Dwa modele rodziny. Porównaj rodzinę przedstawioną w podanym fragmencie Tanga S. Mrożka z rodziną Borynów ukazaną w Chłopach W. Reymonta. Zwróć uwagę na relacje między różnymi pokoleniami i scenerię, w której bohaterowie zostali umieszczeni.
Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego.
Kłótnia u Borynów. Zanalizuj podany fragment Chłopów Stanisława Reymonta i scharakteryzuj występujące w nim postacie. Na postawie fragmentu i I tomu powieści określ przyczyny kłótni i źródła dramatyczności sceny.
Tematy maturalne składają się z kilku powtarzających się (choć nie zawsze występujących) części:
1.Postawienie problemu, który masz w wypracowaniu poruszyć - np.:
Kłótnia u Borynów.
Jak żyć ma człowiek?
Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle.
Czym dla bohaterów „Lalki" Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo?
Różne wizje zaświatów.
Carska Rosja i jej stolica.
Romantyczna koncepcja poety jako przywódcy narodu.
2.Szczegółowe polecenia, zadania, czasami wyrażone w formie czasowników w trybie rozkazującym:
interpretując ..., rozważ ... Wnioski z analizy odnieś do ...
zinterpretuj podany fragment
rozważ, na czym polega istota ...
zanalizuj ..., odwołując się do ...
zaprezentuj... koncepcję ...
charakteryzując ... określ, na czym polega...
określ przyczyny...
czasami w formie pytań, np.
co i w jaki sposób krytykuje .... ?
jaki obraz ... wyłania się z... ?
czy opisany mechanizm działał w pełni skutecznie?
3. Określenie zakresu zagadnień. Jaki może być to zakres?
wyłącznie analiza podanego tekstu (np. Analiza i interpretacja wiersza T. Nowaka „Psalm o powrocie")
analiza porównawcza dwóch tekstów (np. Stwórca i jego dzieło. Analizując „Hym" J. Kochanowskiego i fragmenty hymnu „Święty Boże" Jana Kasprowicza, porównaj sposoby przedstawienia Boga, świata i człowieka)
odniesienie się do większej całości (np. cyklu utworów czy całej powieści) - np. Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.
analiza porównawcza, połączona z odniesieniem się do większych całości (np. Ucztowanie jako motyw literacki. Analizując podane fragmenty zwróć uwagę na sposoby obrazowania oraz porównaj stosunek autorów do szlacheckiej tradycji ucztowania zaprezentowanej w „Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza i „Przedwiośniu" S. Żeromskiego)
odniesienie się do innych tekstów (np. Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego)
O czym pisać nie powinieneś:
informacje ogólne, takie, których nie możesz poprzeć argumentami z analizowanego utworu;
konteksty zbyt szerokie, niezwiązane z tematem (np. informacje o autorach, prądach literackich, epokach);
własne, obszerne refleksje, które wynikają z Twojego przemyślenia tematu, ale nie są ściśle z nim związane
ŹLE
Jak żyć ma człowiek ? Kto, komu, jakich, jak udziela rad w „Pieśni XI" i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historyczno literackie.
Pieśń to najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej, związany genetycznie z muzyką. W tradycji antycznej występowała jako składnik zbiorowych obrzędów.
Kontekst zdecydowanie zbyt szeroki, zdania niezwiązane w ogóle z tematem.
Literacki obraz starości na podstawie fragmentu z „Granicy" Zofii Nałkowskiej.
Można sądzić, że ludzie tacy często popadają w konflikty z najbliższym otoczeniem, że swoimi bliskimi. Są uparci, nieskorzy do przeprosin przez co atmosfera wokół nich nie jest najmilsza. Do ludzi młodych odnoszą się podejrzliwie, wręcz wrogo.
Wstęp zawierający stwierdzenia zbyt ogólne. Autorka tego wypracowania zapewne chciała analizować tekst literacki, ale to, co pisze, nie jest analizą, ale stwierdzeniami niemającymi w utworze potwierdzenia.
Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X J. Kokchanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska B. Leśmiana, zwróć uwagę na potrtet dziecka oraz kreacje innych bohaterów.
Wiersz ten [„Urszula Kochanowska"] został napisany w dwudziestoleciu międzywojennym, a więc o wiele później niż Tren X. Stanowi on pewną odpowiedź na pytania stawiane przez Kochanowskiego. Utwór ten zbudowany jest z dwunastu zwrotek po dwa wersy. Na końcu wersów znajdują się rymy parzyste. Każdy wers składa się z trzynastu zgłosek.
Jest to przykład niepotrzebnie przeprowadzanej analizy. Elementy ukształtowania językowego wiersza zostały prawidłowo rozpoznane, ale nie został pokazany ich związek z treściami, które przekazuje utwór. Nie jest to błąd, ale za ten fragment autor wypracowania nie otrzymał punktów za rozwinięcie.
Jak rozpocząć, jak zakończyć pracę?
Wstęp - od razu zbieraj punkty
Podstawowym zadaniem wstępu jest wprowadzenie w problem poruszany w wypracowaniu. Już od pierwszych słów powinieneś dbać o to, żeby zbierać punkty za rozwinięcie: dlatego w pierwszych zdaniach staraj się odnieść do tematu. Najlepiej krótko scharakteryzuj tekst pod takim kątem, jak wymaga tego temat, podając konkretne fakty. Za takie konkrety możesz już we wstępie dostać punkty.
Przykład wstępu: od razu porównuj utwory
Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren XI Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula Kochanowska B. Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów.
