza 68%*, z wyjątkiem Dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej, gdzie wynosi 27,9%. Zróżnicowanie siedlisk, na których rośnie sosna jest szerokie, głównie jednak tworzy ona drzewostany na siedliskach oligotroficznych i mezotroficznych - od siedlisk suchych do bagiennych.

B u k z w y c z a j n y - znajduje się na tym terenie w granicach swojego zwartego zasięgu i odznacza się dużą dynamiką rozwojową. Charakterystyczne dla krainy Bałtyckiej jest gromadne występowanie drzewostanów bukowych, które po drzewostanach sosnowych mają największy udział w powierzchni lasów, wynosi on 9%. Najniższe występowanie Bk na terenie krainy jest w dzielnicy Pojezierza Wałecko- Myśliborskiego, gdzie suma opadów spada poniżej 550 mm. Gatunek ten zajmuje siedliska żyzne i bardzo żyzne, unika gleb nadmiernie wilgotnych, ciężkich i suchych.

D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) i d ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb). Dęby obejmują swym zasięgiem cały obszar krainy. Nie wytrzymują one często konkurencji buka i są spychane na siedliska bardziej wilgotne lub usytuowane w dolnych częściach stoków. Dąb jest gatunkiem panującym na 5,7% powierzchni leśnej. Najwięcej drzewostanów dębowych występuje w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej - ponad 17%.

2. Mazursko - podlaska

Zajmuje północno-wschodnią część Polski. Obszar jej pokrywa się z zasięgiem gromadnego występowania świerka pospolitego na północnych terenach Polski.

Klimat tej krainy jest najchłodniejszym w nizinnej części Polski, co potwierdza znajdujący się w okolicach Wiżajn „polski biegun zimna”. Ma znaczną zmienność pogody. Polarnomorskie masy powietrza powodują ocieplenie zimą oraz ochłodzenie i opady latem. Powietrze kontynentalne powoduje silne podniesienie temperatury latem, gwałtowne spadki temperatury zimą oraz przyczynia się do powstawania przymrozków wiosennych i jesiennych

Utwory geologiczne występują drobnymi płatami tworząc mozaikę. Dominują w nich gliny i piaski zwałowe moreny dennej z fragmentami piasków i żwirów moren czołowych, mułków, piasków i żwirów kemów oraz reziduów glin zwałowych, a także piasków i mułków zastoiskowych. Piaski i żwiry wodnolodowcowe dominują w dzielnicach: Równiny Mazurskiej, Puszczy Augustowskiej oraz w mezoregionie Kotliny Biebrzańskiej, gdzie towarzyszą piaskom eolicznym, a w obniżeniach i sąsiedztwie rzek - mułkom, piaskom i żwirom rzecznym oraz torfom.

Lasy zajmują zwykle gleby mniej żyzne oraz tereny trudno dostępne; w związku z tym w krainie przeważają siedliska ubogie i średnio żyzne, dominują siedliska świeże (ok. 80%).

Lesistość krainy, nieco wyższa od średniej krajowej, wynosi 31,6%. Lasy tworzą kilka większych kompleksów (Puszcza Piska i Nidzicka, Puszcza Augustowska, Puszcza Knyszyńska, Puszcza Białowieska).

3. Wielkopolsko - pomorska

Zajmuje część środkowej i zachodniej Polski. Graniczy od północy z krainą Bałtycką, od południa z krainą Śląską, a od wschodu z krainą Mazowiecko-Podlaską i na małym odcinku z krainą Małopolską.

Pod względem klimatycznym kraina należy do ciepłych i suchych. Od krainy Bałtyckiej, wskutek oddzielenia od wpływu morza garbem pojeziernym, różni się cieplejszymi okresami letnimi oraz mniejszą ilością opadów atmosferycznych. Średnia roczna temperatura wynosi od 8,0oC do 9,0oC. Zima i lato należą do najcieplejszych w kraju.

Przeważająca część krainy znajduje się w zasięgu obszaru młodoglacjalnego, w strefie wysoczyzn jeziornych. Dominują w niej krajobrazy pagórkowaty pojezierny, równin morenowych i sandrowy pojezierny. Niewielki obszar południowej części (dzielnice Krotoszyńska i Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej) znajduje się w obszarze staroglacjalnym - w strefie wysoczyzn i równin bezjeziornych - i odznacza się krajobrazem równin peryglacjalnych. Miejscami (na północ od Poznania) występują także pagórki strefy czołowomorenowej. Przypowierzchniową pokrywę tworzą osady fazy poznańskiej ostatniego na terenach Polski zlodowacenia - północnopolskiego. W środkowej części krainy dominują gliny zwałowe, natomiast w północnej, zachodniej i południowej znajdują się obszary piasków i żwirów wodnolodowcowych oraz piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich z fragmentami piasków eolicznych (dzielnice: Borów Tucholskich, Kotliny Gorzowskiej, Kotliny Toruńsko-Płockiej, Pojezierza Lubuskiego i Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej).

