1.Pojęcie socjologii i funkcje Socjologia to nauka o społeczeństwie(łac. societas - społeczeństwo, gr. logos - nauka). Według SZCZEPAŃSKIEGO - przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi (struktury, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowośćiach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające, zmiany i przekształcenia). Socjologia rozwija dwie teorie: I teoria - struktur społecznych, zwana teorią grup społecznych lub teorią makrostruktur i mikrostruktur społecznych; II teoria - teoria zmian, procesów przemian zachodzących w grupach i zbiorowościach. Według SZCZURKIEWICZA - socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, form oraz czynników warunkujących zmienność lub niezmienność tych form i wytworów oraz badaniem osobników ludzkich o tyle, o ile są oni zdeterminowani przez życie. Czynniki współżycia społecznego: a)przyrodnicze - biologiczne, geograficzne, demograficzne; b) ekonomiczne - praca i jej warunki, organizacja, środki i narzędzia pracy; c)kulturowe - kultura duchowa i wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka. Funkcje socjologii: a) teoretyczna - opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się w orientacji metodologicznej w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym; b) praktyczna- wyrażana jest podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o danej rzeczywistości), prognostyczną (wiedza o następstwach działania) i socjotechniczną(do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom, menedżerom).
-----------------------------------------------------------------------------------------
2. Rys historyczny socjologii Dwa etapy: a)etap przednaukowy - formowanie się socjologii opartej na wiedzy ludowej i refleksji mędrców; b)etap naukowy - rozpoczął się z formalnym powstaniem socjologii. ETAP PRZEDNAUKOWY: a)PLATON („państwo") i ARYSTOTELES(„Polityka")- zajmowali się problematyka państwa i prawa, mechanizmami zdobywania i sprawowania władzy; b)SENEKA(Stoicy)- problematyka etyczna c)Sw. AUGUSTYN - koncepcja społ. oparta na doczesnych i nadprzyrodzonych wartościach; d)Św. TOMASZ Z AKWINU - społ. składa się z ludzi modlących, wojujących i panujących; e)NICCOLO MACHIAVELLI - „Książe", świecka teoria państwa; THOMAS MORUS - „Utopia", założenia nowożytnego socjalizmu utopijnego. ETAP NAUKOWY: a)COMTE - twórca socjologii, „Kurs filozofii pozytywnej", przedmiotem badań jest społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość i składające się z elementarnych cząstek, zwanych rodzinami; obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna; b)LE PLAY - grupy społeczne, głównie klasa robotnicza; c)SPENCER - „Zasady socjologii"; zadaniem s. jest opis, wyjaśnianie, zrozumienie; d)SZKOŁA EKOLOGICZNA - człowiek jest częścią przyrody; e)PARETO - teoria krążenia elit wyjaśniająca nierówności społeczne; proces dziejów to zmiana elit rządzących; f)DURKHEIM - s. jako nauka o faktach społecznych; g)TÓNNIES - wyróżnił dwa typy i więzi zbiorowości - wspólnota i społeczeństwo; pokrewieństwo i sąsiedztwo; h) SMMEL - s. powinna badać formy życia społecznego; Weber - przedmiotem badań są działania społeczne, czynności zorientowane na zachowania się ludzi. POLACY Malinowski Bronisław badacz kultury społeczeństw pierwotnych;Florian Znaniecki- twórca polskiej socjologii ”humanistyczna socjologia indukcyjna”- zjawiska społ. oparte na postawach ludzkich, ich, wartościach dotyczących współżycia miedzy sobą na roli i osobowości społecznej: 4 systemy społeczne dla celów badawczych: czyny społeczne, stosunki społ., osobowość społ. i grupa społ
-----------------------------------------------------------------------------------------
3. Postawa praktyka i teoretyka w ocenie rzeczywistości społecznej. Postawy praktyki: a) subiektywne wartościowanie rzeczywistości zgodnie z własna
postawą b) aktualistyczna perspektywa - dostrzeganie tego, co najsilniej rysuje się w danej chwili; c)przesadny optymizm - zasłania możliwość głębszego przewidywania; d)monizm przyczynowy i myślowy - dostrzeganie jednej podstawowej przyczyny w interpretowaniu zjawisk, brak jakichkolwiek powiązań; e) wieloznaczność terminów f)rutyniarstwo w działaniu - autonomizacja działań. Postawy teoretyka, nauki: a)ścisłe i obiektywne ujmowanie zjawisk; b)unikanie subiektywnych wartości oraz stronienie od sympatii i antypatii; c)transaktualna postawa, niezależna od aktualnych prądów i zainteresowań społ. - politycznych; d)jednoznaczna terminologia; e)chłodne i czujne obserwowanie badanej rzeczywistości. Znajomość teorii w praktyce pomaga człowiekowi w racjonalnym orientowaniu się w problemach społeczno - ekonomicznych. Trafniejsza diagnoza rzeczywistości, wybranie właściwych środków, przewidywanie następstw.
