Szata roślinna Polski - wszelkie zbiorowiska roślinne (roślinność) oraz gatunki roślin (flora) występujące na terenie Polski współcześnie oraz w przeszłości. Szata roślinna jest układem dynamicznym, zależnym od przekształceń środowiska. Od wielu wieków i współcześnie czynnikiem determinującym przeobrażenia szaty roślinnej i decydującym o jej wyglądzie jest działalność człowieka (antropopresja)
Fitosocjologia- dział botaniki, którego przedmiotem badań jest roślinność. Zajmuje się badaniem zbiorowisk roślinnych występujących w naturze tj. fitocenoz oraz ich klasyfikowaniem. Celem fitosocjologii jest stworzenie empirycznego modelu roślinności za pomocą kombinacji gatunków charakteryzującej unikalne jednostki roślinności zwane syntaksonami
Roślinność - w ścisłym znaczeniu jest to ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze; to również ogólne określenie pokrewnych zbiorowisk roślinnych. Badaniem roślinności zajmuje się fitosocjologia.
Gatunki charakterystyczne(Ch)- w danej formacji mają swój środek częstości występowania. Zawsze występują w danym terenie, niekoniecznie najliczniej, w innych miejscach mogą występować, ale w dany optimum występowania są stałe. Środek częstości powtarzalności- wyróżnione siedliska. Gatunki wyróżniające(D)- w klasyfikacji zbiorowisk roślinnych są to gatunki lub inne taksony roślin, które występują w danym syntaksonie, nie występują natomiast w innych syntaksonach.
Gat. Towarzyszące(Comp). Roślinność Pl: zespoły 500, kl 40 Lasy 13% zesp roślinnychAsteraceae - 265, Poaceae - 160, Rosaceae - 160, Cyperacee - 125, Caryophylaceae - 100. Gat przechodnie: Eurosyberyjskie 53,7%, z granicą częściową 45,3%, endemity 1% Gat obce 12% .Frekwencja: Gat posp 500, posp regionalne 500, dość częste 1000, rzadkie 500. Najliczniejsze klasy: trawiaste 46, chwasty 34, szuwary 33, roś wodna 33, ruderalna 32, lasy liś 31. Szata niżu i gór: 3% obszaru- góry, w górach - 20% gat, 20% zespołów. 4 pogrupowania: klasa(40), rząd(60), związek(112), zespół(500)(podstawowa jednostka).
Schemat elementu. geograficznego. flory roślin naczyniowych Polski: A) Element holarktyczny: Podelementy 1)arktyczno-alpejski; 2) borealny, 3) eurosyberyjski: a) z centrum w Europie, b) południowo- syberyjski. 4) środkowo- europejski, 5) azjatycki 6) pontyjsko- annoński. B) Przyśródziemnomorski C) Irano-turański D) Kosmopolityczny. Gatunki rodzime- SPONTANEOFITY, antropodobne- APOFITY, gat. Obcy- ANROFITY, trwale zadomowione- METAFITY, przybysze dawni-ARCHOFITY, nowi- KENOFITY, nie zadomowione- DIAFITY, przejściowo- zawlekane- EFEMEROFITY, dziczejący z upraw ERGAZJOFIGOFITY.
Powtarzalna kombinacja gatunków- zbiorowisk-jednostek, kontinuum, hierarchicznych zbiorowisk- jednostek, hierarchicznego kontinuum. Współczynnik podobieństwa zdjęć fitosocjologicznych wg Jaccarda P= [2c/(a+b)]*100% a- licz. gat. w pierwszym zdjęciu, b- w drugim zdj. C- licz. Gat. Wspólnych w obu zdj
Elementy charakterystyczne zesp. roślinnego: zasięg geog. Poziom wód gruntowych, gleba, próchnica, zwarcie warstwy, charakter warstw, skład gatunkowy warstwy.
Bśw Vaccinio pinetum - obszary piaszcz, polodow, sandry, w.g <5m od poz, GL. Bielicowe i rdzawe, moder, Cały kraj, zwarcie <60%, So, Św, Db, Brz, krzewy słabo 20%, Jrz, Krusz, Dbs, Jł( w uboższych), runo krzewinkowo-trawiaste: brusznica, czernica, wrzos, kostrzewa owcza, siódmaczek Leś, pszeniec z, orlica posp, mchy często 100% rokietnik posp, widłoząb falisty(z So), miotłowy, ogólno borowe gat. Bogactwo gat 25-30. Subkont Bśw Peucedano - Pinetum bogatszy florystycznie: gorysz Pag, nawłoć posp, wężymord niski. Subocean Bśw Leucobrio - pinetum w krzewach Bk, w runie łanowo śmiałek pogięty, mchy: modrzaczek siny, poza tym ubóstwo gat.
