Opracowane zagadnienia na Zbiorowości Terytorialne, Socjologia III semestr


Opracowanie z Socjologii Zbiorowości Terytorialnych - 08.02.2011.

  1. Zasada odrębności - więzy krwi a więzy terytorialne.

Więzy krwi - stanowią podstawę dla powstawania zbiorowości etnicznych, odrębna mowa, wspólne wierzenia i kultura, tradycja wspólnego pochodzenia. Są to plemiona, szczepy, ludy, które posiadają przekonanie o wspólnym pochodzeniu.

Więzy terytorialne - zbiorowości terytorialne - wspólne zajmowanie jednej przestrzeni geograficznej. Kształtują się wspólne wierzenia itp. Podstawą skupienia społ. jest więc zagospodarowanie określonego obszaru.

  1. Zbiorowości terytorialne - pomiędzy mikro- a makrostrukturą.

Społeczności lokalne są to zawsze zbiorowości złożone, ale należą struktur średniego rzędu (pod względem wielkości i złożoności, nie są samoistne). Są one umiejscowione między mikrostrukturą a makrostrukturą. Ich analiza pozwala dostrzec, czy i jakie wzory są na niższych pozycjach społecznych i na odwrót. Makrostruktury jesteśmy w stanie zbadać poprzez mezostruktury. Funkcje mezostruktur:

Problem społeczności lokalnej pojawił się w socjologii na przełomie XIX i XX wieku. Ferdynand Tönnies był twórcą dychotomii zwanej „Gemeinschaft und Geselschaft”. Zwracał uwagę, że społeczeństwo tradycyjne bardziej charakteryzują takie cechy jak wiara, tradycja, pokrewieństwo. W takim społeczeństwie człowiek należy do wspólnoty całym sobą. W społeczeństwie nowoczesnym człowiek nie należy całym sobą do wspólnoty, np. praca nie wciąga nas całkowicie. W tym świecie miały dominować pieniądz, własność prywatna, jak i umowy i prawo sformalizowane.

  1. Koncepcje teoretyczne w ujmowaniu społeczności lokalnej.

  1. Przemiany społeczności lokalnych - ujęcie teoretyczne.

  1. Społeczność lokalna a zbiorowość terytorialna - typologia P. Starosty, porządek makrospołeczny a porządek lokalny - typologia P. Starosty, strategie rozwoju lokalnego - typologia P. Starosty.

aspekt przestrzenny

aspekt spójności

(istnienie więzi społecznych)

miejsce (locum) parametry kulturowe, konkretne lokalizacja

przestrzeń/terytorium, większa przestrzeń, amorficzny charakter

jest

społeczność lokalna (wieś)

społeczność terytorialna (kultury wyższego rzędu - Ślązacy, Kaszubi)

nie ma

zbiorowość lokalna (miejsca na Ziemiach Odzyskanych)

zbiorowość terytorialna (szereg skupisk lokalnych np. podział na 49 województw)

Makrostruktury

Porządek

lokalny

SPOŁECZNOŚĆ ZAMKNIĘTA (społeczeństwo tradycyjne)

SPOŁECZNOŚĆ SAMORZĄDOWA (społeczeństwo obywatelskie)

ZBIOROWOŚĆ SIECIOWA (społeczeństwo masowe)

ZBIOROWOŚĆ AGENCYJNA (społeczeństwo totalitarne)

1) Identyfikacja lokalna

Wysoki (+)

Wysoki (+)

Niski (-)

Niski (-)

2) Alienacja polityczna

Wysoki (+)

Niski (-)

Niski (-)

Wysoki (+)

3) Typ struktur formalnych

Brak lub organizacje korporacyjne

stowarzyszenia

Ruchy masowe

Organizacja masowa

4) Dominujący typ mikrostruktur

Rodzina, grupy sąsiedzkie

Rodzina, sąsiedztwo

Luźne kontakty społeczne

Kręgi „przyjaciół” z organizacji masowych

5) Podstawa partycypacji politycznej (społecznej)

Presja grup pierwotnych

Zaangażowanie dobrowolne

Bezrefleksyjne naśladownictwo

Obawa i strach

6) Więzi społeczne

Naturalna, stanowiona

Naturalna, zrzeszeniowa

Zrzeszeniowa, ale na poziomie makrostrukturalnym

stanowiona

7) Typ strategii rozwoju lokalnego

Strategia samopomocy nieformalnej

Strategia programów lokalnych

Strategia organizowania ruchów masowych

Strategia programów centralnych

Są to poszczególne typy makrostruktur.