-----------------------------------------------------------------------------------------
4.Społeczeństwo i jego struktura. Definicja społeczeństwa Floriana Znanieckego - społeczeństwo jest kompleksem grup współistniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej (narodowi, państwu, organizacji religijnej). Jest wielką zbiorowością terytorialną, stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne charakterystyczne cechy odrębności, a tym samym jest dostępne badaniom empirycznym i historycznym Kryteria zróżnicowania społeczeństwa: a)ekonomiczne b)polityczne c)kulturowe d)demograficzne e)zawodowe f)inne Definicja struktury społecznej Jana Szczepańskiego - struktura społeczna oznacza sposób ułożenia i podporządkowania sobie członków, instytucji, grup i podgrup składających się na grupę oraz innych elementów tej grupy, takich jak elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków. Przedstawiciele: Stanisław Ossowski - zwraca uwagę na pięć ocen struktury społecznej dostrzeganych przez grupy społeczne i jednostki, które w niej uczestniczą: a)struktura społeczna jest składnikiem społecznej sytuacji, który determinuje stosunki międzyludzkie b)ujmowanie struktury społecznej przez pewne klasy, środowiska pozwala dostrzegać zainteresowania ludzi tych środowisk; docieramy do żywych zagadnień c)porównanie przeciwnych sobie lub różnych aspektów tej samej struktury społecznej w danym okresie lub w różnych okresach historycznych ułatwia głębsze wniknięcie w system stosunków międzyludzkich d)wiedza o strukturze społecznej bardziej się pogłębia, gdy dadzą się wyjaśnić różnice jej aspektów oraz przyczyny tych różnic e)istniejące w społeczeństwie struktury społeczne wpływają bezpośrednio na występujące w nim ideologie i programy społeczne. Ossowski przyjmuje trzy wymiary podziału społeczeństwa: a)dychotomiczny (mówi o dwudzielnym podziale, podziały takie najczęściej narzucają się ludziom same w sytuacjach kryzysowych; społeczeństwo dzieli się na swoich i wrogów, biednych i bogatych, wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych itd.) b)gradacji prostej (przyjmuje obiektywne, ilościowe kryteria zróżnicowania społecznego i podziału na grupy, np. wykształcenie, dochód) c)gradacji syntetycznej (uwzględnia ilościowe mierniki podziału społecznego łącznie z wartościami jakościowymi, np. pochodzenie, przywileje, styl życia, przyjmowaną modą). Charles W. Mills - wg niego zróżnicowania w strukturze społecznej tworzą specyficzne ugrupowania społeczne, które da się ująć w kategoriach klas, warstw społecznych. Każda klasa, warstwa społeczna może być rozpoznana przez fakt , że wszyscy jej członkowie mają podobne szanse nabywania przedmiotów, innych wartości, które są ocenione w społeczeństwie. Wyróżnił cztery układy uwarstwienia: a)zawodowy b)klasowy c)prestiżu d)władzy Seymour M. Lipset i Reinhard Bendix - wg nich ogół zawodów występujących w danym społeczeństwie dzielą na trzy podstawowe grupy zawodowe: a)zawody pracowników fizycznych b)zawody pracowników umysłowych c)zawody rolnicze Lloyd W. Warner - dostrzega sześć zawodów społeczności lokalnej: a)profesjonaliści i właściciele b)kupcy hurtowi i detaliczni c)urzędnicy i pokrewni pracownicy d)wykwalifikowani robotnicy e)półwykwalifikowani robotnicy f)niewykwalifikowani robotnicy (zbiór ludzi- wykres oddzielny plik)
-----------------------------------------------------------------------------------------
5. Proste zbiory społeczne to zbiory ludzi wydzielone w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społecznego ze względu na jakąś wspólną cechę lub cechy, które są niezależne od ludzi, zastane przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie sobie uświadamiają te cech czy też nie. Cechami tymi mogą być miejsce zamieszkania, wiek, płeć, zawód, wykształcenie, cechy osobowości. Zbiorowisko społeczne to zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych (na jakimś terytorium) w takim skupieniu, że praktycznie możliwa jest styczność bezpośrednia osobników tego zbioru ze sobą (np. zbiorowisko miasta Poznania oznacza wszystkich mieszkańców obszarów tego miasta). Kategoria społeczna to zbiór ludzi w rozumieniu dystrybutywnym, wydzielonych w praktyce życia społecznego w obrębie danej zbiorowości ze względu na określone cechy demograficzne i zawodowe, które z innymi cechami przedstawiają się w świadomości społecznej jako cechy ważne dla danej zbiorowości, jej istnienia i rozwoju. Własności te wyznaczają jednostkom określone obowiązki (funkcje) i uprawnienia (pozycje) społeczne. Wyróżniamy kategorie: a)płci b)stanu cywilnego c)wieku d)wykształcenia e)zawodu Indywidualne typy psychospołeczne są to zbiory ludzi wydzielonych w praktyce życia społecznego ze względu na wykazywane przez te osoby pewne właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane są pozytywnie lub negatywnie w obrębie danej grupy. Indywidualne typy psychospołeczne wyróżniane są na podstawie odchyleń pozytywnych lub negatywnych od przeciętnych wzorów społecznych, które winni realizować, jako minimum właściwości, członkowie różnych grup w swoim zachowaniu.