Lesistość krainy wynosi 30,9 %. Lasy skupiają się głównie w zachodniej i północnej części krainy - i tam lesistość kształtuje się na poziomie 50% (dzielnice Borów Tucholskich, Kotliny Gorzowskiej, Pojezierza Lubuskiego). Na pozostałym terenie lasy tworzą rozproszone kompleksy różnej wielkości. Stosunkowo duży udział w krainie siedlisk ubogich

Bśw i Bs stanowią ponad 50%.

S o s n a z w y c z a j n a (So) jest głównym gatunkiem w krainie, tworzącym drzewostany na każdym niemal siedlisku. Jej udział w powierzchni leśnej jest bardzo duży, często przekraczający 90%. Wyjątkiem jest dzielnica Krotoszyńska, gdzie sosna stanowi 52,6%. Na ubogich suchych i świeżych siedliskach sosna tworzy lite drzewostany, natomiast na żyźniejszych występuje najczęściej w zmieszaniu z dębem (szypułkowym lub bezszypułkowym), brzozą brodawkowatą oraz świerkiem. Na ubogich wilgotnych i bagiennych siedliskach może tworzyć lite drzewostany lub z domieszką brzozy omszonej, a na nieco żyźniejszych - występuje zwykle w zmieszaniu z brzozą omszoną, świerkiem pospolitym, olszą czarną.

Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) na tym terenie znajduje się poza granicami swego naturalnego zasięgu i nie ma dużego znaczenia lasotwórczego. Nieco częściej spotkać go można przy północnej, a zwłaszcza południowej granicy krainy - na siedliskach BMw, gdzie w drzewostanach sosnowych stanowi domieszkę wraz z brzozą omszoną, rzadziej olszą czarną. Występuje też w dzielnicy Krotoszyńskiej na glebach opadowoglejowych, gdzie tworzy domieszkę w drzewostanach dębowych.

B u k z w y c z a j n y (Bk) ma na tym terenie zasięg rozproszony, a więc jego znaczenie jako gatunku lasotwórczego jest mniejsze niż np. w Krainie Bałtyckiej. Spotkać go można jedynie na siedlisku Lśw, głównie w północnej części krainy, gdzie tworzy drzewostany lite lub z domieszką dębów, brzozy brodawkowatej i sosny.

D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) ma największe znaczenie lasotwórcze wśród gatunków liściastych, występujących na terenie krainy. Spotykany bywa na całym obszarze krainy, jednakże największy udział i bardzo wysoką jakość osiąga na utworach polodowcowych dzielnicy Krotoszyńskiej. Drzewostany dębowe, często z udziałem świerka i graba spotykane są na siedlisku Lśw. Na siedlisku Lł dąb tworzy drzewostany z udziałem lipy, jesionu i wiązu, a na siedliskach Lw - z udziałem brzozy i olszy.

Wraz z d ę b e m b e z s z y p u ł k o w y m(Dbb), który występuje jako domieszka w drzewostanach sosnowych na siedliskachuboższych i mniej wilgotnych zajmuje w krainie 4,8% powierzchni w Lasach Państwowych.

O l c h a c z a r n a (Ol) preferuje żyzne siedliska wilgotne i bagienne, gdzie tworzy drzewostany lite lub z domieszką jesionu; podobnie jak wiąz i jesion stanowi często domieszkę w drzewostanach dębowych na siedlisku Lw. Udział jej wynosi ok. 3%, przy czym w kilku dzielnicach zbliża się do 5%, a tylko w dzielnicy Borów Tucholskich i w dzielnicy Kotliny Gorzowskiej wynosi odpowiednio 0,7% i 1,5%.

B r z o z a b r o d a w k o w a t a (Brzb) jest najpospolitszym gatunkiem domieszkowym. Występuję na wszystkich siedliskach, aczkolwiek z różnym udziałem.

4. Mazowiecko - podlaska

Kraina Mazowiecko-Podlaska zajmuje część środkowej i wschodniej Polski. Graniczy od północy z krainą Mazursko-Podlaską, od zachodu z krainą Wielkopolsko-Pomorską, a od południa z krainą Małopolską.

