PROCES POZNANIA W PEDAGOGIKE A WYBRANA KONCEPCJA PEDAGOGIKACZA - NOWE WYCHOWANIE. Proces poznania naukowego otaczającego świata dokonuje się według określonego porządku. Punktem wyjścia takiego poznania jest obserwacja zjawisk i faktów oraz rejestrowanie wyników obserwacji. Kolejne czynniki procesu poznania to uogólnianie wyników obserwacji, ustalenie wzajemnych związków i zależności między poszczególnymi zjawiskami i faktami oraz ich wyjaśnianie w postaci hipotez. Weryfikacja hipotez i formułowanie twierdzeń o charakterze empirycznych praw nauki. Podstawą całego procesu poznania oraz najskuteczniejszym sprawdzianem prawdziwości wiedzy jest praktyka. Czynniki poznania naukowego stanowią elementy procesu poznania, które łączy przedmiot badań i metoda badawcza.

Nowe wychowanie było przede wszystkim spontaniczną, czasem skrajną krytyką tzw. szkoły tradycyjnej powstałej na podłożu pedagogiki J.F. Herbarta. Jako nowa koncepcja kształtowania i wychowania była prądem nasyconym wieloma kierunkami pozostającymi czasem względem siebie w opozycji, a także będącymi często wewnętrznie rozwarstwionymi. D.Drynda przyjmuje ogólną i formalną (dzięki temu bardziej pojemną) definicję mówiącą, że Nowe Wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy i radykalnej zmiany w wychowaniu.

Aby dostrzec proces poznania w pedagogice Nowego Wychowania należy zaznaczyć, że szkoła tradycyjna ukierunkowana była na takie cechy jak: mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów, jedynie szkoła stanowi teren uczenia się, panuje współzawodnictwo, zachęta do nauki poprzez zewnętrzne motywy, dominacja uczenia się pamięciowego, brak głosu uczniów w kwestii doboru treści nauczania, uczeń zwykle jest postacią bierną nastawioną jedynie na odbieranie wiedzy od nauczyciela.

Nowe Wychowanie powstało w odpowiedzi na krytykę szkoły tradycyjnej. Krytyka ta była ukierunkowana na brak indywidualizmu u Herbarta. Przedstawiciele nowego nurtu pedagogiki opowiadali się za samodzielnością dziecka w poznaniu, pajdocentryzmem (swobodny rozwój dziecka, przedkładający interes dziecka nad interes społeczeństwa). Uważali, że nauka miała wychodzić od dziecka, a nie jak było to w szkole tradycyjnej od nauczyciela, przez co uczeń miał mieć swobodę w działaniu i kierowaniu swoim rozwojem. Program nauczania miał wynikać z potrzeb uczniów.

Reasumując możemy stwierdzić iż cechy Nowego Wychowania wynikają z procesu poznania opartego na rzeczywistości szkoły herbartowskiej. W kolejnym etapach procesu poznania dochodzi do rejestracji i zinterpretowania wyników, które kierują nas do formułowania twierdzeń będących programem Nowego Wychowania. Skonstruowanie tego właśnie programu jest wcieleniem w życie poglądu, że najskuteczniejszym czynnikiem sprawdzającym wiedzę jest praktyka, która charakteryzuje nowy nurt pedagogiczny.

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGICZNE W ICH WZAJEMNYM PRZENIKANIU SIĘ. Zadaniem pedagogiki jest opisywać, wyjaśniać i rozumieć formy praktyki edukacyjnej, której to instrumentami są pojęcia takie jak: edukacja, wychowanie, kształcenie, uczenie się, nauczanie, system oświatowo-wychowawczy oraz socjalizacja. Większość wymienionych pojęć została wyszczególniona w podręczniku akademickim pod redakcją Z. Kwiecińskiego oraz B. Śliwerskiego.

Edukacja jest to ogół oddziaływań służących formułowaniu się zdolności życiowych człowieka. Ogół oddziaływań - instytucjonalne jak i indywidualne, świadome i nieświadome itp.; zmienianie, rozwijanie-może zachodzić w jakimś konkretnym kierunku przyjętym wg kryterium zewnętrznych wobec jednostki lub bez celu; zdolności życiowe człowieka- dotyczące wielu obszarów, kol pojęcia

Wychowanie jest to świadome i celowe działanie pedagoga zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków w osobowości wychowanka

Kształcenie jest to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowania własnej osobowości (efektem-wykształcenie)

Uczenie się jest to proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (rozwój psych, intelektualny, umysłowy- zmiana osobowości)

Nauczanie jest to proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.