-----------------------------------------------------------------------------------------
6.Zbiorowości społeczne są to wszelakie zbiory ludzi, w których pomiędzy poszczególnymi członkami należącymi do tych zbiorowości zachodzą jakieś więzi społeczne, wzajemne oddziaływania. Podstawą istnienia zbiorowości społecznych z reguły są grupy społeczne. a)grupa społeczna -formalna -nieformalna -pierwotna -wtórna -mała -duża b)rodzina -mała -duża -patriarchalna -matriarchalna c)zbiorowości o wspólnej kulturze -naród -plemię -grupy etniczne zbiorowości o podobnych zachowaniach -zbiegowisko - przelotne skupienie kilku - kilkunastu osób zainteresowanym jednym zdarzeniem. Przyczyną zbiegowiska jest nagła i silnie działająca podnieta, jakaś ciekawość, będąca podstawą tworzenia więzi społecznych, wymiany spostrzeżeń, informacji, podobnych reakcji emocjonalnych. W zbiegowisku występuje skłonność do podobnego działania udzielania pomocy, porad. Jego uczestnicy postępują tak, jak by mieli prawo do stwierdzania co się stało, prawo do wyjaśnień. -tłum - przelotne zgromadzenie większej liczby osób (co najmniej kilkaset) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób. Tłum nie posiada żadnych norm organizacyjnych i moralnych czyli nie ma formalnej ani racjonalnych form kontroli społecznej. Tłum posiada przywódcę, który umiejętnie posługuje się sugestią co powoduje szybsze i wyraźniejsze zarysowanie się tłumu
*tłum agresywny - tłum atakujący jednostkę (linczujący), atakujący grupy społeczne (terroryzujący) i występujący przeciw instytucjom społeczno-politycznym, ekonomicznym (walczący). *tłum uciekający - ogarnięty paniką, może dotyczyć jakiegoś zbiegowiska, publiczności zebranej, mieszkańców miejscowości których dotknie np. katastrofa żywiołowa. *tłum nabywający - grabi i rabuje sklepy, banki występuje przeważnie w czasie kryzysów gospodarczych, głodu i w innych okresach niedostatków. *tłum demonstrujący - w demonstracjach organizowanych w celu potępienia, pogardy i protestu lub też pochwały, dającej wyraz wdzięczności i uznaniu publiczność - społeczna całość, nieograniczona w swoim składzie, która przez swój stosunek do jakiejś wartości, zjawiska jako ośrodka zainteresowania przez pewien czas powiązana jest więziami psychicznymi, emocjonalnymi.
-----------------------------------------------------------------------------------------
7. Grupa społeczna jest to wszelki zbiór ludzi, obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu, postępowaniu i zachowaniu jakąś organizacje społeczną. Organizacja społeczna grupy ujawnia się w: a) zróżnicowaniu działań ludzkich według kategorii członkostwa, b) wzajemnym dopełnianiu się tych zróżnicowanych działań, c) powtarzalności działań, d) względnej niezależności tych zróżnicowanych i uzupełniających się działań od wypełniania ich w czasie przez tych właśnie, a nie innych członków, e) kontroli działań i zabezpieczeniu ich sankcjami pozytywnymi (nagrodami) i negatywnymi (karami). Organizacja społeczna grupy jest i to zespól normatywnie wyznaczonych i sankcjonowanych stosunków społecznych, w które każdy członek danej kategorii wyróżnionej w obrębie danej grupy wchodzi z członkami tej samej kategorii, z członkami innych kategorii, i grupą jako całością i jej reprezentantami, z materialnymi i niematerialnymi wartościami społecznymi czy wreszcie z członkami innych grup i wartościami społecznymi tych grup Każda grupa społeczna powinna posiadać: a) przynajmniej trzech członków pełniących pewne role w grupie w myśl określonego wzoru społecznego, b) własną odrębność od innych grup i różnych zbiorowości, wyrażoną poczuciem świadomości ,,my';, c) ośrodki skupienia w postaci, pewnych wartości materialnych, jak lokal, symbole, terytorium, czy wartości duchowych idee, d) zadania i cele grupy, które chce osiągnąć e) organizację grupy utożsamianą z jej strukturą. W organizacji tej ważne są takie elementy, jak', pozycja, rola, władza ,wzory działania oraz formy kontroli. Organizacja społeczna grupy rzutuje na jej trwałość i swoistość Więź społeczna jest to całość stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości społeczne. Głównymi jej składnikami są: styczności przestrzenne, styczności psychiczne, styczności społeczne
Jednym z podstawowych kryteriów klasyfikacji grup jest podział społecznych: dychotomiczny, dwudzielny, w wyniku którego można wyróżnić grupy małe i duże, pierwotne i wtórne, formalne i nieformalne.
Grupy pierwotne to przede wszystkim małe zbiorowości - pierwotne ludzi, których łączy więź społeczno-psychiczna, emocjonalna, oparta na stycznościach bezpośrednich, zwanych „twarzą w twarz". silne zaangażowanie emocjonalne członków w sprawy grupy, ścisłe współdziałanie między członkami, prowadzące do integracji ich osobowości z całą grupą. Członek ma silne poczucie • jedności i wspólnoty. Grupą pierwotną jest rodzina, zabawowa grupa rówieśników, grupa sąsiedzka.
Grupy wtórne są to zbiorowości osób zaangażowane do urzeczywistnienia określonych celów poprzez pośrednie styczności rzeczowe, są to grupy duże, oparte na zinstytucjonalizowanych i uschematyzowanych systemach stosunków sankcjonowanych. np. organizacje zawodowe, związkowe, polityczne.
Grupy formalne, inaczej celowe, zamierzone, zorganizowane są w sposób administracyjny na podstawie obowiązujących przepisów prawnych, schematów organizacyjnych, tworzone w celu realizacji różnych potrzeb swoich członków. np. zespoły pracownicze, organizacje związkowe, społeczne.