Bs Cladonio - Pinetum na wydmach w.g <10m, GL. Inicjalne, b słabe bielicowe, ksero mor, drzewostan luźny zw. 50-60%, wys do 20m, słabo oczyszczone, krzywe strzały, tylko So. Runo luźne, porostowo mszyste, El. Ogólno borowe, skąpo, kserofity mchy: chrobotki, płucnica, zbiorowisko zanikające, wyst-ło pod wpływem działalności czł. (grabiono ściółkę) dla zwierz na podściółkę do 50 lat, zaprzestano trofia podnosi się, były to B antropogeniczne.
Bw Molinio Pinetum na piaskach, w nieckach deflacyjnych w całym kraju, w.g <1m, GL. Glejobielicowe, higromor, d-stan 60-70%, drzewa dobrze wykształcone, domiesz. Brz omsz, Krzewy: obfita Krusz, Św. Runo: trawiasto-krzewinkowe, trzęślica, trzcinnik, El Bb, liczne El ogólno borowe, płonnik posp.
Bb Vaccinio-uliginosi-Pinetum niecki deflacyjne, między wydmami, bezodpływowe, na piaskach, w.g 0m (woda kwaśna, fizjologicznie niedosyt) torf torfowcowi (pH<4), d-stan b luźny, rachityczny, so kilkanaście m, zw <50%, domieszka Brz omsz (świadczy o przesuszeniu), runo krzewinkowe kseromorficzne (tylko woda opadowa) krzewy: podrost So, Krusz, runo: El. Ogólno borowe, skąpo, bagno zwycz., borówka bag, żurawina bł, wełnianka poch, modrzewnica zwycz., rosiczki, torfowce, próchniczek bag.
Grądy, zajmują 10% pow (mogło by 40% ale grunty rolne), na uworach moreny dennej, gliniasto-piaszczyste, GL. Brunatne, mull-moder, d-stan 2-warstwowy, 100% zw, grab w 2 warstwie, 1-warstwa-Kl, Lp,Db, krzewy: Leszcz, podrost drzew, trzmielina, cecha grądu-aspektowość, od stopienia śniegu do końca maja aspekt wiosenny. Gat geofitów: kłączowe, cebulowe, zawilec gaj, zdrojówka rutewkowata (na wsch), przylaszczka posp, w pełni lata (dochodzi 10% światła), gat cienio znośne: gwiazdnica wielk, gajowiec żółty, pszeniec gajowy, turzyca palczasta. Do 40 gat/1ar, zbiorowiska klimaksowi srod. Pl Suchsze Grąd wys Tilio Carpinetum-Calamagrostietosum, subkontynentalny trzcinnikowy, GL. Brunatne, kwaśniejsze, moder, w.g <5m, d-stan: domieszka So, zw 100%, runo: gat ogólno grądowe, nieco skromniej, dom i El BM(liczne) i BMśw(nieliczne), krzewy: 30-50%, runo do 100%, ziołoroślowe, niskie do 0,5m, mchów brak. Grąd niski Tilio Carpinetum-Stachietosum, subkont, czyśćcowy, w.g <1m utwory moreny dennej, bardziej zasobne, d-stan: dom Wz, Js, runo: b silnie aspektowe, z El łęgu: ziarnopłon, zawilec, kokorycz, w pełni lata: czyściec Leś, gwiazdnica gaj, podagrycznik
BM twory moreny dennej, piaszczyste z ilastymi, GL. Brunatne, ubogie, moder, Ph 5,5, w.g <5m Pinio Quercetum 80% So i Db dominujące, krzewy: dobrze rozw. Leszcz, trzmielina, Brod, grab(nie wchodzi w d-stan) do 50%, runo: zielno krzewinkowe, niskie, gat ogólno bor, ogólno grądowe (mniej ale też wyraźne), kosmatka ow, perłówka , konwalia, konwalijka, kokoryczka, poziomka, szczawik Serratulo-Pinetum subborealny BMśw, Pl wsch, płn. Wsch, bogatsze >50gat/1ar, sierpik barwierski, malina kamionka, miodownik melisowaty, pierwiosnek lek, lilia złoto głów, dzwonki pokrzywo listne Querco Roburis-Pinetum kontynentalny BM uboższy, o gat kont ciepłolubne