Społeczeństwo tradycyjne → kraje średniowiecznej Europy, Arabia Saudyjska

Społeczeństwo obywatelskie → USA, Szwajcaria

Społeczeństwo masowe → kraje w okresie rewolucji

Społeczeństwo totalitarne → ZSRR, Korea Północna

Alienacja polityczna → możliwość awansu na pozycję przywódcy. Im wyższy jej poziom, tym mniejsza szansa.

  1. Koncepcja podmiotowości kreacyjnej i adaptacyjnej i pojęcie rozwoju podmiotowego.

  1. Model wsi tradycyjnej: izolacjonizm, trzy aspekty tożsamości chłopa polskiego XIX wieku.

  1. Mityzacja wsi.

Obraz i mit wsi pokutujący od XIX wieku:

Głównymi cechami tego mitu są samowystarczalność wsi, która pełniła funkcje:

Znaczenie autorytetów wiejskich:

  1. Dychotomia wieś - miasto (również w szerszym kontekście społeczeństwa tradycyjnego i nowoczesnego).

Pojęcia „wspólnota”, „wieś”, „community” służyły do opisu struktur tradycyjnych. P. Sztompka definiował społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne, odwołując się do Parsonsa:

SPOŁECZEŃSTWO

TRADYCYJNE

NOWOCZESNE

1) rozproszenie struktur

1) zwięzłość struktur

2) przypisanie pozycji społecznej

2) osiąganie pozycji społecznej

3) role społeczne - partykularyzm

3) role społeczne - uniwersalizm

4) postawa tożsamości jednostki - kolektywizm

4) tożsamość jednostki - indywidualizm

5) ekspresja emocji - afektywność

5) ekspresja emocji - neutralność

Typologia B. Szackiej:

SPOŁECZEŃSTWO

TRADYCYJNE

NOWOCZESNE

1) Dominacja rolnictwa

2) Rodzinny charakter produkcji

3) Duże znaczenie lokalnej wspólnoty (charakter zamknięty)

4) Znaczenie religii

5) Oralny sposób przekazywania kultury (stąd konserwatyzm)

  1. Masowość produkcji

  2. Dominacja przemysłu

  3. Rynek towarowo - pieniężny

  4. Wysoki stopień ruchliwości społecznej

  5. Duże znaczenie formalnych instytucji

  6. Znaczenie środków masowego przekazu

  7. Racjonalizm, sekularyzacja, indywidualizm

Typologia K. Krzysztofka i Marka S. Szczepańskiego:

Wiejskość wyznaczają aspekty:

Etniczne podejście do polskiej wsi:

  1. Miasto jako rodzaj zbiorowości terytorialnej.

  1. Przemiany zbiorowości terytorialnych w Polsce.

Kiedy wieś zaczęła się zmieniać?

Wieś zaczęła się zmieniać w XIX wieku, od momentu uwłaszczenia, ale też i wchodzenia kapitalizmu i gospodarki towarowo - pieniężnej. Gospodarstwa zaczęły być od siebie niezależne (zwłaszcza po pojawieniu się młóckarni). Pojawiły się nowe narzędzia produkcji (żelazne dopiero pod koniec XIX wieku), trójpolówkę wyparł płodozmian, pojawiła się hodowla. Poprzez migracje do miast pojawiły się nowe wzory kultury. Zaczęto zakładać stowarzyszenia, związki, zmiana autorytetów (młodzi, wykształceni fachowcy). W okresie międzywojennym procesy polaryzacji wsi (podział na bogatych i biednych) dalej się rozwijały. Pojawiły się zawody pozarolnicze, stopniowe procesy emancypacji młodzieży wiejskiej. Po 1945 r. zlikwidowano własność rolną (folwarki), nacisk na kolektywizację, zakładanie PGRów. Następował rozwój oświaty, kultury, włączenie wsi w życie makrostrukturalne, również w polityczne.