Grupy nieformalne, spontaniczne, powstają obok obowiązujących norm prawnych. Tworzą je ludzie pod wpływem działania różnych motywów, w celu zaspokojenia rozmaitych potrzeb społecznych i osobistych. np, grupy koleżeńskie, hobbystyczne, gangi przestępcze, kliki pracownicze.
Grupa rówieśnicza, koleżeńska. Grupa ta,. będąc równocześnie grupą pierwotną i nieformalną, ma ważne znaczenie w procesie socjalizacji jednostki.
Mała grupa społeczna jest to zbiorowość od kilku do kilkudziesięciu osób złączonych względnie trwałą więzią na tle określonych wspólnych im wartości, zadań, przyjaźni, pomocy, stykających się ze sobą i oddziałujących mniej lub bardziej bezpośrednio wzajemnie na siebie, a przy tym świadomie wyodrębniających się z otoczenia. Każda mała grupa jest elementem składowym większych zbiorowości. Małe grupy społeczne stanowią istotny czynnik formowania osobowości człowieka. Dzięki bezpośrednim stycznością, kontaktom dochodzi w nich do intymności więzi grupowej i osobistej lub do jej depersonifikacji, tj. do utraty niektórych cech osobowości. Podstawową małą grupą społeczną regulującą wiele zachowań człowieka jest rodzina
-----------------------------------------------------------------------------------------
8. Rodzina jako mała grupa społeczna Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych ze sobą więziami małżeństwa rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji lub Rodzina jako grupa złożona z osób połączonych jednym z dwu typów stosunków społecznych: stosunkiem małżeństwa i stosunkiem rodzice - dzieci.
-----------------------------------------------------------------------------------------
9. Rodzina jako instytucja społeczna - co to jest instytucja?
Poprzez członkostwo w małych grupach społecznych realizuje się przynależność jednostki do społeczeństwa oraz do jej struktur. Grupy te ustalają zasady podstawowych stosunków społecznych oraz roztaczają kontrolę nad zachowaniami się swych członków zgodnie z przyjętymi normami. Decydują z reguły , czy jednostka wypełnia zadania,które wyznacza jej społeczeństwo. W ich obrębie człowiek przygotowany jest do życia w społeczeństwie i one wpajają mu podstawowe wartości,przekonania. Funkcje rodziny: -materialno-ekonomiczna -opiekuńczo-zabezpieczająca -prokreacyjna - ciągłość biologiczna -legalizacyjno-kontrolna - sprawowanie kontroli postępowania, prawna, obyczajowa, moralna, religijna -socjalizacyjna-przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych -stratyfikacyjna- zdeterminowanie pozycji społecznej członków w strukturze społecznej -kulturalna -rekreacyjno-towarzyska -emocjonalno-ekspresyjna - zaspokojenie emocjonalnych potrzeb, potrzeba wyrażania osobowości jednostek.
-----------------------------------------------------------------------------------------
10. Duże grupy społeczne i ich cechy
Duże grupy społeczne, obrazujące makrostrukturę społeczeństwa, stanowią złożone i skomplikowane układy grup małych i pośrednich. W grupach tych ważną rolę odgrywają elementy materialne, ich majątek (terytorium, budynki ), wyznawane symbole i wartości oraz Zinstytucjonalizowane formy działalności, które razem ułożone tworzą funkcjonującą i zmieniającą się zintegrowana całość.
Ważnymi cechami wyróżniającymi wielkie grupy społ. są ich wielkość i samoistność. Trudno jest podać liczbę osób, która jest górną granicą zbiorowości i od której miałaby zaczynać się zbiorowość wielka. Z reguły dolna granicę stanowi liczba kilkudziesięciu osób, a górną mogą być tysiące. Z kolei cecha samoistności ujawnia odrębność organizacyjną i strukturalną jednych grup od innych w myśl zasady, ze każda grupa dąży do samodzielności. W wielkich grupach występuje przewaga styczności oraz stosunków pośrednich, które przedstawiają obraz szczególnie powikłany. Wynika to z wielości płaszczyzn, na których stosunki się kształtują i z faktu, że są to stosunki nie tylko między osobami objętymi małymi grupami, lecz także grupami i innymi społecznościami, jakie znajdują się w obrębie grup dużych.
Wielkie grupy społ. Można podzielić ze względu na różne kryteria. Istnieje podział z uwagi na miejsce zamieszkania( czynnik ekologiczny), w wyniku którego wyodrębnia się społeczności wiejskie, miejskie, osiedlowe, regionalne. Można podzielić społeczeństwo według kryteriów etnicznych, narodowościowych, organizacyjno-politycznych, religijnych, które tworzą specyficzne wielkie grupy społ. Ważnym podziałem jest podział ze względu na cechy demograficzne i zawodowe ludności(wiek, płeć, stan cywilny, zawód, wykształcenie) zauważą się ,że pozycja i miejsce jednostki zajmowane w makrostrukturze są wypadkową wielu czynników, inaczej niż pozycja w mikrostrukturze, o której decyduje odgrywana rola, prestiż i autorytet osobisty. Ważne w społ. Są m.in. grupy narodowościowe (naród, mniejszości narodowe), warstwy społeczne(inteligencja), różne grupy nacisku i elity władzy.