Łęgi przystrumykowy, Jesionowo-olszowy Fraxino Alnetum w dolinach niewielkich rzek, GL. Hydrogeniczne murszowe, mul, d-stan: Ol cz z dom Js, mie bardzo zwarty. krzewy: dobrze rozw, Czeremcha, kalina kor, bez czarny, trzmielina, dereń >50%, runo bujne ziołoroślowe, 3-warstwowe, najwyższa warstwa do 2m, pokrzywa, wiązówka, ostrożeń warzywny, >30/1ar, 2-warstwa, do 1m, niecierpek, w.g 0,5-0m czartawa bł, 3-warstwa, geofity, turzyca odległo kłosowa, kościenica wodna, gwiazdnica gaj, mchy: do 30%, merzyki, krótkosze, dzióbkowce Łęgi wierzbowo-topolowe Salicetum Albe/Populetum Albe w dolinach wielkich rzek, 2-3 tarasy corocznie zalewane, GL. Mada, zwykle brak ściółki, wody g (-1)-(+1)m, d-stan: wierzba biała, krucha, topola biała, czarna, szara. krzewy: wierzby wąskolistne (pas między łęgiem a nurtem), runo: gat szuwarowe, wilgociolubne: krwawnica posp, sadziec konopiasty, żywokost lek, trzcina, gat ruderalne: bylica posp, pokrzywa zwycz., chmiel na granicy wody, zbiorowiska welonowe, kielisznik zaroś, kamionka
Łęg Js-Wz Ficario ulmetum sporadycznie zalewane, gleby zasobne, brunatne, moder- mull, wody g 2m, zbiorowiska rzadkie, doliny wielkich rzek, (2-tarasy), poza wałami powodziowymi, d-stan: Wz, Js, w zaburzeniach Olcha cz, brak grabu Podszyt krzewy: Jabłoń dzika, dereń świdwa, Leszcz sporadycznie, runo: silna aspektowość, wiosna:: ziarnopłon, kokorycz pusta/pełna, zawilec ż, złoć ż, lato: dominacja grądowych, czworolist, jeżyna, przytulia czepna,
Olsy, typowe lasy bagienne, ze stojącą wodą (ruch w kier pion) lokalne bezodpływowe obniżenia terenu, pośród grądów, żyzne podłoże, na glinach, woda z opadów (mało odżywcza), w.g (-0,5)-(+0,5)m, od wiosny do połowy VII woda opada, latem dno przesuszone, w zw z tym nie tworzy się GL. , torf olszowy, drzewa są od siebie oddalone równomiernie, zw 60%, siewki kiełkują na butwiejących pniach, ukł kępowo- dolinkowy, na kępach tworzy się gleba b kwaśna- Olsza cz, Js, Brz omsz, Św, Krzewy: wierzba szerokolistna, szara, uszata- tym różni się od łęgu, krzewy grądowe: Leszcz, łęgowe: kalina, dziki bez, czeremcha, porzeczka runo: w obniżeniach Runo bujne 80-90% kosaciec ż, El. Szuwarowe: trzcina posp, turzyce zaostrzona, bł, brzegowa roś pływające: żęsa, okrężnica bag, turzyca długo kłosa (diagnostyczna), na kępach El. Ogólno borowe: zawilce, duży udział paproci: wietlica samicza bujnie, zachylnik bł, zachyłka oszczepowata, śledziennica, gwiazdnica Ols żyzny porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum 80% Olsów w Pl Uboższy Sphagno squarrasi-Alnetum w miejscach uboższych, pośród BM, d-stan z dom So (nie na El. Grądowych), przewężający udział El B, mniej szuwarowych (brak otwartego lustra wody), zarośnięte torfowcem, gruszyczki, pięciornik bł, El. Torfowisk, przejściowych: czerwień bł, bobrek3-listkowy, Olsy w fazie regresji przez melioracje przekształcają się w łęgi potem grądy>BMw>BM
Dąbrowa świetlista Potentillo Albe Quercetum nie występuje na pojezierzach, d-stan: Db luźny gł bezszyp. Czasem, So, Krzewy: dobrze rozw gat okrajkowe głogi, róże, berberys, grusza p. runo: b bogate, 100gat/ar żyzne El grądowe, siedliska suche-dużo El ogólno borowych, z BM, od 20-30lat przekształcają się masowo w grądy- wchodzi grab, Cień: ustępują gat światłolubne, powstają grądy wysokie(bo większość tych zbiorowisk jest poch antropogenicznego, wypas bydła), w latach 70 wycofano wypas z lasów, niektóre płaty utrzymują się-na płd. Zboczach, na luźnym podłożu z dużą zaw. Węglanu wapnia, stabilne na płd Eur, u nas granica zasięgu.
Czynnik klimatyczny- siedliska żyzne(grab - buk) siedliska średniożyzne (dąb - sosna) im dalej na wschód tym więcej sosny. Siedlisko oligotroficzne- optimum sosny w Polsce.