System oświatowo-wychowawczy jest to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania.

Socjalizacja posiada różne znaczenia, w pierwszym jest to ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej tj. umożliwienie jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się

mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa; Natomiast w drugim jest to ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych.

Wyżej wymienione pojęcia w dużym stopniu przenikają się wzajemnie. Uwidacznia się to chociażby w kwestii wychowania, z którym mamy styczność w każdym momencie naszego życia niezależnie od miejsca, w którym się znajdujemy. Wszystko bowiem co nas otacza ma na nas wpływ, poprzez środowisko, społeczeństwo jesteśmy w stanie poszerzać nasze możliwości edukacyjne. W kwestii teoretycznych pojęć edukacja jest określeniem najbardziej obszernym mieszczącym w sobie wychowanie, kształcenie, uczenie się, nauczania, system oświatowo-wychowawczy i w końcu również socjalizację. Bez edukacji nie byłoby wszystkich pojęć o węższym zakresie znaczeniowym. Wychowanie oraz kształcenie występują na równi ze sobą w hierarchii ważności jednak i ona są dość ogólne przez co zawierają w swoim znaczeniu również bardziej precyzyjne pojęcia. Nauczanie i uczenie się określają precyzyjniej proces kształtowania co świadczy o dużej możliwości wpływania na proces edukacji jednostki. Odpowiednio bardziej sprecyzowanym pojęciem jest pojęcie systemów oświatowo-wychowawczych, które bardzo precyzyjnie określają poszczególne szczeble edukacyjne. W ich skład wchodzą również pojęcia jednorodne występujące w poszczególnych subdyscyplinach pedagogicznych takie jak chociażby socjalizacja. Mają one na celu sprecyzowanie języka przedmiotowego. Z powyższego wyraźnie wynika interakcja między pojęciami tutaj omówionymi.

4. Tradycja filozoficzna w pedagogice, a współczesne rozwiązania pedagogiczne!

Pedagogika jest pojęciem wieloznacznym, nawiązującym do kultury grecko-rzymskiej. Wyrosła na gruncie filozofii. Dopiero od XVII w., głównie dzięki J.A.Komeńskiemu pedagogika stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie do dzisiaj nawiązują do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki.

Sama pedagogia istnieje od początków ludzkości, skoro zwierzęta instynktownie opiekują się potomstwem, to tym bardziej człowiek musiał wychowywać dzieci i młodzież. Zmieniały się tylko formy wychowania z rozwojem życia społecznego i kultury. Sofiści jako pierwsi postawili problem pedagogiczny -urodzenie czy wychowanie decyduje o rozwoju człowieka. Natomiast filozofowie greccy( Platon, Arystoteles i inni) wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych.

Filozofia przed sofistami badała przede wszystkim przyrodę. Sofiści natomiast położyli nacisk na człowieka i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie. Głosili, że źródłem ludzkiego poznania są bodźce zmysłowe, które docierają do naszego umysłu ze świata zewnętrznego. Sofiści nie zgadzali się z poprzednią metodą czyli dedukcją, która opierała się na rozumowaniu logicznym.(przejście od ogółu do szczegółu) Sofiści mieli również inny niż filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu czyli bytu.

Tradycja Platońska:

Ceni znaczenie zadań obiektywnych, jakie człowiek musi wypełnić w świecie, kładąc nacisk na konieczność przygotowania się do nich jak najlepiej. Przygotowanie do życia:

-funkcja prowadząca do trzeźwego egoizmu zapewnia człowiekowi sukcesy na polu materialnym i społecznym.

-człowiek jest tym, co bezpośrednio poznajemy. Jest więc albo sumą cech, albo jednym i jednolitym obszarem doznań i oddziaływań, albo jest realnością.