-----------------------------------------------------------------------------------------
11. Naród i czynniki narodowotwórcze
Naród to grupa ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadających zwarte terytorium, złączona możliwością wspólnego porozumiewania się ( z reguły jest to wspólny język ), wytwarzająca na gruncie historycznie utrwalonej więzi ekonomicznej swoistą kulturę, gospodarkę i organizację polityczną ; grupa, która charakteryzuje się swoistą świadomością narodową oraz odmiennym „ charakterem narodowym”. Czynniki narodowotwórcze:
Odrębny język, rodzima mowa w opinii potocznej uchodzi za najbardziej elementarny wskaźnik, kryterium przynależności narodowej oraz czynnik narodowotwórczy. Uważa się, że język jest koniecznym warunkiem dla tworzenia narodu. Przekonanie to silnie utrwaliło się w polskim narodzie w okresie zaborów, kiedy to obrona własnego języka uważana była za najwyższy obowiązek narodowy. Język więc jest tylko narzędziem porozumiewania się ludzi, ale też ma dla narodu wartość symbolu, podobnie jak flaga czy hymn narodowy. W rzeczywistości jednak wspólnota językowa ( podkreślam, tylko wspólnota językowa, a nie w ogóle język) nie jest koniecznym atrybutem narodu. Są bowiem narody wielojęzyczne, jak np. Szwajcaria, Belgia, Kanada oraz odrębne narody równojęzyczne , jak Anglia, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Irlandia. Naturalną tendencją każdej społeczności narodowej jest chęć i dążenie do posiadania własnego państwa jako czynnika narodowotwórczego. Państwo musi istnieć jako oś koordy-nująca narodowe poczynania zbiorowości. Chroni tę zbiorowość przed zagrożeniami zewnętrznymi, pozwala jej prowadzić aktywną politykę wobec innych narodów oraz pełni wiele innych funkcji wewnętrznych. Istotnym czynnikiem materialnym w procesach integracji narodowej jest gospodarka, układ ekonomiczny. Sieć stosunków i współzależności ekonomicznych tworzy organizm gospodarczy narodu i jego wewnętrzny rynek, umożliwiający nawiązywanie kontaktów między różnymi grupami ludnościowymi i regionami kraju. W związku z rozwojem gospodarczym narodów można by wyróżnić narody o dominancie gospodarki agrarnej, przemysłowej lub jeszcze dawniej narody o rozwiniętej gospodarce handlowej, narody kupców i żeglarzy. Z czynnikiem gospodarczym narodu powiązane są elementy społeczno-kulturowe integracji narodowej. Integracja kulturowa narodu obejmuje uczestnictwo zbiorowości w wartościach kulturowych, w systemach norm moralnych, obyczajowych, w stylu życia. Świadomość narodowa jest zjawiskiem złożonym. Składają się na nią różne elementy: przekonania, wartości, oceny. Najogólniej jednak biorąc, wyraża się w niej poczucie wspólnoty i solidarności z określonym narodem oraz towarzyszące mu poczucie odrębności wobec innych narodów. Wyrasta ona na gruncie rozmaitych przekonań, systemów i dążeń. Wielkie znaczenie ma np. przekonanie o określonym pochodzeniu etnicznym własnej grupy narodowej, uzupełnione niekiedy wiarą we wspólnego przodka. Z przekonaniem tym łączy się sentyment do ziemi ojczystej, przywiązanie do języka i kulturowego dziedzictwa grupy. Do świadomościowych czynników narodowotwórczych zalicza się również charakter narodowy. Każdy bowiem, kto poczucie przynależności do jakiejś wspólnoty narodowej, ma prawo zakładać odrębność cech charakteru narodowego. Najogólniej przez charakter narodowy rozumie się pewne właściwości psychiczne, osobowościowe, polityczne, kulturowe, pewne nawyki i sposoby reagowania na różne bodźce powstałe na gruncie wspólnoty losów społeczności narodowej. Charakter narodowy istnieje jako zespół różnych cech osobowościowych, przy czym niektóre z nich mogą mieć wagę dominanty, cech zmiennych w czasie i przestrzeni. Stereotypy danych narodów i ich reprezentantów są to pewne względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, sytuacji i grup społecznych, zawierające pewne wartościowania pozytywne lub negatywne, ale nie mające charakteru normatywnego. W potocznej wiedzy nie brakuje szeroko występujących stereotypowych wyobrażeń o różnych narodach, np. takich, że Anglicy są flegmatyczni, Włosi krzykliwi, Francuzi kulturalni i wyrafinowani. Ważną kategorią socjologiczną , będącą składnikiem struktury narodu, są mniejszości narodowe. Mniejszość narodowa jest to taka grupa etniczna, która żyje w narodzie mającym inną większość etniczną. Przy czym owa mniejszość nie posiada wyodrębnionego administracyjnie i politycznie terytorium. Mniejszości narodowe powstają w wyniku procesu historycznego na gruncie więzi etnicznej opartej na wspólnym języku, regionie zamieszkania lub domniemanego przodka. Zachowują one odrębność obyczajów języka , dążeń i aspiracji wobec grup etnicznych . Mniejszości narodowe w sprzyjających warunkach politycznych i ekonomicznych mogą przekształcić się w odrębny naród. Obecnie mieszkają w granicach naszego państwa różne mniejszości narodowe, ale stanowią one około 4-5% ludności kraju, co w porównaniu z sytuacją przedwojenną jest znikomą proporcją. Obejmują one ludność niemiecką , ukraińską ( wraz z Łemkami ), białoruską, słowacką i czeską, żydowską, litewską, cygańską