Zmiany endogenne- rośliny, egzogenne- czynnik klimatyczny.
Fluktuacje- trwałość fitocenoz i powtarzalność kombinacji gatunkowej zapewnione przez krążenie propaguj wewnątrz fitocenoz.
Regeneracje- odtworzenie zniszczonych lub przekształconych fragmentów fitocenoz przez propaguje pochodzące z taj samej fitocenozy.
Sukcesja- tworzenie lub odtworzenie całej fitocenozy przez propaguje pochodzące z innej fitocenozy (z zewnątrz). ,
Regresja- zanik fitocenoz lub zastąpienie przez fitocenozę o niższym poziomie organizacji i mniejszej trwałości. Zanik populacji i krążenia propagul wskutek wycofania się komponentów fitocenoz.
Zbiorowisko zastępcze- wytworzone przez człowieka
Roślinność potencjalna- powstanie po zaprzestaniu działalności człowieka.
Roślinność pierwotna- zanim człowiek zaczął działać
Dynamiczny krąg zbiorowisk- zestaw zbiorowisk homologicznych dla określonego typu siedliska obejmuje trwałe zbiorowisko naturalne oraz wszystkie naturalne i antropogeniczne zbiorowiska zastępcze połączone z nim związkami dynamiczno-sukcesyjnymi. Każdy typ siedliska ma swój własny krąg zbiorowisk, poszczególne zbiorowiska mogą jednak niekiedy uczestniczyć w różnych kręgach
Mechanizm sukcesji- nadacja-> imigracja->rozwój-> stabilizacja-> modyfikacja-> mono-klimaks.
Grąd- Querco- Carpinetum Siedliska świeże i słabo wilgotne, na gliniastych, pyłowych i piaszczysto- gliniastych glebach brunatnych, płowych i rdzawych; drzewostan- Quercus robur, Carpinus betulus, Tilia cordata; podszyt- Corylus avellana, Sambucus nigra, Euonymus (oba); runo- Viola reichenbachiana, Polygonatum multiflorum, Melica nutans, Aegopodium podagraria, Hepatica nobilis; mchy- b. mało; są 2 zespoły:-grąd subkontynentalny- Tilio cordate- Carpinetum betuliWystępuje w środkowej i wschodniej częśći kraju; Euonymus verrucosa, Ranunculus cassubicus, Galium Schultesi-grąd środkowoeuropejski- Galio sylvatici- CarpinetumWystępuje w zachodniej i południowo- zachodniej części kraju; Acer campestre, Ranunculus auricomus, Galium sylvaticum
Łęg jesionowo- olszowy- Fraxino- AlnetumWystępuje w płaskich dolinach wolno płynących małych rzek, gleby hydrogeniczne, głównie mułowe, murszowe lum murszowa te, mady rzeczne; drzewostan- Alnus glutinosa, Fraxinus Excelsior; podszyt- Sambucus nigra, Viburnum opulus, runo- Ranunculus repens, Caltha palustris, Filipendula ulmaria, Iris pswudocorus, Geum urbanum; mchy- bardzo mało
Łęg wierzbowo- topolowy- Salici- PopuletumWystępuje na piaszczystych aluwiach dużych rzek niżowych, na madach rzecznych; drzewostan- Salix alba, Salix fragilis, Populus alba; podszyt- Salix purpurea; runo- Urtica dioica, Humulus lupulus, Stachys palustris, Rubus caesius, Galium palustre; mchy- brak
Ols torfowcowi- Sphagno sqarrosi- AlnetumWystępuje na terenie wyżynnym i niżynnym kraju, na glebach torfowych torfowisk przejściowych; drzewostan- Alnus glutinosa, Betula pubescens; podszyt- Frangula alnus, Sorbus aucuparia; runo- Vaccinium myrtillus, trientalis europaea, os munda regalis, Carex elongata, Solanum dulcamara; mchy- Pleurozium Schreberi, Hylocomnium splendens
Ols porzeczkowy- Ribeso nigri- AlnetumWystępują na całym niżu, w zagłębieniach terenu o utrudnionym odpływie wody, gleby mokre, torfowe lub torfowo- mineralne; drzewostan- Alnus glutinosa, Betula pubescens; podszyt- Padus avium, Ribes nagrum; runo- Athyrium filix-femina, Urtica dioica, Maianthemum biforium, Carex elongata, Oxalis acetosella; mchy- Climacium dendroides, Mnium undulatum