Najistotniejszą cechą klimatu krainy jest nasilający się ku wschodowi i południowemu wschodowi kontynentalizm, o czym świadczy rosnąca w tych kierunkach amplituda temperatur. Powierzchnia krainy jest mało zróżnicowana. Dominują krajobrazy staroglacjalne, a wśród nich krajobraz równin peryglacjalnych. Miejscami występują też obszary krajobrazów dolin i równin akumulacyjnych - tarasów z wydmami i równin poleskich (np. dzielnica Polesia Podlaskiego). Fragmentami w południowo-wschodniej części krainy (dzielnica Wyżyny Wschodniolubelskiej) spotyka się także krajobrazy wyżynne - na skałach węglanowych i lessowych. przeważają utwory zlodowacenia środkowopolskiego - gliny i piaski zwałowe, tworzące mozaikę z piaskami i żwirami wodnolodowcowymi. Miejscami występują fragmenty piasków, żwirów i głazów moren czołowych oraz mułków i piasków w kemach. Tarasy zalewowe większych rzek (Wisły, Bugu, Narwi) utworzone są z piasków i żwirów rzecznych. Nieco inny charakter mają dzielnice Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Kurpiowskiej, gdzie piaski tarasów rzecznych tworzą mozaikę z madami rzecznymi i torfami oraz Dzielnica Wyżyny Wschodniolubelskiej, obejmująca margle kredowe, iły i mułki akumulacji jeziornej oraz less. Przeważają na tym terenie siedliska Bśw, co związane jest z występowaniem większości lasów na glebach uboższych - bielicowych i rdzawych, wytworzonych z piasków rzecznych tarasów akumulacyjnych.

Lesistość na terenie krainy jest bardzo mała - wynosi zaledwie 19,6 %. Ponadto kraina ta jest także najuboższa ze wszystkich krain pod względem liczby gatunków tworzących drzewostany. Obszar jej znajduje się w zasadzie poza granicami zasięgu świerka, buka i jodły. Role gatunków głównych pełnią: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz olsza czarna.

5. Śląska

Kraina Śląska znajduje się w południowo-zachodniej części Polski; od północy graniczy z krainą Wielkopolsko-Pomorską, od wschodu z krainą Małopolską a od południowego zachodu z krainą Sudecką.

Kraina Śląska należy do obszarów ciepłych, o długim okresie wegetacyjnym. Charakteryzuje się łagodną zimą (średnia temperatura stycznia ok. 1,1oC) i ciepłym latem (20.0oC).

Obszar krainy znajdował się w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego i na całym niemal terenie występują gliny zwałowe oraz piaski i żwiry lodowcowe z tego okresu. W wielu punktach obszaru, w mocno zredukowanej, szczątkowej postaci, spotykane są piaski, żwiry i głazy moren czołowych, stanowiące resztki dawnego łańcucha moren czołowych, wyznaczającego maksymalny zasięg nasunięcia lądolodu w czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Obecnie tworzą one niewielkie wzgórza, zbudowane w większości ze żwirów i głazów pochodzenia północnego tkwiących bezładnie w glinie. Piaski i żwiry wodnolodowcowe mogą występować pod lub na glinie zwałowej. Rozprzestrzenienie ich jest nieco większe niż gliny zwałowej. Piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych grupują się często w sąsiedztwie rzek, podobnie jak mady i mułki rzeczne. Większe powierzchnie tworzą w mezoregionie Borów Dolnośląskich, Obniżenia Ścinawskiego i Lasów Lublinieckich. Należy jeszcze wymienić, znajdującą się w części południowej, dzielnicę Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego, gdzie dominuje less oraz dzielnice Kędzierzyńsko-Rybnicką i Równiny Opolskiej z utworami starszymi - wapieniami, łupkami, marglami i piaskowcami triasowymi i kredowymi.

Ogólnie w krainie przeważają krajobrazy równin peryglacjalnych, przy czym w części południowo-zachodniej - krajobraz wyżynny lessowy, a w południowej - wyżynny na skałach węglanowych oraz na skałach krzemianowych. W środkowej części, głównie wzdłuż Odry, występują krajobrazy den dolinnych i tarasów z wydmami.

Największą powierzchnię w krainie zajmują siedliska nizinne. Dominują siedliska Bśw i BMśw (łączny ich udział wynosi ok. 45%), związane z uboższymi glebami bielicowymi i rdzawymi, wytworzonymi z piasków sandrowych lub piasków rzecznych tarasów plejstoceńskich.