-----------------------------------------------------------------------------------------
12. Osobowość społeczna Człowiek - istota składająca się z elementów biopsychospołecznych. Elementy: -Bio - tj. natura ludzka (instynkt, wrodzone skłonności i umiejętności), - natura ludzka - to zespół zdolności, sił motorycznych organizmu, które umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, aktywne przystosowanie się do środowiska i utrzymanie życia. Natura ludzka - jako twór społeczny - teza przeciwstawna koncepcji biologicznej „Człowiek nie posiada natury przy urodzeniu. Nabywa ją tylko przez współżycie społeczne, a w odosobnieniu ulega ona zanikowi.” Ch. H. Cody. Elementy psychospołeczne osobowości: - psychiczne podłoże osobowości (pamięć, inteligencja, temperament, uczucia, zainteresowania, zamiłowania), - społeczne elementy osobowości: * (kulturowy ideał osobowości tj. propagowanie wartości w społeczeństwie np. wolność sumienia, wierzeń, demokracja, sprawiedliwość), * (rola społeczna tj. stały, spójny system zachowań będący reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają wg przyjętego wzoru społecznego, przyjętego w danej grupie), * (jaźń subiektywna tj. zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych na podstawie traktowania nas przez innych ludzi, mniemania o sobie, chorobliwe wyobrażenia, kompleksy, braki intelektualne, fizyczne), * (jaźń odzwierciedlona tj. wyobrażenia o sobie na podstawie tego co wg nas myślą o nas inni ludzie, sposób widzenia siebie zależy od „społecznego lustra”). Osobowość społeczna, to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastające na podbudowie cech biologicznych, psychicznych oraz społecznych pochodzących z wpływu kultury i struktury społeczeństwa (zbiorowości), w których człowiek jest wychowywany i uczestniczy Osobowość społeczna - jest wypadkową (funkcja) z oddziaływania różnych czynników (biologicznych, psychicznych). Typy osobowości: Hipokrates (kryterium temperament tj siła, szybkość zachowania wg norm, wzorów i cech biologicznych): a)sangwinik - żywy, zmienny w usposobieniu, b)melancholik - mało uczuciowy i aktywny, c)choleryk - pobudliwy, mało wytrwały w działaniu, c)flegmatyk - mało pobudliwy lecz wytrwały w działaniu, konsekwentny w zachowaniu. C. G. Junga Inne kryterium, kierunek i zakres aktywności społecznej człowieka): a)introwertyk - ukierunkowuje własne działanie na siebie, hermetyczny, nie uwzględnia swoich przeżyć, b)ekstrawertyk zachowanie kieruje na zewnątrz, wybrane obiekty, na innych ludzi wyładowuje się wewnętrznie. Kretschmer (kryterium koalicji budowy ciała z osobowością): a)pyknik - człowiek niski o okrągłych kształtach i łagodnym usposobieniu, b)astenik - wysoki, o wystających kościach, mało życzliwy dla innych, c)atletyk - dobrze zbudowany fizycznie, raczej zrównoważony psychicznie, d)dysplastyk - zniekształcony w budowie fizycznej które to cechy wpływają na jego usposobienie. Spranger (kryterium usposobienie) a)teoretyczny - interesuje się nauką i teorią, b)ekonomiczny - dąży do bogactwa, dóbr materialnych, c)estetyczny - przeżywa piękno i jego przejawy, d)społeczny - chętnie pomaga innym, e)polityczny - zabiega o władzę, panowanie, f)religijny - zainteresowany poznawaniem Boga, propagowaniem jego nauki. Znienacki: (kryterium: wpływ innych ludzi, grup na jednostkę) a)człowiek dobrze wychowany - osobowość ukształtowali dobrzy wychowawcy, instytucje upowszechniające ideały kulturowe, wychowawcze, b)człowiek pracy - osobowość kształtuje praca, chęć pracy, właściwe zespoły pracownicze, c)człowiek zabawy - kształtowany przez środowiska i grupy zabawowe, rówieśnicze, rozrywkowe życie imprezowe, d) człowiek zboczeniec - wychowany przez grupy przestępcze, destrukcyjne, dezorganizujące życie społeczne, e)człowiek „dobry” i „mądry” - tworzy nowe systemy kulturowe, człowiek o dużej wiedzy zmieniający życie na lepsze. Szczepański (kryterium styl życia i aktywność, sposób manifestowania osobowości):a) twórcy - noszą nowe idee, pomysły, rozwiązania organizacyjne, wynalazki, b)ludzie przeciętni - solidnie pracują, realizują swoje podstawowe obowiązki lecz niczego nie wnoszą, nie modernizują, c)ludzie aktywni negatywnie - złodzieje, pasożyci, wandale, d)ludzie zdani na pomoc, opiekę innych, dzieci, starcy, inwalidzi. Trzy pierwsze kategorie zależą od indywidualnych cech jednostki aspiracji. Czwarta jest zdeterminowana przez czynniki obiektywne. Postawa - jako trwały system tendencji dla działania. Postawa to gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty (rzeczy, ludzie, idee). Postawa - to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycja do występowania takiego sposobu, wyróżniająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych i neutralnych. Trzy komponenty postaw: a)komponent poznawczy - wiadomości, przekonania, wątpliwości o przedmiocie, postawy,
b)komponent emocjonalny - uczucie, radość, szacunek, miłość, zachwyt, zawiść, zazdrość, c) komponent zachowawczy (behawioralny) - reakcje werbalne, mimiczne, pomoc, opieka, przeszkadzanie, zorganizowanie i ukierunkowanie na przedmiot.