Świetlisa dąbrowa- Potentillo albae- QuercetumWystępuje od zachodu do wschodu w środkowym pasie kraju, na glebach rdzawych, płowych, prarędzianch wytworzonych na piaszczysto- żwirowym podłożu przewarstwionym gliną; drzewostan- Pinus sylvestris, Carpinus betulus, Tilia cordata; podszyt- Corylus avellana, Euonymus verrucosa; runo- Convalaria maialis, Maianthemum biforium, Vaccinium myrtillus, Pteridium aquilinum, Calamagrostis arundinacea; runo- Atrichum undulatum, Pleurozium SchreberiKwaśna buczyna niżowa- Luzulo luzuloidis- FagetumWystępuje na Pomorzu, zachodniej części kraju oraz pasie środkowym, na glebach rdzawych, płowych lub brunatnych wytworzonych z piasków gliniastych lub glin lekkich; drzewostan- Fagus sylvatica, Carpinus betulus; podszyt- brak; runo- Maianthemum bifolium, Oxalis acetosella, Deschampsia flexuosa, Viola reichenbachiana, Anemone nemorosa; mchy- Dicranum scoparium, Polytrichum formo sum
Bór suchy- Cladonio- PinetumSkrajnie ubogie i suche piaski z bardzo niskim poziomem wody gruntowej; wystepuje cała Polska oprócz Karpat i Pobrzeża Bałtyku; drzewostan- Pinus sylvestris, Betula pendula; podszyt- Pinus sylvestris, Juniperus communis; runo- Cladonia rangiferina, Cladonia arbuscula, Cladonia mitis, Calluna vulgaris, Festuca ovina; mchy- Dicranum undulatum, Dicranum scopaium
Bór świeży- Vaccinio myrtilli- PinetumGleby ubogie, przepuszczalne, piaszczyste, głównie typu bielicowego; drzewostan- Pinus sylvestris, Betula pendula, Picea abies; podszyt- Juniperus communis, Sorbus aucuparia, Frangula alnus; runo- Vaccinium myrtillus, Vaccinium vitis-idaea, Calluna vulgaris, Festuca ovina, Deschampsia flexuosa,Trientalis europaea; mchy- Pleurozium Schreberi, Dicranum scoparium; są 2 odmiany:
-Kontynentalny bór świeży- Peucedano- PinetumWystępuje- północno-wschodnia część Polski; Polygonatum odoratum, Peucedanum oreosolinum, Scorzonera humilis, Solidago virgaulea, Convallaria maiali
-Oceaniczny bór świeży- Leucobrio- PinetumWystępuje- zachodnia, środkowa i południowa Polska; Fagus sylvatica- w podszycie, Deschampsia flexuosa, Leucobrymu glaucum
Bór wilgotny- Molinio- PinetumUbogie, piaszczyste, ale wilgotne siedliska z wysokim i zmiennym w ciągu roku poziomem wody gruntowej, gleby bielicowe i gruntowoglejowe; występuje południowa, wschodnia i północno-wschodnia część obszaru niżynno- wyżynnego kraju; drzewa- Pinus sylvestris, Betula pendula, Picea abies; podszyt- Frangula alnus, Sorbus auccinium myrtillus, Vaccinium vitus- idea, Pteridium aquilinum, Luzula pilosa, Trientalis europaea; mchy- Polytrichum commune, Sphagnum
Bór bagienny-Vaccinio uliginosi- PinetumGleby ubogie i bardzo wilgotne, lecz mniej podmokłe niż na torfowiskach, gleby kwaśne z piaszczystym podłożem, głownie torfiaste, występuje w całym kraju oprócz gór; drzewostan- Pinus sylvestris, Betula pubescens; podszyt- prawie brak; runo- Vaccinium (wszystkie 3), Molinia caerulea, Trientalis europea, Melampyrum pratense; mchy- Sphagnum, Aulacomnium palustre
Bór mieszany- Pino- QuercetumŚrednio żyzne, świeże, gliniasto- piaszczyste gleby ochrowe i rdzawe; drzewostan- Pinus sylvestris, Quercur robur i petraea; podszyt- Corylus avellana, Frangula alnus; runo- Vaccinium myrtillus, Trientalis europea, Ajuga reptans, Viola reichenbachiana, Anemone nemorosa; mchy- Pleurozium Schreberi, Hylocomium splendens; są 2 zespoły:-kontynentalny bór mieszany- Querco roboris- PinetumWystępuje w całym kraju oprócz Pomorza, gór i północno- wschodniej części Polski; brak gatunków charakterystycznych-subborealny bór mieszany świeży- Serratulo- PinetumPółnocno- i środkowo- wschodnia część kraju; Pyrola secunda, Betonica officinalis, Serratula tinctoria, Scorzonera humilis