Na terenie krainy występują również siedliska wyżynne - głównie LMwyż i Lwyż - na glebach wytworzonych z lessów (dzielnica Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego) oraz utworów triasowych (dzielnica Kędzierzyńsko-Rybnicka). Ponadto fragmentarycznie spotykane są także siedliska górskie, głównie LMG - w mezoregionie Przedgórza Sudeckiego na pagórach krystalicznych

Lesistość krainy Śląskiej nie jest duża - wynosi 26,3%. Obszar krainy znajduje się w zasięgu występowania wszystkich ważniejszych, lasotwórczych gatunków drzew: sosny, świerka, jodły, dębów, buka, olszy i jesionu

6. Małopolska

Kraina Małopolska zajmuje obszar gromadnego występowania jodły, świerka i buka w południowowschodniej części Polski. Graniczy od południa z krainą Karpacką, od zachodu z krainą Śląską i na małym odcinku z Wielkopolsko-Pomorską, a od północy z krainą Mazowiecko-Podlaską.

Klimat krainy Małopolskiej pod względem nasilającego się ku wschodowi kontynentalizmu podobny jest do klimatu krainy Mazowiecko - Podlaskiej. Różnice występują przede wszystkim w większej wilgotności powietrza oraz silniejszym zróżnicowaniu rozkładu powierzchniowego opadów atmosferycznych.

Północno-zachodnia i zachodnia część krainy odznacza się krajobrazem równin peryglacjalnych, północno-wschodnia i wschodnia oraz fragmenty centralnej - wyżynnym lessowym, a południowo-zachodnia, fragment centralnej i północno-wschodniej - krajobrazem wyżynnym na skałach węglanowych. Góry Świętokrzyskie charakteryzuje krajobraz gór niskich, Roztocze Środkowe i Wyżynę Krakowsko-Częstochowską - krajobraz podgórski, a pradoliny Wisły oraz Niziny Sandomierskiej - krajobraz den dolinnych i tarasów z wydmami

Lesistość krainy wynosi 24,2%. Kompleksy leśne są nierównomiernie rozmieszczone. W krainie VI można wyróżnić regiony typowo rolnicze np. dzielnice Łódzko-Opoczyńską i Wyżyny Zachodniolubelskiej oraz regiony o dużej lesistości z większymi kompleksami leśnymi, takimi jak Puszcza Świętokrzyska, Puszcza Solska, lasy Roztocza. Lasy znajdują się głównie na terenach trudniej dostępnych dla rolnictwa tj. o urozmaiconej rzeźbie lub podmokłych. W lasach dominują siedliska Bśw i BMśw

Siedliska wyżynne występują głównie w dzielnicach Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Środkowomałopolskiej i Roztocza oraz w mniejszym stopniu w dzielnicy Wyżyny i Pogórza Śląskiego, a fragmentarycznie także w innych dzielnicach, gdzie spotyka się na powierzchni wychodnie starszych skał. Najczęściej występują LMwyżśw lub Lwyżśw - z glebami brunatnymi i płowymi wytworzonymi z lessu oraz rędzinami wytworzonymi ze zwietrzelin skał węglanowych.

W dzielnicy Gór Świętokrzyskich spotykane są także siedliska górskie - LMGśw i LGśw, wyróżniające się głównie glebami słabo wykształconymi - rankerami oraz rdzawymi i rdzawymi bielicowymi, wytworzonymi ze zwietrzelin skał niewęglanowych różnego pochodzenia geologicznego oraz pyłów eolicznych tworzących na stokach górskich serie glebopokryw.

Kraina VI znajduje się w zasięgu występowania buka, świerka i jodły - gatunków, które obok sosny i dębu pełnią w niej rolę lasotwórczą.

7. Sudecka

Kraina Sudecka zajmuje stosunkowo niewielki obszar w południowo-zachodniej części Polski, granicząc od północnego-wschodu z krainą Śląską. Ogólnie chłodny i wilgotny klimat Sudetów jest typowym klimatem górskim.

Temperatura powietrza i ilość opadów atmosferycznych są ściśle związane z konfiguracją i wysokością terenu.