-dowolna cecha to czynnik wyróżniający człowieka, ma źródło w tym, że podmiot poznający ustala element dominujący w człowieku jako tzw. Sens człowieka, gdyż niezależna od czynności poznania istota, różna od cech człowieka, znajduje się poza człowiekiem. Stanowi bowiem tylko jego zewnętrzny model, wzór, ogólną ideę.

-jakiś zespół cech jest człowiekiem

-w tej tradycji formułuje się więc wiele dowolnych koncepcji człowieka z tego właśnie powodu, że prawdę o człowieku, jako stanowiący człowieka sens, konstytuuje poznający intelekt.

-człowiek jest tym, czym jest dla mnie

-obowiązuje tu zasada ,,mieć'' nie ,,być''

Tradycja platońska trwa do naszych czasów. W pedagogice jest ona widoczna w propozycji pedagogicznej Suchodolskiego. Jednym z założeń tej koncepcji jest jej dualiczność, dwoistość, która wyróżnia dwie tradycje: filozoficzna i sokratejską. W pedagogice przyjmuje znaczenie podmiotowe, odnosi się do społeczeństwa, kultury, nauki, pracy. Jest to ujęcie antyindywidualistyczne, formalne, naukowe, kulturowe cywilizacyjne.

Tradycja Sokratejska:

Główna zasada: osobowość ludzka uznawana za przedmiot najbardziej godny troski.

Zajmowano się przede wszystkim:

-wychowaniem moralnym i wychowaniem przez sztukę

-wzajemnymi stosunkami ludzi w ramach grupy oraz uczniem a nauczycielem

-szczególne zainteresowanie elementami, które z natury wydawały się posiadać poważny wpływ na rozwój osobowości ( np. skłonnościami, życiem uczuciowym, wyobraźnią).

- najważniejszą sprawą człowieka jest to aby był on kimś, podstawową wartością życia ma być jakość indywidualnego istnienia. Ważne jest nie tylko to co człowiek czyni, lecz także to kim jest.

Jakość istnienia jest wartością autonomiczną, a nie instrumentalną.

Poszukiwanie jakości człowieka tylko dla celów instrumentalnych nie prowadzi do niczego.

Jakość człowieka może mieć skutki instrumentalne dla tego wszystkiego co czyni, ale tylko dlatego, że oznacza się istnieniem niezależnym i jest cenna sama w sobie, a nie jako narzędzie do czegoś

-dobra materialne powinny być traktowane obojętnie tak, by w każdej chwili móc je porzucić

-jest to koncepcja operująca za tym by ,,być'' a nie ,,mieć''

Tradycja sokratejska jest widoczna we współczesnej pedagogice. Również w propozycji Suchodolskiego, razem z platońską wynika z dualiczności. W pedagogice odnosi się do rozwoju osobowości, pojęć wychowania moralnego, estetycznego, etycznego. Ujęcie takie jest jednostkowe , psychologiczne, indywidualistyczne.

Pedagogika humanistyczna jako propozycja psychologiczna i filozoficzna. Psychologia humanistyczna zrodziła się w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia i bardzo szybko zdobyła sobie ogromną popularność stając się trzecią siłą psychologii, obok psychoanalizy i behawioryzmu. Stoi w opozycji wobec psychoanalizy, behawioryzmu i pozytywizmu. Istnieją dwie propozycje aksjologiczne psychologii humanistycznej, mianowicie: pierwsza to biologiczne ujecie tzw. metapotrzeb, obejmujących między innymi: autentyczność, spontaniczność, wolność, wybór, twórczość, miłość, bezpieczeństwo, przynależność, akceptacja, samorealizacja ( tzw. piramida potrzeb A. Maslowa) - WARTOŚCI oraz druga to założenia psychologów humanistycznych, których jest 5: 1)człowiek jest unikatową całością (osoba składa się z dwóch podsystemów, czyli „ja” (self) i z „organizmu” (organism), które stanowią jedność. 2)podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój, 3) główną tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, 4. człowiek z natury jest dobry,5. zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia, przez to, co dzieje się „tu i teraz”. Do założeń psychologów humanistycznych należą: człowiek jako taki nie stanowi sumy elementów składowych,