Psychospołeczne typy przywództwa
do „ja” |
do innych, aby ich zauważyć |
do innych, aby ich uwieść |
do innych z poszanowaniem ich osobowości |
przywódca narcystyczny |
przywódca zaborczy |
przywódca uwodzicielski |
przywódca roztropny |
-poczucie nietykalności, wszechmocny, mania niecierpliwości, - chce być kochany dla siebie samego (nastawienie wewnętrzne) |
-zawładniecie innych dla własnych celów, -dominacja, zazdrość |
- przyciąganie uwagi innych, dążenie do zawłaszczenia wartości,
|
-nastawienie paternalistyczne, - życzliwy |
-----------------------------------------------------------------------------------------
13.Kierunek rasowo-antropologiczny Poprzednicy: Nakazy zachowania czystości krwi występowały od najdawniejszych czasów w różnych społecznościach. Spotykamy je w pismach starożytnych Indii czy w Starym Testamencie.
W XIX w poglądy te przekształciły się w bardziej zwarte teorie.
Założenia: Teorie rasowe po raz pierwszy sformułował Arthur hr. Gobineau w swoim systemie rasowej interpretacji procesu dziejowego. PRZEDSTAWICIELE I ICH TEORIE : Pisarzy uprawiających socjologie, politykę i historię w oparciu o założenia rasowo-antropologiczne możemy podzielić na trzy grupy : 1.Myśliciele uprawiający filozofię historii w oparciu o teorię ras. Twórcą tej filozofii był Artur hrabia Gobineau ( 1816-1882). Doszedł on do wniosku, że kluczem do zrozumienia historii jest teoria nierówności ras. Twierdził, że rasy są nierówne pod względem uzdolnień, że istnieją rasy wyższe i niższe, że tylko rasy wyższe mogą tworzyć kulturę i organizować państwa, a rasy niższe są do tego niezdolne. Gobineau dokonał też klasyfikacji ras, a podstawą tej klasyfikacji stał się kolor skóry. Stąd trzy podstawowoe ras: biała, żółta,czarna. Rasa biała czyli aryjska: blondyni, niebieskie oczy, wysocy, inteligentni, energiczni, posiadaja talent organizowania śwata, honorowi, bezinteresowni, odważni, wojowniczy - urodzeni władcy Rasa żółta czyli „ męska” : ciemne włosy, średni wzrost, wytrwali, pracowici, praktyczni, charakteryzujący się brakiem idealizmu i fantazji, przeciętnie inteligentni, - urodzeni kupcy. Rasa czarna czyli „ kobieca”: zmysłowi, uczuciowi, mało twórczy, o słabej woli, o dużej fantazji i wybitnych uzdolnieniach artystycznych. Kolejnym twórcą tej filozofii był Houston Stewart Chamberlain ( 1855-1926). Był on twórca teorii uzasadniającej misję dziejową rasy aryjskiej reprezentowanej przez naród niemiecki 2. druga grupa to uczeni uprawiający socjologie w oparciu o antropometrię. Przedstawicielem tej grupy był Vacher de Lapouge, antropolog francuski. Twierdził że ludność Europy składa się z trzech głównych ras( rasa w zoologicznym tego słowa znaczeniu). Wyróżnił trzy podstawowe rasy: Rasa aryjska : wysoki wzrost ( ok. 1,70 m), długogłowość ( 76 i niżej), jasny kolor włosów, energiczni, aktywni, wytrwali, odznaczający się zimną krwią, wojowniczy, władczy, bezinteresowni, mają zdolności organizacyjne, dar logicznego myślenia. Rasa panów, twórców, organizatorów i pionierów. Ich religia to protestantyzm, Rasa alpejska : średni wzrost, czarne włosy, krótkogłowość ( 80 i wyżej), wytrwałość, oszczędność, konserwatyzm, tradycjonalizm, nieufność, skrytość, ograniczone poglądy i ambicje, utylitaryzm, brak wojowniczości i egalitaryzm.
Rasa śródziemnomorska: niski wzrost, średniogłowość, ciemne włosy, uczciwość, pobudliwość zmysłowa ,brak wytrwałości, wysoko rozwinięty zmysł estetyczny, zamiłowanie do życia gromadnego. 3.Trzecia grupa to socjologowie posługujący się metodami biomertii. Pierwszy z nich to Francis Galton który sformułował program nowej nauki o człowieku zwanej biometrią. Uważał on że ludzie są różni pod względem cech fizycznych i psychicznych, różnią się wzrostem, barwą skóry, barwą włosów, zdrowiem, energia itp. Istnieje statystyczna prawidłowość rozsiewu cech psychicznych i somatycznych wśród jednostek tego samego społeczeństwa. Jednostki te ułożone w jeden szereg od geniusza do głupka, przedstawiony graficznie utworzą określoną prawidłową krzywą. Wynika stąd że ani małe ani duże uzdolnienia nie są przypadkowe, lecz ilość ich występująca w społeczeństwie wynika z przyrodzonej prawidłowości. Stara się dowieść, że klasy społeczne są nierówne co do wartości biologicznych, zdolności, że rasy ludzkie też są nierówne. Drugim przedstawicielem tej grupy jest Karl Pearson. Wykazał on że zmiany zarówno korzystne jak niekorzystne podlegają prawu dziedziczności i selekcji. Rozwój społeczeństwa zależy od jego składu rasowego, jeżeli przeważają w nim jednostki, które odziedziczyły cechy biologiczne bardziej wartościowe, i jeżeli selekcje społeczne sprzyjają ich rozmnażaniu się, to społeczeństwo kroczy drogą postępu, w przeciwnym wypadku degeneracja jest nieunikniona. Należy umożliwiać przechodzenie jednostek zdolnych, ale tylko najzdolniejszych, z klas niższych do wyższych. Domagał się zakazu małżeństw mieszanych. Wyróżnił dwa podstawowe niebezpieczeństwa, jaki grożą kulturze zachodniej a) mniejsze rozrodczość klas i narodów wyższych pozbawia je przewagi liczebnej nad ludźmi mniej wartościowymi. b) tendencje pacyfistyczne i dążenie do wyeliminowania walk zbrojnych z życia narodów grożą wyeliminowaniem sprzyjającego rozwojowi społecznemu mechanizmu selekcji.