Kraina obejmuje obszar o krajobrazie górskim (gór średnich, gór wysokich oraz fragment krajobrazu podgórskiego), odznaczający się wielką różnorodnością form rzeźby, wynikającą z bogatej przeszłości geologicznej, oraz urozmaiconą, mozaikową budową petrograficzną. Charakterystyczną cechą krajobrazu jest wyrastanie Sudetów stromym progiem uskokowym ponad obszarem Przedgórza, a także kontrast jaki dają stare wyrównane wierzchowiny i młoda sieć dolinna oraz wielkie śródgórskie kotliny lub kotlinowate obniżenia otoczone stromymi zrębami górskimi. Północny i zachodni fragment stanowi obszar wyżynny zbudowany ze skał metamorficznych paleozoiku , pokryty utworami czwartorzędowymi. Na południowym zachodzie wznosi się granitowy blok łużycko-karkonoski (maks. wysokość - Śnieżka 1602 m n.p.m.). Występowanie siedlisk leśnych jest dość ściśle związane z piętrami wysokościowymi.

W piętrze pogórza występują wyżynne typy siedlisk - najliczniej reprezentowane jest siedlisko LMwyż (26,1%). Najżyźniejsze siedliska regla dolnego (LG) nie mają dużego udziału powierzchniowego. Częściej spotykany jest LMG (38,5%), występujący w niskim reglu dolnym, oraz BMG w niskim i wysokim reglu dolnym. W górnej strefie regla dolnego spotykany jest także BG. Ponadto w Górach Stołowych występują dość znaczne powierzchnie górskich siedlisk bagiennych z glebami wytworzonymi z torfów wysokich. Bory wysokogórskie (świeże, wilgotne i bagienne) są jedynymi siedliskami spotykanymi w reglu górnym - większe powierzchnie tych siedlisk występują w Karkonoszach i na Śnieżniku.

Średnia lesistość Krainy wynosi 38,0%. Najwięcej lasów występuje w terenach górskich - tam lesistość miejscami przekracza 50%. Najmniejsza lesistość występuje na Pogórzu Zachodnioizerskim i w Kotlinach - Jeleniogórskiej i Kłodzkiej, gdzie nie sięga 20%.

Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) pełni największą rolę lasotwórczą i ma największy udział w lasach. Jego udział jest bardzo wysoki w dzielnicach obejmujących pasma górskie, natomiast niższy na pogórzu. Zajmuje największe powierzchnie zarówno w reglu górnym jak i dolnym. Na siedliskach BWG, BG i BMG występują najczęściej monokultury świerkowe. Na siedliskach LMG i LG występuje z domieszką buka, rzadziej innych gatunków. Wskutek błędnej gospodarki ludzkiej zajmuje także znaczne tereny siedlisk żyznych. Na siedliskach wyżynnych może tworzyć drzewostany lite, częściej jednak bywa spotykany jako gatunek współpanujący w drzewostanach sosnowo-dębowych.

B u k z w y c z a j n y (Bk) jest gatunkiem o dużym znaczeniu lasotwórczym, jednakże na tym terenie niezbyt często pełni rolę gatunku panującego;

J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) spotykana jest jako nieliczna domieszka w drzewostanach świerkowych i bukowych na żyznych siedliskach górskich i wyżynnych. Udział powierzchniowy Jd jest w krainie VII znikomy

8. Karpacka

Kraina Karpacka zajmuje południowo - wschodnią część Polski. Od północy graniczy z Krainą Małopolską, na zachodzie stykając się z Krainą Śląską.

Klimat górzystej części krainy jest dość chłodny, wilgotny i surowy, odznaczający się spadkiem temperatury, wzrostem opadów i skracaniem okresu wegetacyjnego wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej terenu. W łańcuchu Karpat wyróżnia się dwie części o odmiennej budowie - Karpaty wewnętrzne i zewnętrzne.

Do Karpat wewnętrznych sfałdowanych w okresie kredowym należą:

- Tatry zbudowane głównie ze skał mezozoicznych o przewadze wapieni i dolomitów spoczywających na starszych utworach - granitach i skałach metamorficznych, które tworzą najwyższe wzniesienia;

- Podhale leżące u północnych podnóży Tatr, w formie kotlinowego obniżenia wypełnionego materiałem fliszowym lokalnego, tatrzańskiego pochodzenia;

- Pieniny tworzące północną granice Karpat wewnętrznych wraz ze swym przedłużeniem ku wschodowi i zachodowi zwanym Pienińskim Pasem Skałkowym. Budują je skały jurajskie i kredowe, głównie węglanowe.

Karpaty zewnętrzne sfałdowane w trzeciorzędzie dzielone są na zachodnie i wschodnie (Bieszczady). Zbudowane są z utworów fliszowych tworzących pasma górskie zróżnicowane pod względem wysokości i ukształtowania terenu. Od północy przylega do gór pagórkowaty obszar Pogórza.