istotą człowieka jest jego ludzki kontekst, człowiek jest samoświadomy, człowiek ma możliwość wyboru (w doświadczeniu) oraz człowiek jest bytem intencjonalnym. Posiada cele, wartościuje, tworzy i odbiera znaczenia. Natomiast kiedy mówimy o założeniach wychowania humanistycznego to mówimy o dążeniu do integracji osobowości; wychowanie ludzi, których myśli i działania byłyby zgodne, o rozwoju autonomii jednostki; uniezależnieniu jej od przypadkowych bodźców i nacisków zewnętrznych, a także od przeszłości, kształtowaniu postaw allocentrycznych; koncentrowaniu uwagi na innych, a nie na samym sobie, rozszerzaniu świadomości; wychowywanie ludzi zdolnych do refleksji nad życiem, formułowaniu tożsamości, która pozwala odpowiedzieć na pytanie, „kim jestem”.

Typem filozofii, do jakiej nawiązuje psychologia humanistyczna, to filozofia podmiotu - fenomenologia, egzystencjalizm i personalizm. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem. Natomiast personalizm głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych, rozwinął się on w dwóch wersjach: humanizmu integralnego oraz wersji społecznej.

Cechami psychologii humanistycznej jest zainteresowanie człowiekiem, odrzucenie obiektywności naukowej, psychologia ta wyżej ceni to co ma znaczenie dla człowieka niż metody badania, zakłada relatywizm poznawczy oraz uzupełnia inne koncepcje psychologiczne.

Pedagogika humanistyczna wywodzi się z „przebudowy podstaw nauk humanistycznych”, sięgającej przełomu wieków i dokonującej się głównie w Niemczech, a - w przeciwstawieniu do pozytywistycznego modelu nauki i poznania - wykazującej odrębność zjawisk świata humanistycznego w stosunku do zjawisk świata przyrodniczego oraz odrębność poznania humanistycznego (humanistyki) w stosunku do poznania przyrodniczego.

Pedagogika humanistyczna zakreśla swoje cele na uformowanie osobowości ludzkiej (człowieka jako „osoby”). Człowiek przeobrażając rzeczy, wyjaśnia je i wytwarza, nadaje im wartość, czyli realizuje świat osobowości. Na tym polega humanistyczny sens działalności człowieka.

Proces wychowania powinien prowadzić do możliwie najwyższego stadium osobowego rozwoju człowieka. Zakłada wejście jednostki na drogę samokształcenia i samowychowania, prowadzącego do ukształtowania dwóch struktur psychicznych: „ja aktualnego” i „ja idealnego”, które zawierają wzory osobowe i wartości etyczne, jakie planujemy realizować.

Rozwój wychowawczy jednostek ku osobowości i istnienie grup społecznych to jeden i ten sam proces widziany z dwóch różnych stron. Im bardziej jednostka utożsamia się z kompleksem treści humanistycznych grupy, z jej ideałami, wierzeniami, celami, tym bardziej - z jednej strony - umacnia się grupa, z drugiej - rozwija się osobowość jednostki uczestniczącej w ponadindywidualnych wartościach. Prospektywny i dynamiczny element wychowania ujmuje funkcja rekonstrukcyjna, rozumiana jako pobudzenie twórczych sił jednostek i ich zdolności do kreowania nowych wartości. We współczesnej zmiennej cywilizacji funkcja ta ma coraz większe znaczenie.

Jednym z najwybitniejszych pedagogów humanistycznych w Europie a na pewno największym w kraju jest uczony - humanista, pedagog i kulturolog Bogdan Suchodolski. Zajmował się humanistyką szeroko rozumianą a w szczególności: historią antropologicznej myśli filozoficznej i współczesną filozofią człowieka, historią myśli pedagogicznej i współczesną pedagogiką, historią nauki powszechnej i polskiej oraz historią kultury polskiej.

Centralnym problemem filozoficznym i pedagogicznym dla Bogdana Suchodolskiego był problem nowego człowieka w nowych warunkach życia społecznego i cywilizacji współczesnej.

Hermeneutyka jak podstawa propozycji ponowoczesnych w pedagogice.