  1. Pojęcia urbanizacji, urbanizmu, ruralizacji, etatyzmu, lokalizmu.

  1. Region jako pojęcie socjologiczne.

Region jest zjawiskiem społecznym, określa się go jako odrębność kulturową. Cechy różnicujące regiony można podzielić na dwie grupy - naturalne i antropogeniczne. Te pierwsze to najczęściej położenie geograficzne i cechy przyrody ożywionej lub nieożywionej. Istotnymi dla regionalizacji cechami antropogenicznymi bywają najczęściej odrębność językowa, religijna lub etniczna zamieszkującej region społeczności oraz cechy lokalnej gospodarki.

  1. Regionalizm i regionalizacja.

Oba procesy prowadzą do kształtowania się regionów, jednak różnią się tym, że regionalizacja jest odgórna, np. na mocy ustawy, a regionalizm jest związany z oddolnym wyłanianiem się regionów.

  1. Migracja a terytorialny wymiar tożsamości i struktury społecznej.

Migracje - względnie trwałe przemieszczenie się jednostki bądź grupy w inne miejsce:

Po 1989 r. dominuje w Polsce migracja dobrowolna, choć jeszcze w latach 80. byłą migracja przymusowa, związana z zsyłkami, ucieczkami.

Repatriacja - powrót do ojczyzny

Migracje przymusowe trwają nadal, są związane z czystkami etnicznymi, ucieczkami, nakazami pracy, itd.

Takim przemieszczonym jednostkom było bardzo ciężko zaadaptować się do nowej przestrzeni.

Obrzędy przejścia (Arnold van Gennep) dotyczą zmiany pozycji społecznej jednostki, np. chrzest, ślub, pogrzeb (chrzest to włączanie do struktury społecznej, a pogrzeb to wyłączanie).

Na obrzędy przejścia składają się fazy:

Podczas ślubu występują wszystkie trzy fazy.

Migracja jednak nie jest rytuałem przejścia, ale i tu i tu można zastosować trójfazowy charakter. Faza separacji jest wtedy, gdy się myśli o tym, żeby wyjechać, faza liminalna to ta droga, podróż, a faza agregacji jest wtedy, gdy podejmujemy nowe role społeczne.

W przypadku migracji przymusowej to nie ma tej fazy separacji, ale faza liminalna miała charakter przymusowy, albo fizyczny, albo sytuacyjny, przedłuża się i trwa niekiedy do końca życia.

  1. Specyfika regionów zachodniej Polski (w tym przypadek Ziemi Lubuskiej).

Bezpośrednio po wojnie badano tutaj ślady polskości (archeologia) oraz badano kulturę autochtonów, po to, aby potwierdzić to, co mówiła polityka PRLu.

Pod koniec lat 50. tutejsza ludność właściwie nie była zainteresowana tymi terenami. L. Gołdyka mówił, że woj. zielonogórskie to klasyczna jednostka administracyjna, utworzona sztucznie. Świadczy to o braku więzi. Kapitał społeczny i kulturowy nie jest wysoki. Ziemie te należały do różnych państw, po II wojnie światowej nastąpiła wymiana ludności. W woj. zielonogórskim mieszkali haliniacy (czyli rdzenni mieszkańcy), ludność napływowa z centralnej Polski i dawnych Kresów, oraz mniejszości narodowe z akcji „Wisła”. Zróżnicowanie kulturowe było bardzo wysokie, nastąpiło zderzenie kultur. Tradycja i kultura były upolityczniane, powstał mit Ziem Odzyskanych, odświeżono nazwę ziemia lubuska (odwołanie się do nazwy średniowiecznego biskupstwa). Wymiar polityczny - Polska dążyła także do pozyskania ziem po lewej stronie Odry (Lubusz). Ziemia lubuska była przykładem regionalizmu nowego typu, który był podatny na wpływy zewnętrzne.

Folklor lubuski pochodzi właściwie z zachodniej Wielkopolski. Dawne dziedzictwo kulturowe było wykorzystywane w ramach stereotypów (np. Poznaniak jest chytry). Tradycje były kultywowane tylko w ramach rodziny.

Najczęściej wymieniane wśród typowych rzeczy dla tradycji lubuskiej były wymieniane rzeczy związane z uprawą winorośli, cykliczne wydarzenia i imprezy sportowe oraz kulturowe (Przystanek Woodstock, żużel, Lubuskie Lato Filmowe, turnieje rycerskie, dni poszczególnych miast, spotkania polsko - niemieckie, Festiwal Piosenki Radzieckiej (Rosyjskiej), Bachanalia.



Wyszukiwarka