W krainie Karpackiej występowanie siedlisk leśnych jest dość ściśle związane z wysokością terenu. Siedliska nizinne bywają spotykane jedynie sporadycznie w dzielnicy Pogórza Środkowobeskidzkiego. W tej dzielnicy zajmują największe powierzchnie siedliska wyżynne występujące także w Dzielnicy Beskidu Makowskiego i Wyspowego. Wśród siedlisk wyżynnych przeważają siedliska Lwyż; najczęściej związane są z glebami brunatnymi i płowymi. Na terenach górskich najliczniej występują siedliska LG i LMG odznaczające się glebami szkieletowymi. W wyższych położeniach, w partiach przygrzbietowych spotykane są nawet gleby o charakterze rankerów. W niższych położeniach górskich, gdzie na tworzenie się gleb miały wpływ procesy soliflukcji, spełzania oraz osuwania, powstawały serie pokryw stokowych, a profil glebowy może zawierać szereg poziomów i warstw. Żyzne siedliska górskie wytworzone z fliszu odznaczają się zwykle glebami brunatnymi, uboższe bielicowymi, a sporadycznie rdzawymi. Ze skał wapiennych powstają rędziny. Wyżej położone siedliska wysokogórskie powiązane są z rankerami i glebami bielicowymi. Górnoreglowe siedliska BWG spotykane są głównie w Dzielnicy Tatr, a także Beskidu Żywieckiego oraz Gorców i Beskidu Sądeckiego.

Lesistość Krainy Karpackiej jest wysoka, przekracza 40%. Najmniejsza jest w Dzielnicy

Podhala - nie sięga 20%, a najwyższa w Dzielnicy Tatr - ponad 70%.

Głównymi gatunkami lasotwórczymi na terenach górskich są: jodła, buk i świerk, a w

strefie pogórza także dąb i sosna.

J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) jest gatunkiem panującym i współpanującym na żyznych siedliskach wyżynnych i górskich. Bardzo rzadko tworzy lite drzewostany, najczęściej występuje wraz z sosną i bukiem na siedliskach lasów mieszanych i lasów wyżynnych lub z bukiem i świerkiem na siedliskach lasów górskich i lasów mieszanych górskich. Udział jej jest najwyższy w Dzielnicy Beskidu Makowskiego i Wyspowego, gdzie przekracza 40%, anajniższy (2-4%) w Dzielnicy Beskidu Śląskiego i Małego oraz na Podhalu i w Tatrach.

B u k z w y c z a j n y (Bk) w reglu dolnym na siedliskach LG i LMG tworzy drzewostany lite lub z domieszką jodły, a miejscami świerka. Najwartościowsze drzewostany znajdują się poniżej 900 m n.p.m. Na wyżynach buk tworzy drzewostany jednogatunkowe lub w zmieszaniu z jodłą i sosną. Jego udział w poszczególnych dzielnicach kształtuje się w granicach 25-40%, z wyjątkiem kilkuprocentowego udziału w dzielnicach Podhala i Tatr, oraz kilkunastoprocentowego w dzielnicy Beskidu Śląskiego i Małego oraz dzielnicy Beskidu Żywieckiego.

Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) w Krainie Karpackiej ma dwa zasięgi: wschodni i zachodni, przedzielone ok. 50 km pasem bezświerkowym (od Osławy po Wisłokę). Na terenie Beskidu Śląskiego i Żywieckiego gatunek ten wykształcił wysokowartościowy ekotyp. Świerk jest gatunkiem panującym w reglu górnym i górnej strefie regla dolnego, gdzie na siedliskach BWG, BG i BMG tworzy lite drzewostany. Na siedlisku LMG występuje z domieszką buka i jodły, natomiast w LG powinien stanowić niewielką domieszkę w drzewostanach bukowych i jodłowo-bukowych. Na siedliskach wyżynnych występuje zwykle wraz z bukiem lub sosną, natomiast na siedliskach nizinnych wchodzi w skład drzewostanów dębowo-sosnowych i jodłowych. Najwyższy udział, przekraczający 70%, ma w lasach Podhala i Tatr. W dzielnicach Beskidu Żywieckiego oraz Śląskiego i Małego Zajmuje 55- 65% powierzchni, a w Dzielnicy Gorców i Beskidu Sądeckiego ponad 20%. Na pozostałym terenie jego udział jego jest kilkuprocentowy.

---