14. Metody badawcze socjologiczne 1. Metody badań socjologii: a). historyczno - porównawcza b). analizy opinii społecznej
c). analizy dokumentów d). obserwacji e). Socjometryczna f). Statystyczna g). badań testowych 2. Techniki badawcze:a). dla metody historyczno - porównawczej - analiza dokumentów urzędowych - wyszukiwanie dokumentów w archiwum, rozmowy z najstarszymi ludźmi b). dla metody analizy opinii społecznej - skierowana na opinie różnych grup społecznych na różne tematy - ankieta - narzędziem badawczym jest lista pytań c). dla analizy dokumentów techniki to: - technika analizy dokumentów urzędowych - technika analizy dokumentów osobistych d). dla metody obserwacji - najstarsza metoda: - techniki badawcze - obserwacja pośrednia lub bezpośrednia - obserwacja jawna lub ukryta narzędzia: kamera, aparat fotograficzny 3. Analiza dokumentacji urzędowych: - dokumenty obrazujące historię (kroniki firmy)- dokumenty dotyczące pozycji na rynku - statut, regulamin organizacyjny - struktura organizacyjna - dokumenty dotyczące zarządzania personelem np.: * kwestionariusz osobowy * arkusz ocen pracowniczych *programy szkoleń - dokumentacja dotycząca kontroli wewnętrznej * wzory sprawozdań - dokumenty promocyjne (reklamy, ulotki) - dokumenty komunikacji wewnętrznej (gazetki zakładowe, tablice ogłoszeń) 4. Wywiad Jest to rozmowa kierowana (prowadzącego wywiad i respondenta). Rodzaje: - skategoryzowany - nie skategoryzowany - jawny - ukryty - indywidualny - zbiorowy Warunki poprawnego wywiadu: - przygotowanie wywiadu - umiejętność nawiązania rozmowy - umiejętność stawiania pytań - atmosfera wywiadu - miejsce prowadzenia wywiadu - czas wywiadu - nastrój respondenta Uchybienia przy prowadzeniu wywiadu: - uchybienia w organizacji wywiadu (złe określenie celu badań, nie podawać własnych opinii, poglądów, krytyki, wybór miejsca, czasu), - uchybienia w stawianiu pytań ( unikać pytań od słowa „czy”, = tak, nie), zaczynać od słowa „co”, unikać gestów, intonacji, polemiki z respondentem, pouczeń, zachęcać do odpowiedzi konkretnych, unikać odpowiedzi „nie wiem”, wiernie notować odpowiedzi, taktownie ingerować w tak zwane „gadulstwo” - uchybienia w rejestrowaniu odpowiedzi (trudno notować wypowiedzi w wywiadzie ukrytym); notować po zakończeniu wywiadu, dołączyć uwagi na temat okoliczności jego realizacji - uchybienia w interpretacji odpowiedzi (interpretować dosłownie, uwzględniać wiedzę o respondencie, okoliczności wywiadu), - środki pomocnicze przy wywiadach (fotografie, rysunki) 5. Ankieta:
To jest zbiór pytań skategoryzowanych. Warunki badań ankietowych: - zbiór osób (próba badawcza) - rozprowadzenie ankiet
- sposób zwrotu - zebranie zwróconych ankiet - analiza zebranych ankiet - przygotowanie ankieterów Wady ankiety: - trudności w wypełnieniu - brak możliwości pogłębienia badanych zagadnień - niski odsetek zwrotu (ankiety pocztowe) - częściowe wypełnianie Zalety: - masowość - szybkość - omnibus (ankiety) Typy ankiet: - środowiskowa (pracownicza) - prasowa - jawna - pocztowa - anonimowa Zasady opracowania ankiety: - struktura ankiety (informacja o instytucji, o celu, instrukcja wypełnienia, pytania, metryczka) - forma i treść (uwzględnić dojrzałość intelektualną respondenta, cechy grzecznościowe, pytania proste, niesugestywne, nie obraźliwe, pytania kontrolujące, kolejność pytań, pytania zamknięte, otwarte) - wygląd zewnętrzny ankiety (rozmiar ma zachęcać do wypełnienia, częsta, czytelna, odstępy między pytaniami, kolejność i numeracja pytań, pozostawić jedną stronę czystą).