W badaniach naukowych w pedagogice można wyróżnić trzy orientacje badawcze: empiryczne, prakseologiczne oraz hermeneutyczne. Badania empiryczne wiążą się z przyjęciem pewnych założeń odnoszących się do źródeł naszej wiedzy oraz metod naukowych jej poznawania. Pod pojęciem prakseologii rozumie się ogólną teorię sprawności ludzkich działań. Jeżeli chodzi o orientację hermeneutyczną to zazwyczaj określa się ją jako ogólną teorię interpretacji i rozumienia kategorii form symbolicznych, które składają się na treść i sens życia człowieka. Hermeneutyka może być różnie pojmowana. Można ją traktować jako teorię interpretacji i rozumienia tekstu mówionego i pisanego, jako swoistą metodę humanistyczną (opartą na kategorii rozumienia), jsko ontologię rozumienia, teorię komunikacji symbolicznej lub jako filozofię rozumienia.

Termin hermeneutyka wywodzi się z języka greskiego i oznacza tłumaczenie, wyjaśnienie. Celem jest zrozumienie tekstu i wypowiedzi. Orientacja ta jest traktowana jako sztuka wyjaśniania idei na treść życia ludzkiego. Współcześnie znaczenie i zakres stosowania teorii hermeneutycznych wzrasta. Można zacząć mówić o hermeneutyce pedagogicznej oraz o hermeneutycznej koncepcji pedagogiki. Kiedy mówimy o hermeneutyce pedagogicznej to mamy na myśli szczegółową teorię interpretacji i rozumienia form symbolicznych, które wchodzą w skład dziedziny pedagogiki (kształcenie i wychowania).

Pedagodzy chcąc interpretować i rozumieć zjawiska pedagogiczne odwołali się do różnych koncepcji badań humanistycznych. Powstały różne orientacje humanistyczno- hermeneutyczne w pedagogice. Jako pierwsza powstała pedagogika kultury (oparta na transmisji wartości kulturowych), następnie pedagogika egzystencjalna, pedagogika fenomenologiczna i hermeneutyczna. Podkreśla się w nich dużą rolę doświadczenia naturalnego lub światopoglądu naturalnego.

Współcześnie rozwój pedagogiki hermeneutycznej rozpatruje się na tle związku między przedmiotem a metodą badań. Ważne jest przyjęcie ustaleń, co do sposobu i istoty istnienia pewnych zjawisk pedagogicznych w sferze wartości, których nośnikami sensu są symbole.

Pedagogika heremenutyczna jest hermeneutyką szczegółową i bazuje na dorobku hermeneutyki ogólnej. Człowiek przebywa jednocześnie w trzech sferach, w odniesieniu do których zadaje sobie pytanie: kim jest (sfera faktów), kim się staje (sfera działania) i kim ma być (sfera wartości).

Głównymi przedstawicielami pedagogiki hermeneutycznej są: H. G. Gadamer, Habermas, M. Heidegger, a w Polsce J. Rutkowiak, T. Szkudlarek i R. Kwaśnica.

Podstawę hermeneutyki stanowi tzw. Koło hermeneutyczne, które polega na tym, że punkt wyjścia refleksji jest jednocześnie jej punktem odniesienia. Istnienie tego koła przyjęte jest w krytyce hermeneutycznej z całą świadomością, tego że nie istnieje myśl, która byłaby myślą czystą. Przedmiotem jest rzeczywistość językowa (jako to co da się zrozumieć jest językiem). W ramach dialogu znaczenia nabierają takie kategorie pedagogiczne jak pytanie, słuchanie, wątpliwości, tolerancje i przedrozumienie (jako wiedza uprzednia, cicha, pierwotna, ukryta).

Z edukacyjnego punktu widzenia, w którym uwzględnia się różnice w metafizycznym i hermeneutycznym pytaniu o przedrozumieniu można dojść do wniosku, że edukacja jest pomysłem metafizycznym, jest możliwa i prawomocna dzięki celowościowemu myśleniu, teraźniejszość jest rozumiana jako czas sporu o edukację, edukacja dalej jest uważana jako wywoływanie pożądanych zmian w człowieku.

Kultura hermeneutyczna reguluje działania komunikacyjne wyposażone w sens światopoglądowy związany z refleksją nad założeniami semantyki tych działań. Hermeneutyka (tak jak np. egzystencjalizm) przeciwstawia się światopoglądowi konsumpcyjnemu jest w opozycji do cywilizacji scjentystycznej, przeciwstawia się lękowi przed istnieniem i ucieczce od cierpienia w bezpośredniość życia codziennego.