„Tren XI" Jana Kochanowskiego i „Urszula Kochanowska" Bolesława Leśmiana to utwory pochodzące z różnych epok, ale powiązane ze sobą tematycznie. Pierwszy z nich to monolog zrozpaczonego ojca, skierowany do zmarłej córki. Drugi przedstawia życie pośmiertne dziewczynki, jej wizytę w niebie i rozmowę z Bogiem.
W tym wstępie autor od razu porównuje ze sobą sytuacje liryczne i relacje między podmiotem a adresatem.
Przykład wstępu: przedstaw postaci, motywy, utwory z tematu
Temat: Czym dla bohaterów Lalki B. Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.
W przytoczonych fragmentach z „Lalki" na temat miłości wypowiadają się różne postaci: panna Izabela - arystokratka, która nigdy nie doświadczyła miłości, Wokulski - człowiek, który przez miłość przegrał swoje życie, bawidamek Starski, Prezesowa, która zaprzepaściła szansę na szczęśliwą miłość, Szuman, który nie ze swojej winy ją utracił. Różniące się między sobą opinie bohaterów na temat miłości i małżeństwa zależą od ich charakteru, osobistych historii, poglądów i klasy społecznej, do której należą.
Wstęp zawierający bardzo dużo konkretów, wprowadzający bohaterów, o których będzie mowa, związany z tematem.
Przykład wstępu: od razu interpretuj utwór
Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje I. Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.
„Palinodia", jedna z satyr Ignacego Krasickiego, to utwór przewrotny - autor posługując się ironią pozornie odwołuje w nim stawiane wcześniej zarzuty i wyraża wolę zrezygnowania z pisemnego wyrażania krytyki. Mimo to utwór ten dobrze wpisuje się w moralizatorsko-dydaktyczny ton biskupa warmińskiego, który w swoich innych satyrach wielokrotnie krytykował wady Polaków.
Elementy analizy i interpretacji „Palinodii" - zauważenie ironii oraz tego, że Krasicki pozornie odwołuje swoje zarzuty - to atuty tego wstępu
Zakończenie - sformułuj odpowiedni wniosek
Nie kończ całego wypracowania jednym zdaniem, niech Twoje zakończenie zawiera ich co najmniej pięć. Przeczytaj jeszcze raz temat i w zakończeniu udziel ostatecznej odpowiedzi na pytania tam zamieszczone, wręcz wykorzystaj sformułowania zawarte w temacie. Podsumuj całą swoją interpretację - napisz, do czego doszedłeś.
Temat: Czym dla bohaterów Lalki B. Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.
Przedstawione w przytoczonych fragmentach, a zanalizowane przeze mnie poglądy bohaterów „Lalki"przedstawiają różne obrazy miłości. Powieść Prusa miała ambicje ukazać całe społeczeństwo polskie i dlatego obraz miłości w utworze został ukazany z różnych perspektyw. Autor w osobie Wokulskiego przedstawia psychikę człowieka zakochanego, pokazuje także ograniczenia kulturowe i społeczne, które są nakładane na osoby zakochane (Zasławska). Przedstawia miłość ograniczoną jedynie do korzyści materialnych (Starski) oraz pokazuje osobę, która nigdy nie doświadczywszy miłości, marzyła o uczuciu idealnym (Izabela). Miłość ukazał Prus w „Lalce" w sposób bardzo pesymistyczny - nie ma w utworze miejsca na szczęśliwe uczucie, co dobrze wpisuje się w zamiar autora, jakim było ukazanie społeczeństwa polskiego w stanie rozkładu.
Co podaje klucz: pełny wniosek: np. dostrzeżenie i interpretacja we właściwym kontekście tego, że Lalka ukazuje różne aspekty zjawiska miłości - psychologiczne, kulturowe, społeczne, fizjologiczne itp.
Zakończenie bardzo rozbudowane, pełne, jego autor spełnił wszystkie warunki kwalifikujące do otrzymania 3 punktów:
Podsumowanie całego wypracowania: w dwóch zdaniach pokazanie, jak poszczególne postaci „Lalki" przedstawione we fragmentach widzą miłość.
Zwrócenie uwagi na to, że obrazy miłości w utworze są zróżnicowane.
Przywołanie odpowiedniego kontekstu: cel napisania powieści, określony przez samego Prusa.
Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje I. Krasicki w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.
Ignacy Krasicki zarówno w „Palinodii", jak i w innych swoich satyrach przedstawia bardzo negatywny obraz Polaków. Krytykując różne ich wady - pijaństwo, demoralizację, głupotę, rozrzutność i inne - dobrze wpisuje się w dydaktyczny charakter polskiej literatury klasycystycznej. Zgodnie z zasadą „ utile - duci" przedstawia Polaków w krzywym zwierciadle, wyolbrzymia ich wady, nie dostrzegając zalet. Stosowane przez autora zabiegi mają za zadanie zwrócić uwagę czytelnika satyr na przedstawione tam treści, aby zmienić jego światopogląd i sposób postępowania.
Co podaje klucz: pełne podsumowanie: np. dostrzeżenie dydaktycznego charakteru obrazu Polaków, jaki wyłania się z satyr Krasickiego, oraz zinterpretowanie go we właściwym kontekście Autor zamieścił w nim:
Podsumowanie wcześniej szych rozważań - pokazanie, że obraz Polaków j est ukazany głównie w negatywnym świetle, wymienienie konkretnych wad.
Odwołanie się do tematu, wyjaśnienie metafory „społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle".
Odpowiedni kontekst - powołania się na dydaktyczny charakter klasycyzmu oświeceniowego oraz na zasadę „utile - duci" (uczyć - bawiąc).