Dziedziny wychowania w ujęcie przedmiotowym i podmiotowym, a praktyka edukacyjna.

Dziedziny wychowania to ubogacenia rozwoju dzieci i młodzieży w zakresie wychowania społecznego, fizycznego, moralnego, a także ubogacenia wrażliwości na pięnko, poczucie przynależności. Do dziedzin wychowania można zaliczyć wychowanie zdrowotne, moralne, umysłowe i estetyczne. Ujęcie podmiotowe (jednostkowe) to wychowanie manualne estetyczne, umysłowe, moralne i fizyczne a w ujęciu przedmiotowym (kulturowym) należy wyróżnić wychowanie przez społeczeństwo, przez naukę, sztukę, sport i przez pracę.

Jest to wkraczanie w różne sfery życia i młodzieży. Koncetracja na jednej z dziedziń nie oznacza rezygnacji z wielostronnego oddziaływania na wychowanie. Każda z nich jest integralną częścią wychowania.

Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy przez nauczycieli, którzy kształtując umiejętności oddziaływują na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy, a także swoją postawą do pracy. Sama osoba nauczyciela wpływa na dobór treści dydaktycznych oraz na analizę i staje się modelem zachowania uczniów. Celem wychowania umysłowego jest rozwój intelektualnej sfery człowieka, czyli kształtowanie zdolności poznawczych, rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji, pogłębienie wrażliwości intelektualnej oraz kształcenie kultury umysłowej.

Wychowanie fizyczne wykształca w jednostce kulturę fizyczną, która jest wyrazem postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie. Wychowanie to stanowi doskonały przykład wychowania przez i dla kultury. Stanowi integralną część procesów wychowania. Istnieje 6 celów tego rodzaju wychowania. Mianowicie: higieniczny, geneonomiczny, obyczajowo estetyczny, hedonistyczny, fizyczno-utylitarny i sportowy. W kategoriach praktyki pedagogicznej treść wychowania fizycznego rozbita jest na trzy kręgi formalne (1-wychowanie jako przedmiot nauczania, 2-jako kompleks zagadnień zdrowotno wychowawczych w szkole, 3-wychowanie fizyczne pozalekcyjne i pozaszkolne). Na tle tych trzech kręgów rysuje się rola pedagoga jako nauczyciela wychowania fizycznego, nauczyciela w ogóle i pedagoga działającego w środowisku szkolnym i pozaszkolnym.

Wychowanie estetyczny ma umoralniający wpływ sztuki na jednostkę. Oznacza wychowanie do sztuki czyli zajmuje się głównie wrażliwością dzieci i młodzieży na takie zjawisko jak piękno i kultura. Z drugiej strony wychowanie estetyczne odnosi się do kształcenie pełnej integralnej osobowości człowieka. Ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu kultury estetycznej. Dzieci od najmłodszych lat uczone są rysunku, śpiewu, mają organizowane wycieczki do kina, teatru. Duży wpływ ma wychowawca na wychowanka, gdyż umożliwia przejawianie wiedzy o rzeczach pięknych, dokonania właściwego ich wyboru. Wychowanie estetyczne ma duże znaczenie w praktyce wychowawczej, gdyż wychowanie przez sztukę wzbogaca wyobraźnię, rozwija uzdolnienia twórcze. Dzięki uprzystępnianiu dzieci i młodzieży dzieł sztuk i umożliwienia przejawiania przez ich własną aktywność twórczą wychowawca sprzyja stymulowaniu ich różnych przerzyć. Dzięki tym przeżyciom człowiek ma stać się wewnętrznie bogatszy i bardziej wrażliwy na piękno i sztukę.

Wychowanie moralne pozostaje w związku innymi dziedzinami wychowania. To proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek. Postawa moralna jest ukształtowana w wyniku oddziaływań wychowawczych. Rozwój moralny jest syntezą wpływu wszystkich dziedzin funkcjonowania człowieka. Wpływy pochodzą z rodziny, szkoły, kościoła, grup rówieśniczych itp. Duże znaczenie w wychowaniu moralnym odgrywa nauczyciel, który powinien być wzorem moralności.

---